Στα θρανία για να γίνουν λογοτέχνες
Μανώλης Πιμπλής, εφ. Τα Νέα, 17/8/2007
Τα (ομαδικά) μαθήματα δημιουργικής γραφής και οι λέσχες ανάγνωσης ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια κι έχουν «ρεύμα»
Ένα «Εργαστήριο συγγραφικής τέχνης» στη Θεσσαλονίκη (της Μαρίας Γούσιου), που λειτουργεί εδώ και τρία χρόνια, υπόσχεται μεταξύ άλλων: «Επιτρέπουμε στο συγγραφέα μέσα μας να αναδυθεί», «Δημιουργούμε ολοκληρωμένους ήρωες και χαρακτήρες», «Χτίζουμε μια πλοκή με ενδιαφέρον», «Εξελίσσουμε το χόμπι της συγγραφής σε επάγγελμα για όσους το επιθυμούν». Σε άλλη διαφήμιση διαβάζουμε για workshop δημιουργικής γραφής στην Άνδρο από το «Κέντρο Δημιουργικής Γραφής» (Χριστιάνα Λαμπρινίδη) που απευθύνεται αποκλειστικά σε γυναίκες, «που μπορούν να πετύχουν αυτό που δεν πίστευαν ότι μπορούν, κάνοντας τη γραφή μέρος της ζωής τους». Οι θέσεις είναι περιορισμένες, αλλά «χωράς κι εσύ... αν νομίζεις ότι ταιριάζεις».
Σ το «Μικρό Πολυτεχνείο»
Δεν είναι μεμονωμένες περιπτώσεις. Στην Αθήνα γίνονται σεμινάρια στο «Μικρό Πολυτεχνείο», επίσης στο Αμερικανικό Κολέγιο, από πολλά ακόμη ιδρύματα, ιδιώτες, ακόμη και εκδοτικούς οίκους. Στην περιφέρεια, επίσης, υπάρχει μεγάλη ζήτηση. Και βέβαια υπάρχουν τα σεμινάρια που οργανώνουν επίσημοι φορείς. Πριν από μερικά χρόνια μαθήματα δημιουργικής γραφής άρχισαν- υπό μορφή σεμιναρίων- στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (από τον Μίμη Σουλιώτη) και την τελευταία τριετία, σχεδόν για κάθε είδος του λόγου (δοκίμιο, ποίηση, διήγημα, μυθιστόρημα) στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Ταυτόχρονα παρατηρείται έκρηξη στη δημιουργία λεσχών ανάγνωσης που, κατά κάποιον τρόπο, αποτελούν την άλλη όψη του νομίσματος. Από τότε μάλιστα που το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου ανέλαβε πρωτοβουλία διάδοσης των λεσχών ανάγνωσης, οι ομάδες αυτές ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια: 70 καινούργιες λέσχες δηλώθηκαν μέσα σε ελάχιστους μήνες, από τις οποίες πάνω από 50 εκτός Αθηνών.
«Υπάρχει μία έκρηξη, μία γραφομανία», λέει στα «ΝΕΑ» ο συγγραφέας Μισέλ Φάις που διδάσκει διήγημα στα σεμινάρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. «Είμαι επιφυλακτικός απέναντι στο φαινόμενο. Θέλω ο άνθρωπος που έρχεται να μάθει να γράφει λογοτεχνία να έχει παιδεία. Παρατηρώ ότι περισσότερο ξέρουν την ξένη λογοτεχνία παρά την ελληνική. Είναι καλό να διαβάζουμε πολλή ξένη λογοτεχνία, γιατί μας ανοίγει τους ορίζοντες αλλά, παιδιά, γράφουμε ελληνικά! Δεν μπορεί να μην ξέρεις τη λόγια γλώσσα», επισημαίνει.
Στην Ελλάδα, τα της διδασκαλίας της δημιουργικής γραφής παραμένουν χώρος νομικά αρρύθμιστος. Ο Μισέλ Φάις εξηγεί, πάντως, ότι το ΕΚΕΒΙ, χάρη στην αποφασιστική στάση του επικεφαλής του προγράμματος Στρατή Χαβιαρά, δίνει στους καθηγητές δικαίωμα επιλογής. «Επειδή εδώ σκοπός είναι το αποτέλεσμα και όχι το κέρδος, ο διδάσκων μπορεί να δεχθεί στην τάξη του ακόμη και λιγότερο από το ένα τρίτο των αιτήσεων. Μπορεί να επιλέξει ψυχοστασίες διαφορετικές, ώστε να υπάρξει σύνολο. Επίσης, στο ΕΚΕΒΙ γίνεται διαχωρισμός ειδών του λόγου. Δεν μπορείς να τα διδάσκεις όλα αχταρμά. Χρειάζεται κατεύθυνση», λέει.
Περισσότερες γυναίκες
Οι άνθρωποι που παρακολούθησαν τον τελευταίο κύκλο μαθημάτων είναι 24-60 ετών και σε ποσοστό 70% γυναίκες. Στο τμήμα προχωρημένων υπήρχε βιολόγος, μαθηματικός, πολιτικός μηχανικός, κειμενογράφος διαφήμισης. «Υπάρχουν άνθρωποι ανοιχτοί στη νέα εμπειρία. Και η διαφορά των κειμένων τους, όταν αρχίζουν και όταν τελειώνουν είναι συντριπτική», λέει ο Μισέλ Φάις. Ταυτόχρονα, παρατηρείται και έξαρση στις σχετικές εκδόσεις. Τα τελευταία χρόνια, βιβλία με οδηγίες γραφής έχουν εκδώσει οι Γιώργος Λεονάρδος, Πόλυ Μηλιώρη, πολύ πρόσφατα η Μανίνα Ζουμπουλάκη, ενώ μεταφράστηκαν (επίσης, πρόσφατα) βιβλία της Πατρίτσια Χάισμιθ και του Στίβεν Κινγκ για το πώς γράφουμε αστυνομικό μυθιστόρημα και θρίλερ.
«Στην Ξάνθη γίνονται ένα-δύο σεμινάρια τον χρόνο», λέει στα «ΝΕΑ» η υπεύθυνη του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης Ελένη Ευφραιμίδου. «Τα πραγματοποιεί η Πόλυ Μηλιώρη που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Βόλου. Φέτος, μιλήσαμε για τους ήρωες, τον χώρο και τον χρόνο στο μυθιστόρημα, τη γραμμική αφήγηση και την αφήγηση με φλας μπακ. Βέβαια δεν μπορείς να γράψεις με συνταγές. Αυτά διευκολύνουν κάποιον που έχει ταλέντο», λέει. Η Ελένη Ευφραιμίδου συντονίζει και μία ομάδα ανάγνωσης για τέταρτη συνεχή χρονιά.
Η παρακολούθηση μαθημάτων γραφής, που γενικά αντιμετωπίζεται με δυσπιστία, τελευταία έχει αποενοχοποιηθεί. Σ΄ αυτό έχουν συμβάλει περιπτώσεις όπως του Πάνου Καρνέζη, που δήλωσε ανοιχτά ότι παρακολούθησε τέτοια μαθήματα στην Αγγλία ή και του ελληνικής καταγωγής Αμερικανού Τζέφρι Ευγενίδη. Επίσης, περίπτωση συγγραφέα που παρακολούθησε τα σεμινάρια του ΕΚΕΒΙ είναι η Χρύσα Φάντη (δημοσίευσε τη συλλογή διηγημάτων «Το δόντι του λύκου» στις Εκδ. Πατάκη).
«Βλέπεις το επίπεδό σου»
Στην τάξη του Μισέλ Φάις για προχωρημένους, οι άνθρωποι που παρακολούθησαν ήταν πεπεισμένοι για τη χρησιμότητα των μαθημάτων: «Εδώ υπάρχει λιγότερη μοναξιά για τον άνθρωπο που γράφει. Έχω κάνει τρία σεμινάρια και θα παρακολουθούσα και τέταρτο», μας λέει ένας μαθητής. «Το θέμα της αξιολόγησης και της συζήτησης των κειμένων με έφερε εδώ», λέει άλλος. «Την ανάγκη να δεις σε τι επίπεδο κινείσαι», επικαλείται ο Δημήτρης που έχει παρακολουθήσει έξι σεμινάρια!
«Εδώ μπορείς να αναγνωρίσεις τι θέλεις εσύ να γράψεις», λέει τέταρτος μαθητής.
Ενώ άλλος επισημαίνει το ζήτημα της αυτοπειθαρχίας. «Εδώ αναγκάστηκα να γράψω δεκαπέντε κείμενα», λέει.
Μαγειρική και... Προμηθέας Δεσμώτης
Μέσα σε λίγους μήνες ο Βόλος έχει αποκτήσει έντεκα λέσχες ανάγνωσης. Σε μεγάλο βαθμό η επίδοση οφείλεται στη δραστηριοποίηση του πεζογράφου Κώστα Ακρίβου. Ήταν ο άνθρωπος που σύστησε, κατόπιν πρόσκλησης του ΕΚΕΒΙ, τον θεσμό των λεσχών ανάγνωσης στους Βολιώτες. Στην κεντρική εκδήλωση του ΕΚΕΒΙ στον Βόλο, μίλησαν επίσης για τις λέσχες ο Δημήτρης Νόλλας και η Λένα Διβάνη, μπροστά σε ακροατήριο 200 ανθρώπων. «Η ανάγνωση είναι καταρχήν μοναχική διαδικασία», λέει στα «ΝΕΑ» ο Κώστας Ακρίβος: «Είναι πρόσληψη κατά μόνας. Αλλά η ανταλλαγή απόψεων για ένα βιβλίο είναι χρήσιμη και γόνιμη. Οι συναντήσεις στην αρχή γίνονται σε καφέ και βιβλιοπωλεία, μετά συνήθως καταλήγουν σε σπίτια.
Στην αρχή οι περισσότεροι είναι κουμπωμένοι, μετά οι γλώσσες λύνονται. Έχω παρακολουθήσει συζητήσεις υψηλού επιπέδου για τη δομή ενός βιβλίου και τους χαρακτήρες. Διαβάζουν όλοι το ίδιο βιβλίο και μαζεύονται μία φορά τον μήνα για να συζητήσουν. Κάθε λέσχη έχει τις προτιμήσεις της. Σε μία, λ.χ., διάβασαν Προμηθέα Δεσμώτη και Ντοστογιέφσκι. Σε άλλες διάβασαν βιβλία της πρόσφατης παραγωγής, όπως το "Σουέλ" της Ιωάννας Καρυστιάνη, το "Μονοπάτι στη θάλασσα" του Αντώνη Σουρούνη, το "Θα γίνω ντιζέζ" του Σάκη Σερέφα, τους "Ξεριζωμένους" του Σέμπαλντ, τους "Καλλιγράφους του Βοσπόρου" της Γιασμίν Γκατά. Οι λέσχες ανάγνωσης είναι θεσμός που δεν κοστίζει πολλά και ανεβάζει τον πήχυ της φιλαναγνωσίας», καταλήγει.
«Υπάρχει λέσχη που ασχολείται αποκλειστικά με βιβλία μαγειρικής. Υπάρχει άλλη που ασχολείται με μπεστ σέλερ. Πολλές όμως μιλάνε για ποίηση και φιλοσοφία», λέει η Ναταλία Μαράντου, υπεύθυνη του γραφείου του ΕΚΕΒΙ που κάνει τον συντονισμό. «Οι περισσότερες λέσχες έχουν 10-12 μέλη. Από τον Σεπτέμβριο θα αρχίσουμε να δημιουργούμε λέσχες ανάγνωσης και στα σχολεία», συμπληρώνει.