Στοιχεία απ’ την ιστορία της Καλαμπάκας

Σπυρίδων Βλιώρας, εφ. Τα Μετέωρα, 21/10/2005

Όπως παρουσιάστηκαν σε ένα από τα ντοκιμαντέρ που προβλήθηκαν στην εκδήλωση μνήμης και τιμής που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Καλαμπάκας στις 18/10/2005

Η Πυρπόληση (α’ & β’) της Καλαμπάκας

Στις 16 Σεπτεμβρίου 1943 μια μικρή δύναμη Γερμανών SS, κατά τη διάρκεια ανιχνευτικής περιπολίας στην περιοχή, έφτασε στην Καλαμπάκα. Στην είσοδό της, όπου βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο Διβάνι, αντάρτες που βρίσκονταν εκεί άρχισαν να πυροβολούν εναντίον τους. Μετά τη σύντομη ανταλλαγή πυρών, οι Γερμανοί επέστρεψαν στα Τρίκαλα.

Την επόμενη ημέρα, 350 Γερμανοί με κανόνια, θωρακισμένα αυτοκίνητα και μοτοσικλετιστές επιτέθηκαν στην Καλαμπάκα. Οι αντάρτες αναγκάστηκαν να αποσυρθούν προς το Καστράκι. Οι Γερμανοί όμως δεν παρέμειναν στην Καλαμπάκα και επέστρεψαν πάλι στη βάση τους στα Τρίκαλα.

Οι αντάρτες γύρισαν στις θέσεις τους και αναπτύχθηκαν στα υψώματα ανάμεσα απ’ τα μοναστήρια του Αγίου Στεφάνου και της Αγίας Τριάδας και το εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου στην Τζέρτση. Τοποθέτησαν όμως νάρκες στο δρόμο Καλαμπάκας Τρικάλων.

Όταν ξημέρωσε, οι Γερμανοί κατέφτασαν απ’ τα Τρίκαλα. Τα τρία πρώτα αυτοκίνητά τους έπεσαν στις νάρκες. Συμπτωματικά, σε ένα απ’ αυτά επέβαινε ο Διοικητής της Μεραρχίας των SS Karl Schumers, ο οποίος και σκοτώθηκε.

Ο συνταγματάρχης Καρλ Σούμερς, 40 χρονών περίπου, αρχηγός των SS στη Θεσσαλία ολόκληρη, ήταν γνωστός με το παρατσούκλι «τέρας», που απόκτησε από την απάνθρωπη συμπεριφορά του σε κατεχόμενες χώρες της Ευρώπης. Είχε τιμηθεί με τα μετάλλια του Σταυρού των Ιπποτών καθώς και του Γερμανικού Χρυσού Σταυρού για τη μεγάλη γενναιότητά του και για την αποτελεσματική διοίκηση των ανδρών του. Ανήκε κατά πάσα πιθανότητα στην Wehrmacht καθώς και στα Waffen-SS.

Για να αντλήσω περισσότερα στοιχεία για το πρόσωπό του περιηγήθηκα σε γερμανικές σελίδες στο Internet και μάλιστα σελίδες νοσταλγών του ναζισμού! Για φωτογραφίες και περισσότερα στοιχεία μού ζήτησαν να γραφτώ μέλος, κάτι που φυσικά δεν έκανα! Η έρευνα όμως συνεχίζεται...

Μετά το θάνατο του διοικητή τους οι Γερμανοί «σκύλιασαν». Αυτός λοιπόν ήταν ο βασικότερος λόγος της πυρπόλησης της πόλης. Μια γερμανική φάλαγγα εισήλθε στην Καλαμπάκα. Άλλη επιτέθηκε στα υψώματα, ανάγκασε τους αντάρτες να υποχωρήσουν και εισήλθε στο Καστράκι, όπου ενώθηκε με την πρώτη.

Προς το βράδυ οι Γερμανοί μπήκαν στην εγκαταλειμμένη από τους κατοίκους της πόλη της Καλαμπάκας, την λεηλάτησαν και πυρπόλησαν εξήντα σπίτια στο κέντρο της καθώς και μέρος από το Καστράκι, σε αντίποινα για τον σκοτωμό του διοικητή τους. Και λίγο πριν απ’ τα μεσάνυχτα πήραν το δρόμο της επιστροφής στα Τρίκαλα. Ένας μήνας πέρασε απ’ τη νύχτα εκείνη και λίγοι Καλαμπακιώτες έρχονταν στην πόλη για γεωργικές κυρίως εργασίες ή για να πάρουν κάτι απ’ το σπίτι τους που τους χρειαζόταν στην προσφυγιά τους. Και μόνο ελάχιστοι αψηφώντας τον κίνδυνο παρέμεναν δυο τρεις μέρες και σπάνια διανυκτέρευαν.

Τα ξημερώματα της 18ης Οκτωβρίου 1943 τούς ξύπνησε ο θόρυβος των μηχανοκίνητων γερμανικών οχημάτων, που αντιβούιζε στα βράχια και ολοένα μεγάλωνε καθώς τα οχήματα πλησίαζαν στην Καλαμπάκα. Η κινητοποίηση των Γερμανών απ’ όλη τη Θεσσαλία υπήρξε μεγάλη. Αφενός για να εκδικηθούν για το θάνατο του διοικητή τους (αντίποινα) και αφετέρου για να κυνηγήσουν όσο μπορούσαν τους αντάρτες που είχαν πλέον και βαρύ οπλισμό μετά της μάχη της Μερίτσας/Οξύνειας (11-12 Φεβρουαρίου 1943) αλλά και από άλλες τους επιτυχείς επιχειρήσεις.

Το γερμανικό πυροβολικό άρχισε να βάλει προς την πόλη. Μια οβίδα έσκασε στον τρούλο της εκκλησίας στο μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου. Μια δεύτερη πέρασε ξυστά από το καμπαναριό της εκκλησίας της Παναγίας στην Καλαμπάκα και έσκασε στο βράχο της Αϊάς.

Μπροστά στην ορμή, τον όγκο και το πείσμα των γερμανικών στρατευμάτων οι αντάρτες δεν ήταν δυνατόν να αντιδράσουν. Σε λίγο οι κατακτητές εισήλθαν στην πόλη κι άρχισαν να πυρπολούν τα εναπομείναντα από την πρώτη πυρπόληση σπίτια. Το θέαμα που παρακολουθούσαν οι Καλαμπακιώτες από την Κορομηλιά αλλά και από άλλα υψώματα και κρυψώνες τους τριγύρω από την πόλη ήταν φρικτό.

Οι βράχοι των Μετεώρων είχαν πάρει μια όψη φρικτή και απαίσια, σαν να συμμετείχαν κι αυτοί στον πόνο για το χαμό της πόλης, σαν να ήθελαν να εκφράσουν την αντίδρασή τους στο ξεθεμέλιωμα μια πόλης.

Το επόμενο πρωί, ελάχιστα μόνο σπίτια είχαν μείνει στη θέση τους. Τα υπόλοιπα κείτονταν σε ερείπια και χαλάσματα και από μερικά έβγαιναν ακόμη οι τελευταίοι καπνοί.

Η παλιά Καλαμπάκα, με τα παραδοσιακά και γραφικά της σπίτια κάτω από τους υψηλούς βράχους των Μετεώρων να εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες, οι οποίοι τα φωτογράφιζαν ή τα ζωγράφιζαν, είχε χαθεί για πάντα. Στις επιχειρήσεις των Γερμανών σκοτώθηκαν και ορισμένοι Καλαμπακιώτες, που άρρωστοι και ανήμποροι καθώς ήταν δεν είχαν απομακρυνθεί απ’ τα σπίτια τους, ή άλλοι που τους βρήκαν οι Γερμανοί κρυμμένους σε σπηλιές (μπιστεριές) των βράχων των Μετεώρων και τους εκτέλεσαν.

Στο βίντεο που προβλήθηκε στην εκδήλωση ακούστηκε και η μαρτυρία του Αντώνη Καλοστύπη (ετών 72), ο οποίος από το χώρο της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής στην Κορομηλιά έβλεπε το φρικτό θέαμα: «Η Καλαμπάκα κάηκε σε δύο δόσεις: η πρώτη το Σεπτέμβριο και η δεύτερη τον Οκτώβριο του 1943. Είδα το πρώτο κάψιμο από την Αγία Παρασκευή της Κορομηλιάς, γιατί στη συνέχεια μεταφερθήκαμε και πήγαμε να μείνουμε στο μοναστήρι του Βυτουμά μέχρι την απελευθέρωση. Είδα να καίγεται το βιο μας… Οι στιγμές ήταν σπαρακτικές. Να βλέπεις να καίγεται το σπίτι σου, να καίγονται τα υπάρχοντά σου…

»Η φωταγώγηση των Μετεώρων δεν έγινε πρώτη φορά στις μέρες μας με τους προβολείς της ΔΕΗ. Τότε, στα σπίτια του κάθε νοικοκύρη υπήρχαν βαρέλια με κρασί και τσίπουρα και από τη φωτιά αναφλεγόντουσαν και φωτίζονταν οι βράχοι των Μετεώρων. Φρικτό το θέαμα, αλλά ο πόλεμος αυτά έχει…»

• Για τη βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε βλ. Εφημερίδα Τα Μετέωρα, 7/10/2005 καθώς και την ιστοσελίδα www.vlioras.gr, όπου βρίσκονται μαζεμένα πολλά δημοσιεύματα που αφορούν στην Καλαμπάκα, τα Μετέωρα και την ευρύτερη περιοχή.

• Στις 14/10/2005 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Τα Μετέωρα μια έρευνα που κατέδειξε πως (και) οι νέοι της Καλαμπάκας αγνοούν βασικά στοιχεία της τοπικής τους ιστορίας. Δεν ξέρω αν θα καθιερωθεί η 18η Οκτωβρίου ως αργία, ως επίσημη ημέρα τοπικής εορτής ή επετείου. Αυτό που πρέπει να προσπαθήσουμε όλοι μας είναι να ευαισθητοποιηθούν οι νέοι μας και να στηριχτούν σε στέρεες γνώσεις του παρελθόντος, για να οικοδομήσουν το μέλλον τους. Ας προσπαθήσουμε όλοι μας, ο καθένας απ’ την πλευρά του.

•Θα ήθελα τέλος να ευχαριστήσω όσους συνέβαλαν στην άρτια παρουσίαση της εκδήλωσης: Καταρχάς τον Πολιτιστικό Οργανισμό του Δήμου Καλαμπάκας για την πρόσκληση και την όλη στήριξη. Το Δήμαρχο κ. Πινιάρα Αντώνιο και τον Αντιδήμαρχο επί των πολιτιστικών κ. Τσιουρβάκα Απόστολο. Τον καθηγητή Νίκο Ζιώγα για την ποικίλη συνεισφορά του. Τους μουσικούς: Γιάννη Πέτρου (τραγούδι, μπαγλαμά), Δημήτρη Αδάμο (μπουζούκι), Θεόδωρο Καραδήμο (μπουζούκι), Σάκη Λιακόπουλο (κιθάρα), Φρόσω Χριστογιαννούλα (τραγούδι), Σπύρο Λιακόπουλο (τραγούδι), Όλγα Κουτσαλιάρη (τραγούδι). Τον Λάκη Κορδέλα για την ηχητική επιμέλεια και τον Βαγγέλη Τζιουβάρα για την ηχητική και γενικότερη επιμέλεια. Τη Γιάννα Καλοστύπη για το συντονιστικό της ρόλο. Τον Ευάγγελο Πρεμέτη για την κινηματογράφηση της Μερίτσας και της Καλαμπάκας από ψηλά. Και πάνω από όλα τους (λίγους) ηλικιωμένους που μου μίλησαν και κάποιες απ’ τις μαρτυρίες τους ακούστηκαν (όσο ακούστηκαν!) στην εκδήλωση. Η αλήθεια είναι πως τις μαρτυρίες αυτές τις είχα για προσωπική μου χρήση: συζήτησα με τους ανθρώπους και κατέγραψα τις συνομιλίες για να θυμάμαι καλύτερα τα ονόματα και τα γεγονότα. Για τη συλλογή και καταγραφή των μαρτυριών είχαν μεριμνήσει άλλοι. Για τεχνικούς και άλλους λόγους οι μαρτυρίες δεν έφτασαν στα χέρια μου, κι έτσι αναγκάστηκα να χρησιμοποιήσω τις κακο-ηχογραφημένες που είχα ήδη. Ζητώ συγνώμη για τις ηχητικές ατέλειες. Θα ήταν μεγάλη μου χαρά και τιμή αν μπορούσα να συναντηθώ με όσο γίνεται περισσότερους ηλικιωμένους και να καταγράψουμε τις εμπειρίες και τις ενθυμήσεις τους από παλιότερες εποχές για την πόλη μας (όχι μόνο για την περίοδο της Κατοχής).

• Η μεγαλύτερη χαρά και ικανοποίηση που αποκόμισα από την εκδήλωση ήταν η συγκίνηση, το ευχαριστώ και τα συγχαρητήρια που εισέπραξα από ανθρώπους που είχαν ζήσει τα γεγονότα και με βρήκαν κατόπιν: «Μας γύρισες πίσω στο χρόνο και μας έκανες να θυμηθούμε όσα ζήσαμε στα νιάτα μας, έστω κι αν ήταν οδυνηρά»! Χάρηκα πολύ και τους ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου.

• Για οποιοδήποτε λάθος ή ανακρίβεια ακούστηκε η ευθύνη βαρύνει εμένα (και τις πηγές μου: δεν έβγαλα κάτι απ’ το μυαλό μου). Μέχρι στιγμής δεν έχω ακούσει κάποιο σχόλιο. Θα χαιρόμουν να μου επισημανθεί το οτιδήποτε και να το διορθώσω…

• Τέλος θα ήθελα να θυμίσω στον κ. Δήμαρχο ότι δεν είχα ένα μήνα στη διάθεσή μου για την προετοιμασία της όλης εκδήλωσης, όπως ανέφερε στην προσφώνησή του, αλλά μόλις 2 εβδομάδες! Και μάλιστα την τελευταία στιγμή, μάλλον από υπερθέρμανση, κατέρρευσε ο προσωπικός μου υπολογιστής και έχασα τις τελικές εκδοχές του βίντεο με κάποιες μικροδιορθώσεις, ιδίως στον ηχητικό τομέα. Ευτυχώς είχα σε DVD τις προηγούμενες εκδοχές. Όπως ακριβώς τα λέει ο νόμος του Μέρφυ: «Αν κάτι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει, και μάλιστα στη χειρότερη δυνατή στιγμή!» (Λίγο πριν την εκδήλωση κατέρρευσε ο υπολογιστής μου!)