Τα βιβλία που συγκλόνισαν τον κόσμο

Αναστάσης Βιστωνίτης, εφ. Το Βήμα, 22/10/2006

«Βιογραφίες» δέκα έργων που άλλαξαν τον ρουν της Ιστορίας. Από τη Βίβλο, τα Ομηρικά Επη και το Κοράνι ως τον «Πλούτο των εθνών» του Άνταμ Σμιθ και «Το Κεφάλαιο» του Μαρξ


Ελληνικά και αγγλικά εξώφυλλα των «βιογραφιών»


Θα μπορούσε κανείς από τα βιβλία που σημάδεψαν τον πολιτισμό και άλλαξαν τον κόσμο να διαλέξει δέκα με το σκεπτικό ότι συνοψίζουν την ανθρώπινη σοφία και να τα προτείνει ξανά στους αναγνώστες; Οι υπεύθυνοι του εκδοτικού οίκου Atlantic της Βρετανίας θεωρώντας ότι το ερώτημα αποτελεί πρώτης τάξεως εκδοτική πρόκληση, προχώρησαν σε ένα πρωτοπόρο εγχείρημα: επέλεξαν το Κεφάλαιο του Μαρξ, το Κοράνι, τα Δικαιώματα του ανθρώπου του Τόμας Πέιν, την Καταγωγή των ειδών του Δαρβίνου, την Πολιτεία του Πλάτωνα, τη Βίβλο, τον Πλούτο των εθνών του Ανταμ Σμιθ, το Περί πολέμου του Κλάουζεβιτς, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Η ριζοσπαστική ιδέα βεβαίως δεν ήταν να εκδώσουν αυτά τα βιβλία που ήδη κυκλοφορούν από πολλούς εκδότες αλλά να τα συστήσουν μέσα από άλλα βιβλία, που θα περιγράφουν, θα σχολιάζουν και θα εξιστορούν την περιπέτεια και την επίδραση των δέκα κλασικών αριστουργημάτων προσφέροντας τελικά μια συνολική εικόνα από την περιπέτεια του ίδιου του ανθρώπινου πνεύματος.

Ανέθεσαν λοιπόν τη συγγραφή των νέων αυτών βιβλίων, που είναι τρόπον τινά βιογραφίες των παραπάνω μεγάλων έργων, και τα ενέταξαν σε μια σειρά η οποία φέρει τον τίτλο «Τα βιβλία που συγκλόνισαν τον κόσμο» (η ελληνική έκδοση από τον εκδοτικό οίκο Ελληνικά Γράμματα). Αφού βιογραφούνται οι άνθρωποι γιατί να μην μπορούν να βιογραφηθούν και τα καλύτερα έργα τους;

Το εγχείρημα ήταν εξαιρετικά επιτυχημένο. Ως τώρα έχουν κυκλοφορήσει στη Βρετανία πέντε τόμοι. Στον πρώτο ο γνωστός συγγραφέας Φράνσις Γουίν, που έγραψε μια θαυμάσια βιογραφία του Καρλ Μαρξ, περιγράφει τη σύλληψη, το περιεχόμενο και την επίδραση του Κεφαλαίου. Ο Μπρους Λόρενς, καθηγητής Ισλαμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ των ΗΠΑ, παρουσιάζει, σχολιάζει και αναλύει το Κοράνι. Ο πολύ γνωστός και στη χώρα μας δημοσιογράφος και πολιτικός σχολιαστής Κρίστοφερ Χίτσενς ασχολείται με τα Δικαιώματα του ανθρώπου του Τόμας Πέιν, ενώ η Τζάνετ Μπράουν, συγγραφέας μιας θαυμάσιας βιογραφίας του Δαρβίνου αναλύει την Καταγωγή των ειδών. Το πέμπτο από τα βιβλία της σειράς που κυκλοφόρησαν είναι αφιερωμένο στην Πολιτεία του Πλάτωνα και το υπογράφει ο Σάιμον Μπλάκμπερν, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.

Τα πέντε αυτά βιβλία χαιρετίστηκαν με ενθουσιασμό από την κριτική και αγαπήθηκαν ήδη από το αναγνωστικό κοινό στη Βρετανία. Οι συνήθως επιφυλακτικοί «Times» του Λονδίνου έγραψαν ότι πρόκειται για «μια νέα, έξοχη ιδέα με σύντομες βιογραφίες ιδιαίτερα σημαντικών βιβλίων» τονίζοντας ότι «η συγγραφή τους έγινε από τους πλέον κατάλληλους ανθρώπους, εξασφαλίζοντας έτσι ότι το αποτέλεσμα θα ήταν σύντομο, περιεκτικό και ξεκάθαρο νοήματος».

Τον επόμενο χρόνο θα ακολουθήσουν οι «βιογραφίες» για τη Βίβλο από την Κάρεν Αρμστρονγκ, για τον Πλούτο των εθνών του Ανταμ Σμιθ από τον Π. Τζ. Ο' Μπρουκ, για το Περί πολέμου του Κλάουζεβιτς από τον Χιου Στράτσαν και για την Ιλιάδα και την Οδύσσεια από τον Αλμπέρτο Μανγκουέλ.

Και τα δέκα παραπάνω βιβλία θα εκδοθούν στα ελληνικά από τα Ελληνικά Γράμματα. Από αύριο κυκλοφορούν οι δύο πρώτοι τίτλοι: οι «βιογραφίες» του Κεφαλαίου και του Κορανίου.

Το Κεφάλαιο του Μαρξ

Το Κεφάλαιο, που εκδόθηκε το 1867, είναι το σημαντικότερο και ίσως το λιγότερο διαβασμένο - από το πλατύ τουλάχιστον κοινό - βιβλίο του Μαρξ. Το σκεπτικό του Φράνσις Γουίν ωστόσο δεν περιορίζεται στο να περιγράψει ή να αναλύσει αυτό το πολυσέλιδο και εν πολλοίς δύσβατο έργο αλλά στοχεύει και στο να αναδείξει μια άλλη, παραγνωρισμένη πτυχή του - και του ίδιου του Μαρξ. Γιατί το Κεφάλαιο δεν είναι μόνο ένα πολιτικοοικονομικό ευαγγέλιο ή προϊόν της τεράστιας προσπάθειας του μεγάλου γερμανού φιλοσόφου να «συντρίψει» όπως έλεγε «τη θεωρία του κέρδους» αλλά και ένα πολυεπίπεδο λογοτεχνικό αριστούργημα, το οποίο, καθώς έγραψε ο «Guardian» «μπορεί να διαβαστεί σαν γοτθικό μυθιστόρημα, σαν βικτωριανό μελόδραμα, σαν ελληνική τραγωδία ή σαν σάτιρα βγαλμένη από την πένα ενός Σουίφτ».

Ο Γουίν αναδεικνύει μαζί με τον Μαρξ -φιλόσοφο, οικονομολόγο και πολιτικό στοχαστή και τον Μαρξ- προικισμένο και χαλκέντερο συγγραφέα. Ο δημιουργός του Κεφαλαίου ανήκει στους κορυφαίους των μεγάλων αφηγήσεων όχι μόνο του αιώνα του αλλά και όλων των εποχών, κι αυτό αποκτά πρόσθετη σημασία, αν σκεφτεί κανείς ότι ο μεγάλος γερμανός στοχαστής ήταν ο τελευταίος από τους κορυφαίους δυτικούς φιλοσόφους ή, καθώς λέει ο Μπέρτραντ Ράσελ στην Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας, ο τελευταίος που οικοδόμησε ένα πλήρες φιλοσοφικό σύστημα το οποίο μπορούσε να καλύψει όλους τους τομείς του επιστητού.

Το Κοράνι

Διαφορετική είναι η προσέγγιση που επιχειρεί ο Μπρους Λόρενς στο Κοράνι. Το βιβλίο του γνωστού καθηγητή είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εισαγωγή στο ιερό βιβλίο του Ισλάμ, ένα εν πολλοίς δυσνόητο κείμενο για τον δυτικό αναγνώστη. Ο Λόρενς, αφού δεν παραλείπει να τονίσει εκτός από το «δογματικό» περιεχόμενο και την ποιητική διάσταση του Κορανίου, αφιερώνει αρκετές σελίδες στη γέννησή του, στη διάδοση και στο περιβάλλον όπου εμφανίστηκε, στο είδος της διδασκαλίας που συμπυκνώνει και της πίστης που θεμελιώνει, όπως και στο πώς ερμηνεύθηκε κατά καιρούς αλλά και στο πώς ερμηνεύεται - και συχνά παρερμηνεύεται - σήμερα. Δεν παραλείπει φυσικά να σχολιάσει τους τρόπους με τους οποίους χρησιμοποιείται από τους σύγχρονους φονταμενταλιστές αλλά και από εκείνους που χωρίς να αλλοιώνουν το θεολογικό του περιεχόμενο το τοποθετούν σε ευρύτερο πλαίσιο, επιχειρώντας έτσι να στήσουν μια γέφυρα διαλόγου ανάμεσα στον χριστιανικό και τον μουσουλμανικό κόσμο.

Εποχή απολογισμών

Με το κλείσιμο του 20ού αιώνα μπήκαμε σε μια περίοδο απολογισμών που ως φαίνεται είναι αναγκαίοι προκειμένου να κατανοήσουμε και αυτά που μας προσδιορίζουν αλλά και το πώς το παρελθόν, μυθοποιημένο ή όχι, επενεργεί στο παρόν. Ισως ο κόσμος μας το έχει ανάγκη να επιβραδύνει την ταχύτητα του ιστορικού χρόνου και να επιστρέψει σε εποχές, κείμενα και επιτεύγματα που καθόρισαν τη φυσιογνωμία του. Τα επανεξετάζει λοιπόν και τα επανακρίνει προσπαθώντας να κατανοήσει τη σύγχρονη εποχή αλλά και τους ιστορικούς αιώνες από τους οποίους η εποχή αυτή προέκυψε. Του είναι επιπλέον απαραίτητο να αντλήσει συμπεράσματα, να βρει παραδείγματα, συστήματα και μορφές αξιών, τύπους συμπεριφοράς και τρόπους σκέψης συμβατούς με την Ιστορία. Σχολιάζοντας το παρελθόν κατανοεί κανείς ευκολότερα το παρόν, μοιάζει να είναι η ιδέα που κρύβεται πίσω από αυτή την επιστροφή, ίσως ίσως και η νοσταλγία για τις μεγάλες στιγμές, τις οριακές και πρωτότυπες συλλήψεις και τα ολοκληρωμένα συστήματα ερμηνείας και κατανόησης του κόσμου που μας έχουν κληροδοτηθεί, αυτά που μοιάζει να λείπουν από το παρόν, δηλαδή από μια εποχή όπου αδυνατίζουν οι αναμνήσεις και πολλαπλασιάζονται αλλά ταυτοχρόνως και σμικρύνονται οι αφηγήσεις.