→ Εκ Θεού άρξασθε → Σύμμεικτα

Μαθηματικό πρόβλημα... η Κυριακή του Πάσχα

Λαμπρινή Σταμάτη, εφ. Τα Νέα, 25/4/2000

ΟΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΙ ΔΙΑΦΩΝΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΛΟΓΩ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΥ ΚΑΙ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΩΝ * ΟΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΤΟ ΓΙΟΡΤΑΖΟΥΝ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΕΣ..

Αστρονομικά, το Πάσχα γιορτάζεται σε... λάθος ημερομηνία! Με βάση τον αστρονομικά ορθό υπολογισμό και με δεδομένο ότι το Πάσχα γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη ανοιξιάτικη πανσέληνο, τα... αρνιά θα έπρεπε να τα είχαμε σουβλίσει προχθές Κυριακή 23 Απριλίου, αφού η πρώτη πανσέληνος της φετινής εαρινής ισημερίας ήταν την περασμένη Τρίτη 18 του μηνός.

Αν και οι καθολικοί και, γενικότερα, οι Δυτικές Εκκλησίες, αυτή τη φορά προσδιόρισαν σωστά (αστρονομικά τουλάχιστον) τον εορτασμό του Πάσχα, δεν το πετυχαίνουν πάντα. Όπως εξηγεί ο διευθυντής του Ευγενίδειου Πλανηταρίου κ. Διονύσης Σιμόπουλος, «η πραγματική διαφορά στον εορτασμό του Πάσχα ανάμεσα σε Ανατολικές και Δυτικές Χριστιανικές Εκκλησίες δεν είναι θρησκευτική ή δογματική, αλλά έχει να κάνει με την αστρονομία και τα ημερολόγια. Κι αυτό γιατί το χριστιανικό Πάσχα συνδέεται άμεσα με το εβραϊκό, το οποίο γιορτάζεται κατά την ημέρα της πρώτης εαρινής πανσελήνου». Το θέμα είχε λυθεί ήδη από το 325 μ.Χ. και από την Α' Οικουμενική Σύνοδο που συνεκλήθη στη Νίκαια της Βιθυνίας. Η επιστολή του Μεγάλου Κωνσταντίνου τότε, η οποία έγινε γνωστή ως «Όρος της Νικαίας» ήταν σαφής: Το Πάσχα θα πρέπει να γιορτάζεται την Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της εαρινής ισημερίας (στις 21 Μαρτίου υπολογίζεται σήμερα η εαρινή ισημερία). Κι αν η πανσέληνος συμβεί Κυριακή, τότε να εορτάζεται την επόμενη Κυριακή, για να μην συμπέσει με το Εβραϊκό Πάσχα.

Ο Χριστόδουλος

Το θέμα απασχόλησε και τον σημερινό Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Χριστόδουλο, ο οποίος, εν έτει 1982, έγραφε χαρακτηριστικά στη διδακτορική του διατριβή των 450 σελίδων με τίτλο «Ιστορική και κανονική θεώρησις του Παλαιοημερολογίτικου ζητήματος κατά τε την γέννεσιν και την εξέλιξιν αυτού εν Ελλάδι»:

«... Η Α' Οικουμενική Σύνοδος, θελήσασα να ορίση την ημέραν εορτασμού του Πάσχα, δεν ώρισε μήνας και ημέρας του Ιουλιανού Ημερολογίου, αλλ' έθετο ως σταθεράν βάσιν του υπολογισμού την εαρινήν ισημερίαν, δηλαδή ώρισε τα κατά τον εορτασμόν ουχί ημερομηνιακώς, αλλ' αστρονομικώς, και τούτο διότι το κανονικώς ενδιαφέρον δεν είναι η ημερομηνία αλλ' η ισημερία».

Ο κ. Σιμόπουλος συμφωνεί πως το όλο θέμα του εορτασμού του Πάσχα είναι ένα «καθαρά αστρονομικό - μαθηματικό πρόβλημα». «Δεν είναι τυχαίο που στα χρόνια της ακμής της αστρονομίας και των μαθηματικών, η Α' Οικουμενική Σύνοδος όρισε ως υπεύθυνο για τον αστρονομικά ορθό εορτασμό του Πάσχα τον εκάστοτε Πατριάρχη Αλεξανδρείας. Ήταν αυτός, σε συνεργασία με τους αστρονόμους της Αλεξάνδρειας, οι οποίοι υπολόγιζαν την ημερομηνία της πρώτης εαρινής πανσελήνου, που θα ενημέρωνε με ειδικές επιστολές («πασχάλιες επιστολές») τις άλλες Εκκλησίες, έτσι ώστε να γιορτάζουν το Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο αυτή. Φαινομενικά, οι Δυτικές Εκκλησίες (οι καθολικοί για παράδειγμα) γιορτάζουν το Πάσχα «αστρονομικά σωστά». Όμως κι αυτοί κάνουν ένα σημαντικό λάθος, παραβλέποντας τον δεύτερο όρο της Α' Οικουμενικής Συνόδου: αν η πρώτη πανσέληνος της άνοιξης πέσει Κυριακή δεν μεταφέρουν το Πάσχα για την επόμενη Κυριακή, με αποτέλεσμα αυτό να συμπίπτει με το Πάσχα των Εβραίων. Με λίγα λόγια, η Ορθόδοξη Εκκλησία υπολογίζει μια εικονική «πασχαλινή πανσέληνο» (η οποία δεν ταυτίζεται ημερολογιακά με την αληθινή) και ορίζει τον εορτασμό του Πάσχα την Κυριακή ύστερα από αυτήν την πανσέληνο.

Για όλα φταίει ο Ιούλιος Καίσαρ!

Θύμα των... λαθών του Ιουλιανού Ημερολογίου (το οποίο ακολουθεί ακόμη σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία για τον προσδιορισμό του Πάσχα) και του Μετωνικού Κύκλου για τον υπολογισμό των Πανσελήνων της άνοιξης είναι ο εορτασμός του Ορθόδοξου Πάσχα. Το Ιουλιανό Ημερολόγιο, το οποίο ίσχυε κατά την εποχή της Α' Οικουμενικής Συνόδου, έχει σήμερα αποδειχθεί πως δεν ήταν τέλειο. Όπως εξηγεί ο κ. Διονύσης Σιμόπουλος, «στο ημερολόγιο που θέσπισε ο Ιούλιος Καίσαρας σε συνεργασία με τον Έλληνα αστρονόμο Σωσιγένη, το έτος είναι μεγαλύτερο του πραγματικού κατά 11 λεπτά και 13 δευτερόλεπτα. Κάθε τέσσερα χρόνια, η διαφορά αυτή φτάνει τα 45 λεπτά, ενώ κάθε 129 χρόνια γίνεται λάθος μιας ολόκληρης μέρας». Εξαιτίας αυτού του λάθους στο Ιουλιανό Ημερολόγιο, κάθε χρόνο η εαρινή ισημερία μετατοπιζόταν όλο και πιο νωρίς, προκαλώντας προβλήματα στον καθορισμό του εορτασμού του Πάσχα, με βάση την πρώτη ανοιξιάτικη Πανσέληνο. Σήμερα, με βάση το Ιουλιανό Ημερολόγιο, η εαρινή ισημερία υπολογίζεται 13 ημέρες νωρίτερα.

Η διαφορά

Παράλληλα, λάθη έχουν εντοπιστεί και στον Μετωνικό Κύκλο, βάσει του οποίου η Ορθόδοξη Εκκλησία υπολογίζει τις ημερομηνίες των εαρινών Πανσελήνων. Σύμφωνα με αυτόν τον σεληνιακό κύκλο, κάθε 19 χρόνια, οι ημερομηνίες των Πανσελήνων επαναλαμβάνονται. «Αυτό όμως», όπως τονίζει ο κ. Σιμόπουλος, «δεν είναι απολύτως ακριβές. Σε κάθε 19ετή κύκλο υπάρχει μια διαφορά 2 ωρών, 4 λεπτών και 24,8 δευτερολέπτων. Με την πάροδο των ετών, τα λάθη αυτά έχουν συσσωρευθεί και έχουν φτάσει σήμερα τις πέντε ημέρες». Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, παρ' όλο που έχει αποδεχθεί από το 1924 το νέο Γρηγοριανό Ημερολόγιο για τις ακίνητες εορτές, εξακολουθεί ακόμη σήμερα να χρησιμοποιεί το παλαιό Ιουλιανό Ημερολόγιο αλλά και τον σεληνιακό κύκλο του Μέτωνος για να προσδιορίσει την ημερομηνία του Πάσχα. Κι ως εκ τούτου, πέφτει σε... λάθη. «Πολλές φορές, αντί να γιορτάζουμε το Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη Πανσέληνο της άνοιξης, εμείς το γιορτάζουμε μετά τη δεύτερη εαρινή Πανσέληνο ή ακόμη και τη δεύτερη Κυριακή μετά τη δεύτερη Πανσέληνο της άνοιξης», αναφέρει ο κ. Σιμόπουλος. «Κι αυτό, εξαιτίας των μαθηματικών-αστρονομικών σφαλμάτων των 5 ημερών του κύκλου του Μέτωνος και των 13 ημερών του Ιουλιανού Ημερολογίου. Ίσως να ήταν πιο απλό, να ακολουθούσαμε πιστά τον "Όρο της Νικαίας": να ζητούσαμε από τους αστρονόμους να υπολογίσουν την ημερομηνία της πρώτης εαρινής Πανσελήνου και να γιορτάζουμε το Πάσχα την Κυριακή, ύστερα από αυτή την πρώτη Πανσέληνο της εαρινής ισημερίας».