→ Εκ Θεού άρξασθε → Σύμμεικτα

Χριστιανικός φονταμενταλισμός

Πέτρος Τατσόπουλος, εφ. Τα Νέα, 29/7/2006

H μαθηματικός Υπατία, κλασική περίπτωση ανθρώπου που έζησε στον σωστό τόπο, τη λάθος εποχή

Καθώς εμείς οι Βαλκάνιοι δεν έχουμε άμεση εμπειρία των τεράτων και των σημείων που σκαρφίζονται οι χριστιανοί φονταμενταλιστές στις Ηνωμένες Πολιτείες (ο νεοδημιουργισμός, ως τάχα μου επιστημονική απάντηση στον νεοδαρβινισμό, είναι μόνο μία από τις πολλές τους πατέντες) ρέπουμε στο να ταυτίζουμε τον φονταμενταλισμό αποκλειστικά με τον ισλαμισμό. Ο Ισπανός συγγραφέας Πέδρο Γκάλβεθ μάς επαναφέρει στον τέταρτο και στον πέμπτο μ.X. αιώνα, τότε που δεν υπήρχαν πιο φανατικοί και πιο επικίνδυνοι ζηλωτές από τους ζηλωτές του Nαζωραίου

Από την πρώτη κιόλας αράδα, ο Γκάλβεθ ομολογεί την αχίλλειο πτέρνα κάθε απόπειρας να βιογραφηθεί η Υπατία: «Οι πηγές όσον αφορά τη μορφή της Υπατίας είναι τόσο λιγοστές (γεμίζουν μόλις δύο σελίδες), ώστε μια βιογραφία σχετικά μ' αυτήν τη γυναίκα - που αντιπροσώπευε τόσο το απόγειο όσο και τη δύση της αρχαίας επιστήμης - θα περιοριζόταν είτε σε μια σειρά σχολίων λιγότερο ή περισσότερο ευφάνταστων γύρω από τα πενιχρά ιστορικά δεδομένα που διαθέτουμε, είτε σε μιαν απογυμνωμένη έκθεση των ίδιων δεδομένων. Μια έκθεση που θα έπρεπε να συνοδεύεται από κεφάλαια για διάφορα θέματα, με σκοπό να φτάσει μετά κόπου και βίας τον όγκο ενός βιβλίου».

Είναι φανερό ότι ο Γκάλβεθ δεν προκρίνει ούτε την πρώτη ούτε τη δεύτερη λύση. Απεχθάνεται επίσης τη μορφή της τυπικής μυθιστορηματικής βιογραφίας όπου τα ιστορικά πρόσωπα αναστενάζουν, χασκογελούν και φλυαρούν αδιάκοπα, σαν κακέκτυποι ήρωες φτηνών σύγχρονων ρομάντζων. Υιοθετεί τελικά μια συμβιβαστική διέξοδο από το διαφαινόμενο αδιέξοδο - έναν συνδυασμό που περικλείει τα μίνιμουμ στοιχεία μυθοπλασίας με τα μάξιμουμ στοιχεία της ιστορικής έρευνας και που οδηγεί σ' ένα αποτέλεσμα αξιοπρεπές τόσο για τον ειδικευμένο μελετητή όσο και για τον ανειδίκευτο αναγνώστη. Μα δεν είπαμε ότι τα στοιχεία για την Υπατία από τις ιστορικές πηγές είναι ελάχιστα - πώς μπορούν και πλειοδοτούν έναντι των στοιχείων της μυθοπλασίας; Ελάχιστα για την Υπατία, ναι. Όχι όμως ελάχιστα και για την εποχή της Υπατίας. Με μιαν αξιοθαύμαστη ταχυδακτυλουργική κίνηση, ο Γκάλβεθ μιλάει για την Υπατία μέσω της εποχής της. Ομαδικό πορτρέτο με μια κυρία.

Ο πατριάρχης Αλεξανδρείας και μετέπειτα άγιος Κύριλλος, διέταξε τον βιασμό της Υπατίας, τον διαμελισμό της και στη συνέχεια το κάψιμο των απομειναριών της

H Υπατία ήταν η κλασική περίπτωση σωστού ανθρώπου που γεννήθηκε σε λάθος εποχή. Ενώ γεννήθηκε στο σωστό μέρος - στην Αλεξάνδρεια, την κοιτίδα του κοσμοπολιτισμού και μία από τις ελάχιστες, αν όχι τη μοναδική πρωτεύουσα του αρχαίου κόσμου όπου μια γυναίκα μπορούσε να σταδιοδρομήσει κι... εναλλακτικά, όχι μόνο σαν νοικοκυρά ή πουτάνα -, γεννήθηκε το 370 μ.X., 5-6 αιώνες αργότερα από τον καιρό που θα εκτιμούσαν τα πνευματικά της προσόντα - ήταν εκπληκτική μαθηματικός, καλύτερη και από τον επίσης εκπληκτικό μαθηματικό Θέωνα, τον πατέρα της - και λίγο πριν πέσει οριστικά το σκοτάδι του μεσαίωνα. Δεν είναι και τόσο ευφυές - από την κοντόθωρη άποψη της δικής σου επιβίωσης τουλάχιστον - να διακονείς την επιστήμη σε ημέρες που έχει πάρει το πάνω χέρι η πίστη. «H πίστη έτρεχε γρήγορα πάνω σε μια καλοστρωμένη δημοσιά», σημειώνει ο Γκάλβεθ, «ενώ η έρευνα έπρεπε να αναρριχηθεί με δυσκολία μέσα από απόκρημνους μαιάνδρους [...] Το θέατρο είχε εξοριστεί, η μουσική είχε καταδικαστεί και τώρα αναθεματίζονταν και οι αρματοδρομίες. H μοναδική ψυχαγωγία που απέμενε ήταν η παντομίμα, μέσα σε έναν κόσμο που έμοιαζε ολοένα και περισσότερο με απομίμηση του εαυτού του».

Σε ένα τέτοιο ζοφερό και βαθιά αντιπνευματικό κλίμα, όπου η ομορφιά θεωρείται αμαρτία, ο μισογυνισμός θεσμοθετείται από την Εκκλησία - είναι ανατριχιαστικά τα σχετικά εδάφια από τις επιστολές-εντολές του Αποστόλου Παύλου που παρατίθενται - και τα λεπτεπίλεπτα όργανα τής ήδη εντυπωσιακά προχωρημένης επιστημονικής έρευνας (δάνειο των Αιγυπτίων στους Έλληνες που οι τελευταίοι επέστρεψαν στο πολλαπλάσιο) εκλαμβάνονται ως όργανα του Σατανά σε παγανιστικές τελετές... ναι, θα συμφωνήσουμε με τον Γκάλβεθ, υπό αυτές τις συνθήκες, «αν υπάρχει κάποιο θαύμα που αξίζει να αναφερθεί σε ολόκληρη την ιστορία του χριστιανισμού, είναι το γεγονός ότι η Υπατία θα επιζήσει μέχρι τη Σαρακοστή του 415». Κατάφερε να επιζήσει σαράντα πέντε ολόκληρα χρόνια κόντρα στο ρεύμα του ποταμού.

Την κατακρεούργησαν στην εκκλησία

H Υπατία στην εκκλησία, γυμνή μπροστά την αγία τράπεζα, με τα ρούχα της σχισμένα στο δάπεδο, λίγο πριν από τον φριχτό της θάνατο στα χέρια της συμμορίας τού Πέτρου του Αναγνώστη. Πίνακας του Τσαρλς Ουίλιαμ Μίτσελ (1885)

Δεν έχει και τόση σημασία αν ο ίδιος ο πατριάρχης Αλεξανδρείας και μετέπειτα άγιος Κύριλλος, ο άμεσα κερδισμένος από τον θάνατό της, διέταξε τη συμμορία του Πέτρου του Αναγνώστη να βιάσει, να διαμελίσει - μέσα σε εκκλησία, παρακαλώ, μπροστά στην αγία τράπεζα - και στη συνέχεια να κάψει τα απομεινάρια της Υπατίας. Σημασία έχει ότι αυτήν, την κορυφαία επιστήμονα του ύστερου αρχαίου κόσμου, την κατακρεούργησαν άνθρωποι που έκλιναν το γόνυ και μηρύκαζαν το «Πάτερ Ημών, ο εν τοις ουρανοίς» - «... μιας αιγυπτιακής προσευχής», σχολιάζει σκωπτικά ο Γκάλβεθ, «που είχε συντεθεί πριν από χίλια πεντακόσια χρόνια», τουτέστιν χίλια εκατό πριν την οικειοποιηθούν αυτολεξεί οι χριστιανοί.

Ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Κύριλλος - επιμένει ο Γκάλβεθ - «που στις μέρες μας θα τον βλέπαμε σαν διαβολικό ταλιμπάν, έφερε στη συνείδησή του το βάρος του θανάτου περίπου διακοσίων πενήντα χιλιάδων Ιουδαίων. Γι' αυτό ο Κάρλχαϊντς Ντέσνερ, στην "Εγκληματική Ιστορία του Χριστιανισμού", τον θεωρεί προάγγελο του Χίτλερ και απαλλάσσει τον δεύτερο από την απάνθρωπη σύλληψη της "οριστικής λύσης"...». Όσο σκληρή και αν ακούγεται η σύγκριση, ο Γκάλβεθ δεν την αφήνει ατεκμηρίωτη. Δύο χιλιάδες χρόνια τώρα, ο φονταμενταλισμός ακολουθεί με ευλάβεια τα ίδια πάντα βήματα. Πρώτα στρέφεται κατά των «αιρετικών» στους κόλπους του κι έπειτα κατά όλων των υπολοίπων. Απώτατη επιδίωξη; Είτε θ' ακούγεται μία φωνή είτε θα βασιλεύει η σιωπή. Αλληλούια.

ΤΟ ΒΑΘΥΤΑΤΟ ΜΙΣΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ

«Ευτυχώς, υπάρχει μια εκτενέστατη βιβλιογραφία για τον Κύριλλο και, ακόμα, έχουμε στη διάθεσή μας τα έργα του. Και ξέρουμε από αυτά ότι ένιωθε βαθύτατο μίσος για το σύνολο της Φιλοσοφίας, την οποία χαρακτήριζε «ελληνιστική βλακεία». Αισθανόταν μια περιφρόνηση εξίσου βαθιά για τον Όμηρο και τον Ησίοδο, όπως και για όλους τους Έλληνες δραματουργούς. Όσο για τον ρόλο της γυναίκας, έλεγε σε ένα από τα κηρύγματά του: "Υποταγμένη και παραδομένη στην υπακοή προς τον Θεό, οφείλει να αφοσιώνεται στη γέννηση παιδιών"» (σελ. 195).