Εθνική Βιβλιοθήκη: Ψιλά γράμματα

Σταυρούλα Παπασπύρου, εφ. Ελευθεροτυπία, 3/4/2005

Μπορεί το αίτημα για επέκταση και εκσυγχρονισμό της Εθνικής Βιβλιοθήκης να συνεπάρει μια κοινωνία απαίδευτη στη χρήση βιβλιοθηκών γενικώς; Πριν από λίγες μέρες, σε τηλεοπτική συζήτηση με θέμα τον τρισκατάρατο κρατικοδίαιτο πολιτισμό και με επίτιμο καλεσμένο τον Πέτρο Τατούλη, ο καθηγητής Δημόσιας Διοίκησης και στενός συνεργάτης του πρωθυπουργού Αντώνης Μακρυδημήτρης έριξε στο τραπέζι μια εξαιρετική ιδέα: Αφού τα οικονομικά περιθώρια της κυβέρνησης είναι λιγοστά, ας επικεντρωθεί στην υλοποίηση ενός και μόνου «πολιτιστικού» στόχου: στη δημιουργία μιας Εθνικής Βιβλιοθήκης αντάξιας της πνευματικής μας κληρονομιάς και των προκλήσεων του 21ου αιώνα.

Σε τι να οφείλονταν άραγε τα γενικόλογα ψελλίσματα και το αμήχανο τατούλειο βλέμμα που εισέπραξαν οι τηλεθεατές;

Ισως στο ότι ο υφυπουργός Πολιτισμού είναι τυπικά αναρμόδιος για το θέμα - η υπουργός Παιδείας θα συνεισέφερε περισσότερα στη συζήτηση. Ισως, όμως, να οφείλονταν σε κάτι απλούστερο και θλιβερό: στο ότι η παρατεινόμενη κατάντια της Εθνικής μας Βιβλιοθήκης δεν εξοργίζει παρά ελάχιστους και δη «μυημένους». Το αίτημα της επέκτασης και του εκσυγχρονισμού της, αν κι επιτακτικό, είναι αδύνατον να συνεπάρει μια κοινωνία που δεν διαβάζει, απαίδευτη στην έρευνα και τη χρήση βιβλιοθηκών γενικώς. Μ' άλλα λόγια, είναι ένα αίτημα που μπορεί να παραπέμπεται αιωνίως στις καλένδες και το πολιτικό κόστος της αδράνειας των ιθυνόντων να είναι μηδενικό...

Την ώρα που στο Πεκίνο, παράλληλα με τα ολυμπιακά στάδια, κατασκευάζεται η τρίτη σε μέγεθος βιβλιοθήκη του πλανήτη (250.000 τ.μ.) ικανή να υποδέχεται 8.000 αναγνώστες καθημερινά, την ώρα που η ταλαιπωρημένη κι από τον πόλεμο Κροατία χρηματοδοτεί τη δημιουργία μιας πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης-προτύπου στο Σπλιτ, κι ενώ οι Παριζιάνοι συρρέουν κατά χιλιάδες στη μεγαλειώδη έκθεση της BNF για τα εκατοντάχρονα του Σαρτρ, το θησαυροφυλάκιο της γραπτής μνήμης των Ελλήνων επί της οδού Πανεπιστημίου εξακολουθεί να θυμίζει μαυσωλείο. Και το ενδεχόμενο ανέγερσης μιας νέας Εθνικής Βιβλιοθήκης στο άμεσο μέλλον έχει απομακρυνθεί για τα καλά.

*Δυο χρόνια μετά την πανηγυρική ανακοίνωση των τότε υπουργών Αμυνας και Παιδείας κ.κ. Παπαντωνίου και Ευθυμίου αντίστοιχα, για την παραχώρηση του στρατοπέδου Πλέσσα στη λεωφόρο Μεσογείων (18.000 τ.μ. πλάι στη στάση «Κατεχάκη» του μετρό), το κτιριακό πρόβλημα της ΕΒΕ εξετάζεται για πολλοστή φορά εξαρχής. Ανάμεσα δε στους... αφελείς που είχαν πιστέψει ότι οι αποθήκες της ΕΒΕ επιτέλους θ' αποσυμφορηθούν, ότι τα περίπου δύο εκατομμύρια τόμων του ιδρύματος θα φυλάσσονταν κάτω από αξιοπρεπείς συνθήκες και θα μπορούσαν ν' αξιοποιηθούν κι ότι η Εθνική Βιβλιοθήκη θ' ανοιγόταν σε αναγνώστες και ερευνητές όπως σ' όλες τις πολιτισμένες χώρες του κόσμου, ήταν κι ο απερχόμενος διευθυντής της Γιώργος Ζάχος, αποδέκτης συν τοις άλλοις της διαβεβαίωσης του Ιδρύματος Νιάρχου ότι θα στήριζε οικονομικά το εγχείρημα.

«Δυστυχώς», ομολογεί σήμερα, «πολύ γρήγορα συνειδητοποίησα ότι επρόκειτο για πυροτέχνημα. Με το που επισκέφτηκα το χώρο το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς, με σκοπό να στήσω στις υπάρχουσες εγκαταστάσεις μερικά ράφια, ενημερώθηκα πως δεν είχα δικαίωμα να τοποθετήσω οτιδήποτε. Κανένα αίτημα δεν είχε υποβληθεί επισήμως από το ένα υπουργείο στο άλλο και το Μετοχικό Ταμείο Στρατού δεν ήταν διατεθειμένο να στερηθεί τα έσοδα από την εκμετάλλευση του πάρκινγκ του στρατοπέδου. Τον Ιανουάριο του 2004 προσπάθησα να φέρω σ' επαφή τα αρμόδια επιτελεία μήπως και οριστικοποιηθούν οι όροι παραχώρησης, αλλά επί της ουσίας, ώς τις εκλογές, δεν είχε γίνει το παραμικρό...»

Σήμερα, η ειδική γραμματέας του υπουργείου Παιδείας, Ευγενία Κεφαλληναίου, θεωρεί την υπόθεση λήξαν. «Ούτως ή άλλως, το συγκεκριμένο οικόπεδο ήταν πολύ μικρό», λέει. Οσο για τον Γ. Ζάχο -διδάκτορα Βιβλιοθηκονομίας, με πτυχίο μαθηματικού και μάστερ στις επιστήμες της πληροφόρησης- έχει επιστρέψει ξανά στο τιμόνι της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης Ιωαννίνων. Κι ώσπου να δημοσιευτεί νέα προκήρυξη για θέση διευθυντή (ένας θεός ξέρει πότε, καθώς στο παρελθόν η θέση χήρευε επί εξαετία!), το κενό καλύπτεται από τη διοικητική υπάλληλο Αικατερίνη Κορδούλη, υπεύθυνη μέχρι πρότινος του τμήματος χειρογράφων. Πρόεδρος δε του νέου εφορευτικού συμβουλίου είναι ο ακαδημαϊκός και καθηγητής Μαθηματικών Αθανάσιος Φωκάς, που μοιράζει το χρόνο μεταξύ του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ και της Αθήνας.

Στη διάρκεια της θητείας του (2002-2004), ο Γ. Ζάχος επιχείρησε να ταράξει τα λιμνάζοντα ύδατα της ΕΒΕ και, συγκρουόμενος με το σωματείο των υπαλλήλων της, υποστήριξε τη μετατροπή της σε ΝΠΔΔ, αποβλέποντας στην αποδέσμευσή της από γραφειοκρατικές αγκυλώσεις. Τοποθέτησε περισσότερα φωτοτυπικά μηχανήματα στο αναγνωστήριο και διεύρυνε τις ώρες λειτουργίας του, επιτάχυνε τη σύνταξη της εθνικής βιβλιογραφίας και την καταλογογράφηση των εισερχόμενων τίτλων (γύρω στους 11.000 το χρόνο), αντικατέστησε την απαρχαιωμένη ιστοσελίδα του ιδρύματος με νέα (www. nlg.gr) και προσπάθησε να βάλει μια τάξη στα άθλια βιβλιοστάσια της Νέας Χαλκηδόνας και της Αγίας Παρασκευής. Επιπλέον, εξασφάλισε χορηγίες γιά τον εξωτερικό καθαρισμό της ΕΒΕ (εταιρεία Κέρχερ) και την εγκατάσταση συστήματος κλιματισμού στο εσωτερικό της (Ιδρυμα Ωνάση), και δρομολόγησε την ψηφιοποίηση των χειρόγραφων κωδίκων της μέσω του προγράμματος Κοινωνία της Πληροφορίας.

*Ακόμα κι ο ίδιος, εντούτοις, αναγνωρίζει ότι τα παραπάνω είναι σταγόνες στον ωκεανό όσο δεν δίνεται λύση στο κτιριακό, όσο ο τακτικός προϋπολογισμός της ΕΒΕ μένει καθηλωμένος στις 410.000 ευρώ («τα 270.000 εκ των οποίων προορίζονται για ενοίκια αποθηκών»), όσο το μόνιμο δυναμικό της εξαντλείται στα 70 άτομα («ενώ χρειάζονται τουλάχιστον 200»), και οι σπουδαγμένοι βιβλιοθηκονόμοι που εργάζονται σ' αυτήν είναι τέσσερις όλοι κι όλοι, πλάι σ' άλλους οχτώ «που παρακολούθησαν τη δεκαετία του '70 κάποια σεμινάρια της ΧΕΝ»...

*Μ' αυτά τα προβλήματα καλείται τώρα να παλέψει και η προσωρινή διάδοχός του, κι ας θεωρεί ότι μέχρι τώρα έχουν δώσει τροφή «σε μικροκομματικές αντιπαλότητες»... Θυμίζουμε ότι η άκομψη απομάκρυνση του Γ. Ζάχου -μ' ένα τυπικό φαξ την παραμονή της λήξης της θητείας του- προκάλεσε θύελλα διαμαρτυριών από τον Σύλλογο Φίλων της Εθνικής Βιβλιοθήκης και του Πανελληνίου Συλλόγου Εκδοτών (ΠΟΕΒ), χωρίς όμως να ιδρώσει το αφτί της υπουργού Παιδείας Μαριέττας Γιαννάκου. Ερωτήματα όμως προκαλεί και η στάση των εργαζομένων στην ΕΒΕ. Ο πρόεδρος του σωματείου τους, Αντώνης Μπασμπάνος, με επιστολή του προς την «Ε», υποβάθμισε τα πεπραγμένα του απερχόμενου διευθυντή και, όπως επιμένει, «είναι πολύ προσβλητικό να λέγεται ότι επικρατούσε χάος πριν απ' αυτόν».

Πολύτιμα αρχεία πάνε σε άλλους φορείς

*Μικροκομματικές αντιπαλότητες εξέφραζε άραγε κι ο καθηγητής Βασίλης Κρεμμυδάς, πρώην πρόεδρος του εφορευτικού συμβουλίου, όταν, προλογίζοντας την εκπληκτική έκδοση «Θησαυροί της Εθνικής Βιβλιοθήκης», ομολογούσε πως το ίδρυμα, λειτουργώντας επί δεκαετίες με τη λογική ιδιωτικού μουσείου, «στενάζει κάτω από το ασήκωτο βάρος της ανυποληψίας». Μήπως κι ο καθηγητής Μπαμπινιώτης παραπληροφούσε το κοινό, όταν στηλίτευε δημόσια τον μαρασμό της Βιβλιοθήκης, σε αντίθεση μ' όλα τα αντίστοιχα ιδρύματα των χωρών της ενωμένης Ευρώπης; Αν τα πράγματα ήταν όντως διαφορετικά, τι θα την εμπόδιζε ν' αποκτήσει τα αρχεία του Σεφέρη, του Ρίτσου ή του Ελύτη, που κατευθύνθηκαν σε φορείς με καλύτερη έξωθεν μαρτυρία, όπως η Γεννάδειος ή το Μουσείο Μπενάκη; Πάλι καλά που πρόσφατα συμφωνήθηκε η παραχώρηση χειρογράφων του Αντώνη Σαμαράκη.

Για να δημιουργηθεί η Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας (BNF) -τέσσερις γυάλινοι πύργοι σαν ανοιχτό βιβλίο, με 18 ορόφους ο καθένας, με 4.000 περίπου θέσεις αναγνωστών κι ερευνητών και προσωπικό που αγγίζει τα 2.500 άτομα- χρειάστηκαν δέκα χρόνια ακατάπαυστης εργασίας, πάνω από ένα δισεκατομμύριο ευρώ και, κυρίως, το μεγαλόπνοο όνειρο ενός πολιτικού, του Φρανσουά Μιτεράν. Αντίστοιχο όραμα εν Ελλάδι δεν φαίνεται να υπάρχει. Βαδίζουμε ακόμα σημειωτόν και με το υποτυπώδες δίκτυο σχολικών βιβλιοθηκών που στήθηκε επί Σημίτη αφημένο στη μοίρα του.

Την εποχή που η δημοφιλέστερη μηχανή ηλεκτρονικής αναζήτησης στον κόσμο, η Google, ετοιμάζεται να μετατρέψει σε ψηφιακή μορφή το περιεχόμενο 15 εκατομμύριων τόμων προερχόμενων από αμερικανικές και βρετανικές βιβλιοθήκες, η ΕΒΕ προσπαθεί ασθμαίνοντας να συντονιστεί με τους ολοένα αυξανόμενους ρυθμούς της εκδοτικής μας παραγωγής. Οποιος αναζητήσει στους καταλόγους της ιστοσελίδας της βιβλίο που κυκλοφόρησε στην αγορά μετά το 2001, αποκλείεται να το εντοπίσει. Οποιος θελήσει να εργαστεί στο επιβλητικό της αναγνωστήριο των 100 μόλις θέσεων, θα πέσει και πάλι πάνω σε εργασίες αποκατάστασης, «κληρονομιά» των σεισμών του '99. Και τις επόμενες μέρες, το παιχνίδι της κολοκυθιάς γύρω από το οικόπεδο που θα φιλοξενήσει τη Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη θα ξαναρχίσει. Ας ελπίσουμε τουλάχιστον ότι η πρόθεση του Ιδρύματος Νιάρχου να χρηματοδοτήσει την ανέγερσή του είναι υπαρκτή.