Παρέμβαση στη «Δημόσια Διαβούλευση»¹

Σπυρίδων Βλιώρας, εφ. Τα Μετέωρα, 23.06.2017

Με τη συγκεκριμένη διαδικασία διαβούλευσης και τα πιθανά αποτελέσματά της αισθάνομαι σαν να επαναλαμβάνεται η διαδικασία που το όχι στο πρόσφατο εθνικό δημοψήφισμα μεταλλάχθηκε εν μία νυκτί σε ναι.

Καταρχάς θα προσπαθήσω να αναδείξω κάποιες αντιφάσεις του Σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος όπως κοινοποιήθηκε αρχικά και όπως αναθεωρήθηκε από το Περιφερειακό Συμβούλιο.

Στο βράχο Στύλος Σταγών, εκεί που είναι το Άγιο Πνεύμα πάνω από το Καστράκι, προτείνεται να απαγορεύεται η αναρρίχηση από αναρριχητικές διαδρομές που υπάρχουν στη βόρεια πλευρά. Σʼ αυτόν τον ίδιο βράχο ανεβαίνει ο οποιοσδήποτε με τα πόδια, περπατώντας, από την νοτιοανατολική πλευρά. Ποιο το νόημα απαγόρευσης της αναρρίχησης; Περπατώντας μπορείς να ανέβεις, αναρριχώμενος όμως όχι;

Παραθέτω και τα σχετικά που γράφει ο καστρακινός συγγραφέας Φώτης Κοτοπούλης στο βιβλίο του Μετέωρα,² που εκδόθηκε το 1973, για την εμπειρία του από την πρώτη του ανάβαση στα 1918, πριν καταπέσει μέρος του βράχου και καταστεί έτσι ευκολότερη η προσπέλαση:

«Στον βράχο αυτό ανέβηκα, για πρώτη φορά, κατά την παραμονή του εορτασμού του Αγίου Πνεύματος το έτος 1918 και σε ηλικία τότε 15 ετών. Η άνοδος εγίνετο με αναρρίχηση. Το ύψος από τη βάση μέχρι του σημείου όπου ήτο ενσφηνωμένος στον βράχο πάσσαλος σιδερένιος έφτανε τα 30 μέτρα. Από τον πάσσαλο προσδένονταν χονδρό σχοινί με το όποιο κρατούμενος ο αναβάτης σε κάθε του βήμα (…) έπρεπε να εναλλάσσει και το κάθε του χέρι προς τα πάνω κι έτσι ανέβαινε. Η ώρα τότε ήτο περίπου ογδόη μεταμεσημβρινή, η λεγομένη η “περί λύχνων αφάς”. Εγώ, δειλός περί την αναρρίχηση, αφού έφτασα περίπου τα δεκαπέντε μέτρα ύψος, άρχισαν να τρέμουν τα πόδια μου· δεν άντεξα και κατέβηκα· αλλʼ έπρεπε οπωσδήποτε νʼ ανεβώ, γιατί είχα και αποστολή να αναπληρώσω τον απουσιάζοντα ψάλτη, για την επομένη ημέρα κατά την τέλεση της θείας λειτουργίας. Οπότε με προέτρεψαν, και για να αποβάλω μέρος του φόβου μου, να προσδεθώ από την μέση μου, για να με συγκρατούν· κι έτσι κατόρθωσα και ανέβηκα. Από του έτους 1950³ όμως η ανάβαση γίνεται ευκολότερη και χωρίς σχοινιά. Γιατί κάποια βροχερή και τσουχτερή χειμωνιάτικη του Γενάρη βραδιά και περί ώραν δεκάτην νυχτερινή ένα τιτάνιο κομμάτι βράχου, ολάκερο βουνό, του οποίου το μήκος έφτανε σχεδόν τα 30 μέτρα, βάρους δε χιλιάδων τόνων και από ύψος πενήντα μέτρων ξεκόπηκε από την ψηλότερη κορυφή του Αγίου Πνεύματος και διολίσθησε προς τα κάτω, όπου προσέκρουσε στο σημείο εκείνο που υπήρχε ο πάσσαλος και κατακομμάτιασε τον βράχο με τον πάσσαλο και σε λίγο έγινε κι αυτό συντρίμμια. Το παν εσείστηκε συνθέμελα και δεν μπορούσαν να καταλάβουν οι Καστρακινοί το τι ακριβώς συνέβη. Μια εκθαμβωτική αναλαμπή προήλθε από την πρόσκρουση κι ένας κρότος τρομακτικός.»

Στη βόρεια πλευρά του Στύλου Σταγών, στην οποία σύμφωνα με το προσχέδιο απαγορεύεται η αναρρίχηση, υπάρχει και το μονύδριο του Αγίου Γεωργίου του Μαντιλά, στο οποίο παλαιόθεν υπάρχει το έθιμο να ανεβαίνουν την ημέρα της εορτής του καταρχάς οι αναρριχητές και στη συνέχεια, με τη βοήθειά τους και με τη συνδρομή ειδικού σχοινιού, νέοι και νέες της περιοχής και να κρεμάνε μαντίλια, ξεκρεμώντας αυτά που βρίσκονται ήδη επάνω. Το έθιμο αυτό σύμφωνα με το προσχέδιο Προεδρικού Διατάγματος ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ!

Αλλά και το άλλο έθιμο, που την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως έχουν οι Καλαμπακιώτισσες να ανεβαίνουν στη μικρή Αϊά,⁴ κι αυτό ψιλοπαράνομο θα θεωρηθεί, γιατί πολλές -ηλικιωμένες και μη- πρέπει σε ορισμένα σημεία της διαδρομής να πιάνονται από σχοινιά, για να ανέβουν. Να χρησιμοποιούν δηλαδή -παρανόμως σύμφωνα με το διάταγμα- κάποιου είδους αναρριχητικό εξοπλισμό. Και η αστυνομία, που επεμβαίνει σήμερα, που δεν λέει κάτι ο νόμος με τις γενικόλογες και αόριστες διατυπώσεις του, θα είναι υποχρεωμένη στο μέλλον να τις συλλάβει. Το έθιμο επιβάλλεται να λήξει ως επικίνδυνο για τον τόπο. Και μην τολμήσουν οι μικρότεροι στην ηλικία να σέβονται και να ακολουθούν τις παραδόσεις και τα έθιμα. Πρέπει να καταργηθούν!

Αλλά υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις που αναδεικνύονται οι αντιφάσεις του διατάγματος και η άγνοια των τοπικών δεδομένων. Αναφύονται όμως, θα τολμούσα να πω, και ενδείξεις αντιμοναχικού πνεύματος, ξένου προς την Ορθοδοξία μας.

Όλοι οι Καλαμπακιώτες —και οι φιλομόναχοι και φιλακόλουθοι πιστοί— χαρήκαμε που μοναχοί αναρριχήθηκαν, με τη βοήθεια των αναρριχητών, στην ερειπωμένη και εγκαταλειμμένη για αιώνες μονή του Οσίου Γρηγορίου στο Πυξάρι και τέλεσαν τη Θεία Λειτουργία στην αλειτούργητη για αιώνες μονή. Και θα χαιρόμασταν να το ξαναδούμε να συμβαίνει και να λειτουργούνται και άλλες εγκαταλειμμένες εκκλησιές. Όχι όμως και ο συντάκτης του προεδρικού διατάγματος. Αυτός στενοχωρήθηκε και αποφάσισε πως είναι αναχρονιστικός θεσμός —θου, Κύριε…— η Θεία Λειτουργία. Καλά κάναν οι μονές και ήταν κλειστές και ερημωμένες!

Αλλά και η ανάβαση των μετεωριτών μοναχών πέρυσι στην Αγία Μονή, με την βοήθεια αναρριχητών, φαίνεται πως δεν καλάρεσε —καθόλου— στον διόλου φιλομόναχο συντάκτη του προσχεδίου. Τι δουλειά έχουν οι μοναχοί σε ξένο και διαλυμένο μοναστήρι. Να κάτσουν στ’ αβγά τους (στη μονή της μετανοίας τους, ήθελα να πω). Απαγορεύεται η αναρρίχηση στον συγκεκριμένο βράχο.

Αλλά και η αναστήλωση της Αγίας Μονής (που με την πράξη 57/1.2.1995 του μακαριστού μητροπολίτη Σταγών και Μετεώρων Σεραφείμ έγινε μετόχι της μονής Βαρλαάμ, ακριβώς γι’ αυτό τον σκοπό), της μόνης ίσως⁵ διαλυμένης μονής που θα μπορούσε να αναστηλωθεί, γιατί υπάρχουν αρκετά ερείπια, πρόσφατο φωτογραφικό υλικό και αρκετές ιστορικές μαρτυρίες, κι αυτή παράνομη κρίνεται από τον συντάκτη του διατάγματος. Η αναρρίχηση σʼ αυτήν απαγορεύεται —χωρίς εξαιρέσεις— σε όλους: αναρριχητές, μάστορες, αρχαιολόγους, μοναχούς κ.λπ.⁶

Ορισμένες από τις προτάσεις των ξένων προς την περιοχή μας συντακτών του προσχεδίου Προεδρικού Διατάγματος προκαλούν θυμηδία και απογοήτευση. Αντιγράφω: «δεν επιτρέπεται: 1.Η ελεύθερη πτώση ανθρώπων με ή χωρίς αλεξίπτωτο (…), 2. Η άσκηση του αθλήματος wing suit (πτήση που συνδυάζει αιωροπτερισμό με ελεύθερη πτώση), 3. Η αναρρίχηση επί των βράχων. (…)» ανάμεσα στα άλλα και στο «Προσευχάδι – Ιερό Ναό Γεννήσεως της Θεοτόκου ή Παναΐα». Πού απαγορεύεται η αναρρίχηση και άλλες ανάλογες δραστηριότητες; Στο εκκλησάκι στην περιοχή των Κοφινίων; Να μην αναρριχώνται στους τοίχους του ή να μην προσγειώνονται με το αλεξίπτωτο —ή χωρίς!— πάνω στη στέγη του;

Και για να σοβαρευτούμε. Η αναρρίχηση είναι μια δραστηριότητα που ασκείται στους βράχους των Μετεώρων —τουλάχιστον⁷— από την Ελληνιστική Περίοδο και τη Ρωμαιοκρατία· και σε αγαστή συνεργασία⁸ με τους μοναχούς από τον 14^ο αιώνα μ.Χ. μέχρι τις μέρες μας.

Οι ντόπιοι κάτοικοι αναρριχόνταν στους βράχους για ποικίλους λόγους, π.χ. για να ανεβάσουν τα κατσίκια τους στο βράχο των Φυλακών, αυτόν που ο διαπρεπής Γάλλος αρχαιολόγος, αρχαιοδίφης και περιηγητής Λέων Εζέ (Léon Heuzey)⁹ στα 1858 αναφέρει με την ονομασία Ογλάς,¹⁰ αυτόν για το οποίο ο Ρώσος αρχιμανδρίτης και περιηγητής Πορφύριος Ουσπένσκι (Порфирий Успенский) διαπίστωσε στα 1859: η «Φυλακή είναι κενή και οι ποιμένες βόσκουν τα κατσίκια τους».¹¹

Και για να τελειώνουμε: οι αναρριχητές σώζουν ζωές, συνεργάζονται εξαρχής και διαχρονικά με τους μοναχούς, σέβονται τα αρχαιολογικά και άλλα κατάλοιπα,¹² καθαρίζουν τα μετεωρίτικα μονοπάτια, ασχολούνται με τον αθλητισμό, γνωρίζουν την περιοχή όπως ΟΥΔΕΙΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ Ή ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ, γνωρίζουν την τοπική ιστορία και —το κυριότερο!— τρέφουν πραγματική αγάπη για τον τόπο ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ, τα πονάνε πραγματικά.¹³

Την ίδια αγάπη για τον τόπο ΚΑΙ ΓΙΑ ΟΛΑ ΤΑ ΜΕΤΕΩΡΙΤΙΚΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ τρέφουν και όλοι οι ντόπιοι Καλαμπακιώτες και Καστρακινοί, διαχρονικά. Θυμίζω τη βοήθεια που πρόσφεραν «σὺν γυναιξὶ καὶ τέκνοις»¹⁴ στις 7 Ιουλίου του 1925, όταν ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά στη μονή Βαρλαάμ, που έκαψε τον παλιό ξενώνα και τον ξύλινο εξωνάρθηκα του Καθολικού, ενώ επιδείνωσε την κατάσταση πολλών κτηρίων της, όπως του νοσοκομείου.

Συγκινητική είναι επίσης και η ακόμα παλαιότερη προσπάθεια του καλαμπακιώτικου και καστρακινού λαού να σώσουν το έτος 1882 τα χειρόγραφα και άλλα κειμήλια¹⁵ που κατʼ εντολή της τότε κυβέρνησης υφαρπάχτηκαν και μεταφέρθηκαν -τάχα για ασφάλεια- από τα Μετέωρα στην Αθήνα. Τότε ο λαός της Καλαμπάκας βγήκε με τα όπλα στους δρόμους, τα έβαλε με τους στρατιώτες που είχε στείλει η κυβέρνηση και κατάφερε να αποτρέψει τη μεταφορά των κειμηλίων στην Αθήνα, εκτός από κάποια, που ακόμα βρίσκονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη μέχρι σήμερα, όπως η Διαθήκη των κτιτόρων της μονής Ρουσάνου, ή έχουν χαθεί.

«Διότι ὁ λαὸς τῆς Καλαμπάκας καὶ τῆς περιοικίδος ἐξέλαβεν ὡς ὑπάτην ἱεροσυλίαν καὶ ἀσέβειαν τὴν ἀφαίρεσιν τῶν χειρογράφων ἀπὸ τῶν μονῶν καὶ ἔλαβε σύσσωμος τὰ ὅπλα. Ἔβλεπέ τις τοὺς ὀρεσιβίους ἄνδρας τῆς μεθορίου πανόπλους καὶ τὰς γυναῖκας καὶ τὰ παιδία μὲ ρόπαλα καὶ τοὺς πάντας κατειλημμένους ὑπὸ θρησκευτικοῦ μένους, προθύμους νὰ προασπισθῶσι τὰ δίκαια τῶν μονῶν, ἀδικουμένων, ὡς ἐνόμιζον, διὰ τῆς ἀποκομίσεως τῶν χειρογράφων αὐτῶν.

Καὶ ἐνῷ λοιπὸν ὁ στρατὸς μετεκόμιζε τὰ φορτία τῶν χειρογράφων εἰς Τρίκαλα, παρὰ τὸ χωρίον Καστράκι τῆς Καλαμπάκας ἐπέπεσε κατʼ αὐτοῦ λυσσώδης μυριοπληθὴς λαός. Ἀληθὴς τότε μάχη συνήφθη. Ὁ στρατὸς, τὸ μὲν διὰ τὸ ὀλιγάριθμον, τὸ δὲ λαβὼν διαταγὰς νὰ ἀποχωρήσῃ, κατέλιπεν εἰς χεῖρας τοῦ λαοῦ πολυάριθμα κιβώτια, ἐν οἷς ἦσαν τοποθετημένα τὰ χειρόγραφα τῶν Μετεώρων, ἅτινα καὶ πάλιν μετεκομίσθησαν εἰς τὰς μονάς.»¹⁶

Προτάσεις

1. Δεν πρέπει να υπογραφεί ως έχει το προεδρικό διάταγμα. Το καλύτερο θα ήταν να γίνει δημοκρατική δεσμευτική δημόσια διαβούλευση. Η φρικτή κουβέντα που ακούστηκε στη συζήτηση από ανθρώπους ξένους προς τον τόπο και παντελώς αδιάφορους γι’ αυτόν,¹⁷ πως δεν χρειάζεται ν’ αποφασίσετε εσείς για τον τόπο σας, έχουν ήδη αποφασίσει άλλοι για σας, είναι απολύτως κατακριτέα, αντιδημοκρατική και απορριπτέα. Το κακό είναι ότι και για την πατρίδα μας λέγονται αντίστοιχες κουβέντες: δεν χρειάζεται η Ελλάδα να αποφασίσει, έχει αποφασίσει σοφά η ευρωπαϊκή ένωση γι’ αυτή!
2. Δεν πρέπει να γίνει τίποτε, πριν εκλεγεί νέος μητροπολίτης στην μητρόπολή μας. Αυτό το φρικτό που ακούστηκε ότι περίμεναν κάποιοι να πεθάνει ο μακαριστός Σεραφείμ, για να προχωρήσουν κάποιες διαδικασίες, αρνούμαι να το δεχτώ.
3. Δεν μπορεί να προχωρήσει ΚΑΜΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ, αν δεν γίνει πρώτα η τοπογραφική αποτύπωση που έχει εξαγγείλει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Τρικάλων. Υπάρχουν βέβαια φωτογραφίες από την κορυφή κάθε βράχου και οι αναρριχητές έχουν ανέβει σε όλους και ξέρουν σπιθαμή προς σπιθαμή τι υπάρχει. Δεν νοείται αντιπαλότητα ΕΦΑ και αναρριχητών. Οι δεύτεροι οφείλουν να είναι αρωγοί στην πρώτη και η ΕΦΑ πρέπει να «εκμεταλλευτεί» τις γνώσεις και τις ικανότητές τους.
4. Οι αόριστες διατυπώσεις, όλες, πρέπει να απαλειφθούν από το προεδρικό διάταγμα. Το «50 μέτρα απόσταση» δεν λέει τίποτε. Μπορεί μια αναρριχητική διαδρομή, με τις διακλαδώσεις που κάνει, να βρίσκεται σε κάποιο τμήμα της εντός και σε κάποιο εκτός των ορίων. Πρέπει να καταγραφούν αναλυτικά οι διαδρομές που προκρίνονται. Κατά τη γνώμη μου είναι πολύ εύκολο να βρεθεί η χρυσή τομή, αφού αρθούν οι αντιφάσεις, και αυτές που αναφέρθηκαν και άλλες.
5. Δεν θέλω να μπω σε ξένα χωράφια ή να υποπέσω στο «αδίκημα» της εισπήδησης, αλλά οι απόψεις των μονών πρέπει να εκφράζονται συλλογικά από τη σύναξη των ηγουμένων και ηγουμενισσών όλων των μονών, όπως ακριβώς συμβαίνει και στο Άγιο Όρος και όπως προβλέπεται κι απ’ τον νόμο του ’95.
6. Δεν νοείται να μην προβλεφθεί στο Προεδρικό Διάταγμα η συμμετοχή εκπροσώπου ή εκπροσώπων του Δήμου Καλαμπάκας (το Μετεώρων μάς τελείωσε;) στην επιτροπή που θα γνωμοδοτεί και θα αποφασίζει για τα αιτήματα κινηματογράφησης, διεξαγωγής αγώνων, πτήσης δρόνων κ.λπ.
7. Δεν ακούω να γίνεται συζήτηση και για τις άλλες απαγορεύσεις, πλην της αναρρίχησης. Εμένα προσωπικά δεν θα με πείραζε η λελογισμένη χρήση αεροστάτων, ζέπελιν κ.λπ., χωρίς βέβαια να επιμένω, γιατί δεν βλέπω να είναι κάτι που έχει προκαλέσει διχασμό της τοπικής κοινωνίας. Ίσως πρέπει να μελετηθεί καλύτερα η διεθνής πρακτική σε ανάλογα μνημεία, π.χ. στην Καππαδοκία. Ίσως και σε κάποια άλλα σημεία του ΠΔ θα μπορούσε να προβλεφθεί, αντί της παντελούς απαγόρευσης, η κατά περίπτωση χορήγηση άδειας για κάποιες δραστηριότητες, που ίσως συμβάλλουν στην τοπική οικονομία και προβολή και εξασφαλίζουν την αδιακώλυτη άσκηση του μοναχικού βίου και της θείας λατρείας.
8. Επιβάλλεται επειγόντως να αναληφθούν πρωτοβουλίες από τη δημοτική αρχή για τη διεκδίκηση λύσεως στο ζήτημα των αναγκαστικώς απαλλοτριωθέντων και αχρηστευθέντων κτισμάτων, οικοπέδων, χωραφιών και εν γένει περιουσίας. Είτε να υπάρξει αναοριοθέτηση της αδόμητης ζώνης Α και Β είτε να καταβληθούν αποζημιώσεις.
9. Στα νομικά θέματα, όπως π.χ. στο αν η αναρρίχηση και οι άλλες δραστηριότητες που αναφέρονται στο ΠΔ έχουν σχέση ή συνάφεια με την «εκτέλεση καλλιτεχνικών παραστάσεων ή εκδηλώσεων, καθώς και με την εκτέλεση ασκήσεων ή επιδείξεων ανεμοπτερισμού» (Ν. 2351/95), αν το Προεδρικό Διάταγμα θα μπορούσε -ως έχει- να καταπέσει στο Συμβούλιο της Επικρατείας, αν υπάρχουν επικαλύψεις και διαφορετικές αντιμετωπίσεις ίδιων αντικειμένων που προβλέπονται από άλλα νομοσχέδια και ΠΔ, δεν έχω γνώσεις και δεν υπεισέρχομαι.
10. Γενικά, το Προεδρικό Διάταγμα, όπως προτείνεται, θα το χαρακτηρίζαμε λειψό, ελλιπές, περιορισμένο και κοντόφθαλμο. Η περιοχή των Μετεώρων χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο προστασίας και ανάδειξης, όχι μόνο με απαγορεύσεις αλλά και με δράσεις που απαιτούνται, ώστε να προστατευτεί, να αναδειχθεί και να συμβάλλει στην πνευματική και υλική προκοπή των κατοίκων και την καλύτερη εξυπηρέτηση των επισκεπτών, λαμβάνοντας υπόψη όλο το πολύπλοκο και περίπλοκο πλαίσιο νόμων και συνθηκών που την αφορούν.

Κλείνοντας, θα ήθελα να παραδεχτώ δημόσια κάποιο λάθος μου. Είχα λάθος όταν πίστευα πως η διαβούλευση, με τον τρόπο που έγινε, δεν θα ήταν χρήσιμη -και γι’ αυτό δεν πήρα το λόγο εκεί. Ήταν χρησιμότατη! Δυστυχώς όμως ανέδειξε ανάγλυφα και τον διχασμό της τοπικής κοινωνίας, πράγμα λίαν στενάχωρο και άμεσα θεραπευτέο.

Υποσημειώσεις

¹ Τα περισσότερα απʼ όσα αναφέρονται εδώ τα είχα προετοιμάσει για την παρέμβασή μου στη διαβούλευση ή τουλάχιστον σε μια πιο θεσμική μορφή της…

² Κοτοπούλης Φώτης, Μετέωρα, σελ. 32-34. Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε στα 1934.

³ 1948 γράφει ο Αντώνης Παπαγεωργίου στο βιβλίο του Τα Μετέωρα, Αθήνα 1961, σελ. 15, 21.

⁴ Θανασούλας Στέφανος, Λαογραφικά Καλαμπάκας, σελ. 163-164.

⁵ Ενδεχομένως και του Παντοκράτορος ή/και του Αγίου Δημητρίου δίπλα στην Υπαπαντή. Για μονές που δεν γνωρίζουμε καν τη μορφή τους και είναι ανεπαρκές ή ανύπαρκτο το φωτογραφικό ή ιστορικό υλικό, δεν μπορούμε να μιλάμε για αναστήλωσή τους. Μόνο για διατήρηση της υπάρχουσας «κτηριολογικής» κατάστασης.

⁶ Κι αν ισχυριστεί κάποιος πως απαγορεύονται οι «εξειδικευμένες αθλητικές δραστηριότητες», τότε θα ισχυρίζονται και οι αναρριχητές πως ανεβαίνουν για προσευχητικούς και λατρευτικούς λόγους, προσκομίζοντας και το σχετικό προσευχητάριο! Οπότε στην προτέρα κατάσταση επιστρέφουμε…

⁷ σύμφωνα με πολλές ιστορικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες.

⁸ Σπυρίδων Βλιώρας, Μετεωρικές μονές: Συμβολή στον απαιτούμενο και ευκταίο διάλογο, εφ. Τα Μετέωρα, 26/5/2017 & 2/6/2017 & 9/6/2017. Άρθρο που δυστυχώς δεν διάβασε ο δήμαρχος, που επέμενε να μιλάει για 24 μονές!

⁹ Heuzey Léon, Η. Daumet, Mission archeologique de Macedoine, Paris 1876, σελ. 440.

¹⁰ που προέρχεται από την τουρκική λέξη oğlak, που σημαίνει κατσικάκι!

¹¹ Πορφύριος Ουσπένσκι (Порфирий Успенский), Ἡ Χριστιανικὴ Ἀνατολή, Ἁγία Πετρούπολις 1892, 219-220 & Nicol Donald, Meteora, London 1963, σελ. 162.

¹² Θυμίζω την «πήλινη υδρία με όμορφη διακόσμηση» που βρήκαν το 1977 οι Γερμανοί αναρριχητές Heinz Lothar Stutte και Dietrich Hasse που αναρριχήθηκαν στον βράχο του Άλτσου και την οποία παρέδωσαν στην 7ⁿ Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και φυλάσσεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λάρισας ή τον σταυρό που κατέβασαν το 1975 με τη βοήθεια ελικοπτέρου οι ίδιοι από τον Στύλο Σταγών και τον έδωσαν για φύλαξη στη μονή Βαρλαάμ, στο σκευοφυλάκιο της οποίας φυλάσσεται.

¹³ Και είναι άγιοι και άψογοι σε όλα ΟΛΟΙ οι αναρριχητές; Όχι βέβαια, όπως άλλωστε συμβαίνει και σε κάθε άλλη ομάδα ή σύνολο ανθρώπων.

¹⁴ «καὶ ὀλίγον δεῖν ἐκαίετο ὁλόκληρος ἡ Μονή, ἂν δὲν ἔτρεχε πρὸς σωτηρίαν της ὁλόκληρον τὸ Καστράκι σὺν γυναιξὶ καὶ τέκνοις»· βλ. Παπασωτηρίου Ιωάννης, Τα Μετέωρα, σελ. 59.

¹⁵ Σοφιανός Ζ. Δημήτριος, Το χρονικό της κρατικής επιχείρησης του 1882 και της αρπαγής και μεταφοράς τους στην Αθήνα 104 χειρογράφων της μονής του Μεγάλου Μετεώρου (Μεταμορφώσεως), περ. Μετέωρα, Τρίκαλα 2004, σελ. 13.

¹⁶ Βέης Νικόλαος, Ἔκθεσις παλαιογραφικῶν καὶ τεχνικῶν ἐρευνῶν ἐν ταῖς μοναῖς τῶν Μετεώρων κατὰ τὰ ἔτη 1908 και 1909, Βυζαντιολογικὴ Ἐταιρεία ἐν Ἀθήναις, Ἀθήνησι 1910.

¹⁷ Δυστυχώς, δεν μπορούν οι επήλυδες σε κάποιο τόπο, ιδίως όταν στερούνται δημοκρατικού φρονήματος, δεν συζητούν με τους ντόπιους και δεν μελετούν, να νιώσουν όπως οι ντόπιοι, που έχουν μεγαλώσει στα μοναστήρια και τα βράχια των Μετεώρων, άκουγαν τους γονείς τους και τους παππούδες τους να τους διηγούνται γιʼ αυτά, είχαν τους συγγενείς τους να μονάζουν στα μοναστήρια, να καλλιεργούν τη γη κάτω από τα βράχια ή να σκαρφαλώνουν για τις δουλειές τους πάνω σ’ αυτά, που βίωσαν και βιώνουν τον τόπο και τα προβλήματά του εκ των έσω…