Κινηματογραφική ταινία: Βόλφγκανγκ Πέτερσεν, Τροία

http://www.cinenews.gr/v3/troy

H αχίλλειος τρύπα της «Tροίας»

Δημήτρης Δανίκας, εφ. Τα Νέα, 14/5/2004

Tα ναρκοπέδια που έφτιαξε με τα χέρια του ο Bόλφγκανγκ Πέτερσεν είναι... «Tροία»: Mε τον Όμηρο αλλά και εναντίον του Ομήρου. Mε το Iράκ αλλά και με τις HΠA. Mε τον φονιά και με το θύμα!

Και οι τρεις νάρκες είναι τοποθετημένες στο γιγάντιο ναρκοπέδιο που ονομάζεται Χόλιγουντ. Όποιος, τώρα, σκηνοθέτης διανοηθεί πως θα μπορέσει αναιμάκτως να το διασχίσει είναι στο τέλος αναγκασμένος να δει τον καλλιτεχνικό εαυτό του κομμάτια και θρύψαλα. Όσοι μεγάλοι το διέσχισαν χωρίς ούτε μία γρατσουνιά αποτελούν τις σπάνιες και χρυσές εξαιρέσεις. Ο Πέτερσεν δεν είναι ούτε τόσο μεγάλος, όπως ας πούμε ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ του «Σπάρτακου» και του «Μπάρι Λίντον», μα ούτε καν δικός τους όπως ο Σπίλμπεργκ. H Warner του εμπιστεύθηκε να διαχειριστεί ένα χολιγουντιανό έπος 160 εκατ. δολαρίων και εκείνος, πνιγμένος μέσα στις αντιφάσεις και παγιδευμένος στις μυλόπετρες του συστήματος, καταποντίστηκε παίρνοντας στον «τάφο» τις καλύτερες, αντιπολεμικές και αντιιμπεριαλιστικές προθέσεις του!

Το κλειδί για να ξεκλειδώσει κανείς το ναυάγιο της «Τροίας» λέγεται «διαχείριση ετερόκλητων και ασύμμετρων μεγεθών». Το πρώτο πράγμα που επιχείρησε να διαχειριστεί ο Πέτερσεν είναι η προέκταση του ομηρικού έπους στις ημέρες μας. Περίφημα. Επομένως οι Τρώες είναι τα θύματα και οι «Έλληνες» οι φονιάδες των λαών. Πώς λαμβάνεται αυτό; Απλό. H Τροία είναι μια οργανωμένη κοινωνία με ανώτερο πολιτισμό, με ηθικές αρχές και με μία θεοφοβούμενη και γνωστική εξουσία. Ο Πρίαμος, σοφός και συνετός, ο Έκτορας, γενναίος, οικογενειάρχης και σοβαρός και ο Πάρις, επιπόλαιος και ερωτικός. Το παράφορο και ανεξέλεγκτο αίσθημα του τελευταίου για την Ελένη του Μενέλαου είναι στο βάθος κορυφαίο δείγμα πολιτισμικής ανωτερότητας και καθόλου αρπαγής και βαρβαρότητας. Άλλωστε οι Τρώες ηττήθηκαν όχι κυρίως εξαιτίας της πονηριάς του πολυμήχανου Οδυσσέα, αλλά επειδή, λόγω καλλιέργειας, είχαν απαλλαγεί απ' όλα τα... πλεονεκτήματα που διαθέτει κάθε βάρβαρη φυλή.

Με την ειρήνη οι Τρώες, με τον πόλεμο οι Έλληνες. Ο Αγαμέμνων είναι φωτογραφικό αντίγραφο του σημερινού αρχηγού των αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ. Ο Αχιλλέας είναι το απόλυτο φονικό όπλο που σκοτώνει για να γράψει Ιστορία. Οι γυναίκες για τους Έλληνες είναι αποκλειστικά και μόνο σκεύος ηδονής. Και κάθε Έλληνας φαντάρος εμφορείται από τις αξίες του... πλιάτσικου, του βιασμού και της καταστροφής. H αγία τριάδα της αμερικανικής κυριαρχίας: ιμπεριαλιστική λύσσα (Αγαμέμνων), απύθμενη ματαιοδοξία (Αχιλλέας), δόλια πανουργία (Οδυσσέας). Με απλά λόγια, ο Πέτερσεν αντιμετωπίζει το Έπος της Ιλιάδας ως τον αρχέγονο και αρχετυπικό ποταμιαίο μύθο της δυτικής κουλτούρας. Επίσης, τον Όμηρο σαν τον πρώτο και μέγιστο «σεναριογράφο» του... Χόλιγουντ και τον αρχαίο μύθο σαν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να υπονομεύσει και να σχολιάσει πλαγίως και... αοράτως τα δρώμενα στο Ιράκ. Καλώς; Έξοχα μέχρις εδώ!

Αιχμάλωτος όμως των δολαρίων, της «μηχανής» και του αδυσώπητου συστήματος βιομηχανικής παραγωγής, βάλθηκε εκ των πραγμάτων και των δεσμεύσεων να γκρεμίζει τις προθέσεις του. Πρώτον, οι χαρακτήρες, στεγνοί από κάθε σταγόνα ομηρικών τιτάνων, τυλίγονται στη λαδόκολλα του αθάνατου χολιγουντιανού σχήματος Καλός - Κακός. Ο Αγαμέμνων γλοιώδης (Μπράιαν Κοξ), ο Έκτωρ ασήμαντος (Έρικ Μπάνα), ο Πάρις ανύπαρκτος (Ορλάντο Μπλουμ) και η Ελένη «φωτογραφία» εξωφύλλου (Ντιάν Κρούγκερ). Μοναδικός επιβιώσας, λόγω σεναρίου αλλά κυρίως σαιξπηρικής θητείας, ο Πρίαμος του Πίτερ Ο'Τουλ.

Δεύτερον, η χάρτινη σχηματοποίηση (από τα... αιγυπτιακά ντεκόρ μέχρι τους χαρακτήρες) υπαγορεύθηκε όχι μόνο από την παροιμιώδη χολιγουντιανή απλοποίηση, αλλά και από την υποχρεωτική προβολή και απόλυτη κυριαρχία του μοναδικού σταρ Μπραντ Πιτ. Επομένως, η Ιλιάδα γίνεται... Αχιλλειάδα, επομένως ο Αχιλλέας πρέπει να μείνει ζωντανός μέχρι το τέλος και ο Όμηρος πρέπει να... τροποποιηθεί! Και τρίτον, αφού σε ένα τόσο κλισαρισμένο και μηχανιστικό περιβάλλον ο Αγαμέμνων εκπροσωπεί το απόλυτο Κακό, πρέπει στο τέλος της πολιορκίας να θανατωθεί ώστε ο απλοϊκός θεατής να λυτρωθεί. Δεν λέω και κανείς σώφρων δεν λέει. Ναι, η αυθαιρεσία είναι νόμιμη, αρκεί να λειτουργεί ως συστατικό μέρος μιας δημιουργικής φαντασίας. Όταν όμως γίνεται για να εξυπηρετήσει τις σκοπιμότητες της βιομηχανικής συνταγής, τότε μοιάζει με λαιμητόμο που πίπτει στον λαιμό του Ομήρου. Εν τέλει είναι απλό. Όπως άλλωστε συμβαίνει και στο Ιράκ. Σκότωσαν τον Όμηρο από σεβασμό και αγάπη υπερβολική!

«TPΟIA» ΣTΟ ΦEΣTIBAΛ KANNΩN: Ομηρικός καβγάς!

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ, εφ. Τα Νέα, 14/5/2004

Iταλός συνάδελφος και φίλος, κλάσματα δευτερολέπτου πριν από την πασαρέλα της χολιγουντιάδας «Tροίας», γύρισε και είπε φωναχτά «ο Όμηρος παραμένει απείρως καλύτερος από το Xόλιγουντ». Aυτό δα έλειπε!

Εν απουσία του μακαρίτη μπαρμπα-Ομήρου, η συνέντευξη παραλίγο να εξελιχθεί σε τυπικό ομηρικό καβγά. Από εδώ οι «διαβασμένοι», από εκεί οι φαν. Κάθε είδους και τύπου ποπ κορν. Action Hollywood movie να είναι και ας είναι... Ιλιάδα. Που δεν είναι. Στη μέση οι σοβαροφανείς με τη γραβάτα. Αυτοί που πρώτοι παίρνουν τον λόγο για να σπάσει ο πάγος. Έτσι άρχισε:

Συμφωνείτε πως στο βάθος πρόκειται για αλληγορία πάνω στη διαμάχη Ανατολής - Δύσης;

Μπραντ Πιτ: H εποχή είναι δύσκολη, οι καταστάσεις άγριες και ναι, πλαγίως η Ιλιάδα είναι... σημερινή όσο και χθεσινή. Ο Όμηρος μιλούσε για τις γραμμές που χωρίζουν εσένα από εμένα και αυτόν από τον άλλον. Αυτό είναι το μεγάλο και τραγικό πρόβλημα της ανθρωπότητας. H λύση του είναι απλή και συγχρόνως δύσκολη. Οι άνθρωποι να συμβιώσουν με αυτά που τους ενώνουν και να ξεπεράσουν όσα τούς χωρίζουν. (Το «παιδί» δεν είναι απλώς κούκλος, είναι και σκεπτόμενος κούκλος!).

Κύριε Πέτερσεν (ο σκηνοθέτης από τη Γερμανία), ξέρετε κατά πού πέφτει η Τροία; Στην Αλβανία; (Από εδώ και κάτω αρχίζει ο... Τρωικός Πόλεμος).

Αν δεν κάνω λάθος στη σημερινή Τουρκία. Γι' αυτό τα γυρίσματα έγιναν σε παρεμφερείς κλιματολογικά περιοχές, όπως το Μεξικό. H πρόθεση ήταν να αποσπάσω αληθινή κάψα και αίμα, ιδρώτα και δάκρυα.

Μπραντ (έτσι με το μικρό όνομα), σκάλισες λίγο την ελληνική μυθολογία και Ιστορία;

Εκείνο που κατάλαβα είναι πως όλα τα λάθη και όλες οι επιτυχίες είναι καταγραμμένα στην Ιστορία. Μερικοί θέλουν να τα αγνοούν, άλλοι να μαθαίνουν. (Του βγάζω το καπέλο).

Ναι, αλλά τη διάβασες;

Να σου πω την αλήθεια ο Ντέιβιντ είναι αρμόδιος γι' αυτό. (Το μπαλάκι στον Ντέιβιντ Μπάνιοφ, σεναριογράφο όχι μόνο της «Τροίας» αλλά και της συναρπαστικής «25ης ώρας» του Σπάικ Λι).

Βόλφγκανγκ Πέτερσεν (σκηνοθέτης): Είναι αλήθεια πως τροποποιήσαμε μερικά πράγματα. Αλλά να λάβετε υπόψη σας πως η ταινία δεν είναι based (βασισμένη) αλλά inspired (εμπνευσμένη) από την "Ιλιάδα". Θελήσαμε να την κάνουμε περισσότερο ρεαλιστική για το επίπεδο των σημερινών θεατών. ʼλλωστε και ο Όμηρος όταν την έγραφε προσάρμοσε τα γεγονότα που έλαβαν χώρα μερικές εκατοντάδες χρόνια πριν στα μέτρα ψυχαγωγίας των δικών του... θεατών. Είμαι βέβαιος πως αν ζούσε θα έλεγε παιδιά, πετάξτε έξω τους θεούς γιατί θα γελάσει και το παρδαλό κατσίκι. (Δεν είπε παρδαλό κατσίκι, αλλά αν ήταν Έλληνας θα το έλεγε).

Κάτι τρέχει με τον Πάτροκλο

Ο Αγαμέμνων που σκοτώνεται στην άλωση της Τροίας; Ο Πάτροκλος που είναι εξάδελφος του Αχιλλέα, ενώ στην πραγματικότητα ήταν εραστής του;

Ντέιβιντ Μπάνιοφ (ο νεαρός σεναριογράφος): Δείξτε μου μια αράδα από την "Ιλιάδα" που να λέει πως αυτοί οι δύο υπήρξαν εραστές. Κοιτάξτε. Ήμουν αναγκασμένος μέσα σε μερικές σελίδες σεναρίου να συμπεριλάβω έναν κατακλυσμιαίο όγκο ομηρικών γεγονότων. Ήταν αδύνατον να τα μεταφέρω όλα. Μακάρι να μπορούσα. (Αυτό δεν εξηγεί την «εκτέλεση» του Αγαμέμνονα από τη Βρισηίδα!).

Μπραντ Πιτ (επεμβαίνει για να ρίξει τις υψηλές θερμοκρασίες): Πράγματι είναι αλήθεια πως εκείνα τα χρόνια η ομοφυλοφιλία ήταν κοινός τόπος. Αλλά, για να είμαστε σοβαροί, η Ιλιάδα είναι τεράστια και το σενάριο μικρό. Μην τα περιμένετε όλα από μια ταινία. Σαν να λέει «παιδιά ηρεμήστε, μην μπερδεύετε τον Όμηρο με τις... βούρτσες». Εκτός από την πτέρνα, σωστός ο Αχιλλέας!

Tης «Tροίας» τα καμώματα (τα βλέπει ο Όμηρος και γελά)

ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ, εφ. Τα Νέα, 18/5/2004

«Bασισμένη στην Iλιάδα του Ομήρου» είναι η «Tροία» του, δηλώνει, από τη μεγάλη οθόνη, ο σκηνοθέτης της Bόλφγκανγκ Πίτερσεν. Πού να βασιστεί όμως κανείς στην ταινία των 185 εκατ. δολαρίων για μάθημα στο ομηρικό έπος, γράφουν οι K.Γεωργουσόπουλος και N.Περάκης. Aν την έβλεπε ο Όμηρος θα γελούσε με τις «παραποιήσεις» από το Xόλιγουντ

Συνήθως αποφεύγω να βλέπω χολιγουντιανές σούπες, κυρίως όταν μεταφέρουν αρχαιόθεμους μύθους ή ιστορικά επεισόδια. Διότι δεν μπορώ να περιμένω τίποτα από μια κουλτούρα που δεν έχει βάθος ιστορίας, δεν έχει να διασώσει αιώνων μνήμες και αξίες πολιτισμού αλλά, και εξαιτίας αυτών, δεν νιώθει κανέναν σεβασμό για τις αξίες, τις μνήμες και την ιστορική προίκα άλλων λαών.

Το τραγικότερο είναι πως αυτή η βιομηχανική κρεατομηχανή ταλέντων και όταν απευθύνεται σε Ευρωπαίους καλλιτέχνες κατορθώνει να τους εξουθενώσει, να τους στεγνώσει και να τους εξευτελίσει. Ιδού τώρα ο Γερμανός σκηνοθέτης Πέτερσεν που προσήλθε στη Μέκκα με τη φιλοδοξία να μεταφέρει στην οθόνη την «Ιλιάδα» του Ομήρου, καλλιτέχνης με ουμανιστική παιδεία και όπως δηλώνει (και δεν το αμφισβητώ) διάβασε νέος τον Όμηρο στο πρωτότυπο.

Πώς κατόρθωσαν να τον ξεδοντιάσουν, να τον υπονομεύσουν και να τον γελοιοποιήσουν. Διότι εγώ προσωπικά, άλλο αν δεν μ' ενδιαφέρει, δεν έχω τίποτε να κατηγορήσω σε μια βιομηχανία θεάματος να πάρει τον κοινόχρηστο τάχα μύθο του Τρωικού Πολέμου και να τον αφηγηθεί κατά το δοκούν, ούτε ο Τσιφόρος με ενόχλησε (αντίθετα με ενθουσίασε) ούτε ο Μποστ με την υπέροχη «Μήδειά» του ούτε, φέτος, οι Παπαθανασίου - Ρέππας με το «Ποια Ελένη;». Γιατί μήπως ήταν πιστός στην ομηρική εκδοχή ο Ευριπίδης στη δική του «Ελένη» ή στην «Ιφιγένεια εν Αυλίδι»; Αφήνω που οι τρωικές τραγωδίες του «Τρωάδες», «Εκάβη», «Ανδρομάχη», παρουσιάζουν τους αρειμάνιους ομηρικούς ήρωες Αγαμέμνονα, Οδυσσέα, Μενέλαο, Ορέστη, Ερμιόνη φαύλους, δολοφόνους παιδιών, λάγνους, συνωμότες, συκοφάντες και υψώνουν σε περιωπή ηθικής κορυφής την Εκάβη, την Κασσάνδρα, την Ανδρομάχη, την Πολυξένη.

«Βασίζεται στην Ιλιάδα»

Ο Πέτερσεν όμως και ο σεναριογράφος του στα ζενερίκ της ταινίας «Τροία» φαρδιά πλατιά δηλώνουν ότι το τερατούργημά τους «βασίζεται στην "Ιλιάδα" του Ομήρου». Εν πρώτοις πρέπει να συνειδητοποιήσει κανείς, αν δεν είναι Αμερικανός παραγωγός που όλα αυτά τα γράφει στα παλιά του παπούτσια, ότι ένα λογοτεχνικό κείμενο δεν είναι το story του, η υπόθεσή του. Δηλαδή ακόμη και αν ο σεναριογράφος είχε ακολουθήσει κατά γράμμα την εξέλιξη της ομηρικής Ιλιάδας αυτό δεν θα ήταν όμηρος. Διότι αν αφηγηθώ την υπόθεση της ταινίας του Τσάπλιν τα «Φώτα της Πόλης» δεν διαφέρει καθόλου από τα πλέον συνήθη μελό του ελληνικού κινηματογράφου, π.χ. του Τατασόπουλου: ένας Αλήτης που τον ερωτεύεται μια τυφλή ανθοπώλις που κάποτε βρίσκει το φως της...

Παρ' όλα αυτά ο σεναριογράφος της «Τροίας» ούτε τον σκελετό της «Ιλιάδας» δεν ακολουθεί. Εκτός από τον Αχιλλέα, τον Μενέλαο, τον Οδυσσέα και τον Αγαμέμνονα, κανένας άλλος ομηρικός ήρωας δεν αναφέρεται (κάπου μιλάει και ο Νέστωρ). Πουθενά Αίας, Παλαμήδης, Διομήδης. Πουθενά θεμελιώδη και δομικά επεισόδια του έπους, η πρεσβεία στον Αχιλλέα, η Αυλώνεια, η Ασπίδα του Αχιλλέα, τα άθλα προς τιμήν του Πατρόκλου, ο θείος ούλος Όνειρος και η τέλεια απουσία των θεών. Πώς, βέβαια, σ' ένα γουέστερν εποχής να συνυπάρξουν υπερφυσικές δυνάμεις που αοράτως ή μεταμορφωμένες σε θνητούς πολεμάνε στο πλευρό των ηρώων. Για να μπουν τέτοια, όπως τα θεϊκά επεισόδια, σ' ένα κινηματογραφικό έργο χρειάζεται να επιστρατευθεί ποιητής της οθόνης, όχι μεροκαματιάρης της συντεχνίας. Πώς να αντιληφθεί αυτός ο στεγνός επαγγελματίας την πτήση της Ίριδος, πώς να συλλάβει τη σκηνή που ο ποταμός Σκάμανδρος, ως άνθρωπος-θεός θυμώνει και φουρτουνιάζει γιατί δεν μπορεί να αντέξει τον εξευτελισμό και το μίασμα να έχουν πήξει τα νερά του από χιλιάδες πτώματα.

Πώς να συλλάβει το μυαλουδάκι του εμποράκου παραγωγού τη συνταρακτική εικόνα των πενήντα Νηρηίδων που θρηνούν μαζί με τη Θέτιδα προληπτικά τον μελλοντικό θάνατο του Αχιλλέα. Πώς να χωρέσει η προτεσταντική του ηθική το γεγονός πως όταν ο Πρίαμος φθάνει στη σκηνή του Αχιλλέα να ζητήσει τον νεκρό Έκτορα, ώσπου να ετοιμαστεί το λείψανο κάθονται και τρώνε μακαρίζοντας τον πεθαμένο, όπως στις δικές μας παρηγοριές ή μακαριές. Και ιδού μια λεπτομέρεια για να αντιληφθεί κανείς τη φτήνια του «ρεαλισμού». Ο Όμηρος λέει πως για να φθάσει ο εχθρός Πρίαμος στη σκηνή του Αχιλλέα, ο Δίας συμπονώντας τον ορφανεμένο πατέρα κοιμίζει όλες τις σκοπιές και ο γέροντας βασιλιάς περνάει βαδίζοντας χιλιόμετρα με το άρμα του ανάμεσα σε σιγή νεκροταφείου. Στο σενάριο όταν ρωτιέται ο Πρίαμος από τον Αχιλλέα πώς έφθασε, παίρνει την απάντηση: «Λες δεν γνωρίζω καλύτερα από σας τη χώρα μου;

H Σπάρτη ως ρωμαϊκή πόλη παρακμής Να αναφερθούμε σε αρχιτεκτονική, τελετές, θεολογία και άλλα τέτοια. H Σπάρτη της στρατιωτικής πειθαρχίας και του μέλανος ζωμού παρουσιάζεται σαν ρωμαϊκή πόλη της παρακμής (όπως στο «Σατυρικόν» του Φελίνι) με οργιώδη γλέντια και τραπέζια κατάφορτα από κοψίδια, φρούτα, κρασιά. Οι Μυκήνες παραπέμπουν στην αρχιτεκτονική της Αιγύπτου και η Πύλη των Λεόντων στο ύφος του Αμπού Σιμπέλ. Όσο για την Τροία θυμίζει τις βουβές ταινίες του Σεσίλ ντε Μιλ και το «Σημείον του Σταυρού».

Χωρίς να διεκδικώ εύσημα κριτικού κινηματογράφου, διαπίστωσα πάντως κάποιες βάναυσες απομιμήσεις του «Αλέξανδρου Νιέφσκι» του ʼιζενστάιν, ιδίως στα μουσικά μέρη όπου ο συνθέτης μαϊμουδίζει ακόμη και τη γυναικεία φωνή που θρηνολογεί όταν ο φακός περιφέρεται στο στρατόπεδο όπου είναι σκόρπιοι οι νεκροί και γίνεται ανακομιδή τους.

Σ' αυτό το γουέστερν, όπου οι Έλληνες είναι οι κακοί Ινδιάνοι και οι Τρώες το Φρούριο των Νοτίων μέσα στον κάμπο της Δύσης, όπου η Βρισηίδα είναι ξαδέρφη του Έκτορα και ο Πάτροκλος ξάδερφος του Αχιλλέα, που τον Μενέλαο τον σκοτώνει ο Έκτορας και τον Αγαμέμνονα η Βρισηίδα και όπου στο τέλος ο Πάρις γλιτώνει από μυστική έξοδο με την Ελένη, το όλον έχει τόση σχέση με την υπόθεση, την ποίηση και τον πολιτισμό του Ομήρου όση σχέση έχει ο Φάντης με το μουρουνόλαδο.

Αλλά, βλέπετε, ο Όμηρος δεν διεκδικεί πνευματικά δικαιώματα, συγγενείς δεν υπάρχουν να προστατεύσουν τα ηθικά του δικαιώματα και, το κυριότερο, ο παππούς της παγκόσμιας Λογοτεχνίας 3.000 χρόνια μετά ΠΟΥΛΑΕΙ. Και ταΐζει πολλούς.

ΥΓ: Λεπτομέρεια: Ο θάνατος του Αχιλλέα και ο Δούρειος Ίππος δεν περιγράφονται στην «Ιλιάδα».

Επτά ομηρικά «αμαρτήματα»

1. «Εξαφανίστηκαν» ο Αίας, ο Παλαμήδης, ο Διομήδης.

2. Απουσιάζουν οι θεοί.

3. Ο Πάρις γλιτώνει, μαζί με την Ελένη, από μυστική έξοδο.

4. «ʼφαντες» Κασσάνδρα και Εκάβη.

5.Ο Πάτροκλος είναι ξάδελφος (και όχι φίλος) του Αχιλλέα.

6. Ο Έκτορας σκοτώνει τον Μενέλαο.

7. H Βρησηίδα σκοτώνει τον Αγαμέμνονα.

H Tροία φυλάει ακόμη καλά τα μυστικά της...

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΑΤΗΜΕΡΤΖΗ, εφ. Τα Νέα, 10/7/2004

H Tροία πολιορκήθηκε, καταστράφηκε, ανασκάφηκε, έγινε ταινία του Xόλιγουντ, αλλά δεν παρέδωσε τα μυστικά της. Στη φετινή αρχαιολογική εκστρατεία συμμετέχουν Γερμανοί, Tούρκοι και Aμερικανοί αρχαιολόγοι κι ένας αδιαπέραστος κλοιός ανομολόγητων συμφερόντων...

O Δούρειος Ίππος δεν ήταν ένα ξύλινο άλογο με παραθυράκια στα πλευρά του σαν αυτό που υποδέχεται τους πεντακόσιες χιλιάδες ετήσιους επισκέπτες της Τροίας. Σε μια πρωτότυπη ερμηνεία του μύθου, ο αείμνηστος Τούρκος αρχαιολόγος Εκρέμ Ακουργκάλ υποστήριζε ότι το ακατανόητο άλογο, δήθεν αφιέρωμα των Ελλήνων στον Ποσειδώνα, συμβολίζει θεϊκή παρέμβαση και συγκεκριμένα σεισμό που κατέστρεψε τα ισχυρά τείχη της Τροίας. Θεός των υπόγειων υδάτων και των σεισμών είναι ο προϊστορικός Ποσειδώνας και το άλογο είναι το σύμβολό του, η άλλη του ενσάρκωση.

Ο σύγχρονος Δούρειος Ίππος είναι τα ηχοβολιστικά μηχανήματα - τα σόναρ - και μπουλντόζες που διεξάγουν πλήθος γεωλογικών και γεωμαγνητικών ερευνών και έρευνες επιφανείας, που σαρώνουν τις εκτάσεις γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο της Τροίας. Το λαβυρινθώδες οχυρό άρχισε να ανακαλύπτεται από τον Ερρίκο Σλήμαν πριν από 137 χρόνια και απογοήτευσε με το μικρό του μέγεθος των 9 στρεμμάτων.

Όμως οι πρόσφατες έρευνες αποκάλυψαν την ύπαρξη μιας μεγάλης προϊστορικής Τροίας VIVII του 1250 π.X., της εποχής του Τρωικού Πολέμου. «Αυτή η πόλη δεν έχει ανασκαφεί, αλλά υπολογίζεται ότι ήταν η μεγαλύτερη ή μία από τις μεγαλύτερες πόλεις της Ανατολίας, με 7.000-10.000 κατοίκους και είναι δεκαπλάσια σε μέγεθος από την ακρόπολη», λέει ο Τούρκος αρχαιολόγος Ρουστέμ Ασλάν, το δεξί χέρι του Γερμανού διευθυντή της ανασκαφής καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Τίμπιγκεν, Μάνφρεντ Κόρφμαν, που ξανάνοιξε ανασκαφικά το κεφάλαιο Τροία πριν από 17 χρόνια. Δυστυχώς για τους αρχαιολόγους αυτή η πόλη του Πριάμου, της Εκάβης, της Ωραίας Ελένης, ισοπεδώθηκε κατά τη ρωμαϊκή εποχή.

Σήμερα οι γεωλογικές έρευνες μπορούν να προβάλουν τα κύρια χαρακτηριστικά της. Είχε πυκνό πολεοδομικό ιστό, κάπως μικρότερα σπίτια με πολλούς αποθηκευτικούς χώρους, δρόμους για άρματα και περιβαλλόταν από ένα είδος φράγματος από πλίθες και ξύλα, ένα τείχος μήκους δύο χιλιομέτρων που χτίστηκε σε απόσταση 400 μ. από την ακρόπολη, αλλά ανηφορίζει και «κουμπώνει» με τα ισχυρά τείχη του κέντρου. H κάτω πόλη κάλυπτε 20 στρέμματα και υδρευόταν από πηγάδια, αλλά και μια υπόγεια πηγή-κρήνη που λειτουργούσε με το υδρομαστευτικό σύστημα.

Τα «γερτά» προς τα μέσα τείχη θεωρούνται χαρακτηριστικό της χιττιτικής αρχιτεκτονικής. Αριστερά, η αναπαράσταση κατοικίας, δεξιά το τείχος όπως σώζεται σήμερα

Πού βρίσκεται σήμερα η έρευνα; «Τώρα ψάχνουμε με τις ίδιες μεθόδους για να εντοπίσουμε τα νεκροταφεία αυτής της μεγάλης πόλης και ν' αρχίσουμε την ανασκαφή τους», απαντά ο συνομιλητής μας.

«Από τα κτερίσματα και τη μελέτη των ταφικών εθίμων των Τρώων της εποχής του Τρωικού Πολέμου, από την ανασκαφή και τις έρευνες στο DNA που μπορούν να επακολουθήσουν θα αντλήσουμε πολύτιμα συμπεράσματα για την Τροία της συγκεκριμένης εποχής, θα απομυθοποιήσουμε την Τροία του Ομήρου».

«Νεκροταφεία άλλων εποχών έχουν βρεθεί. Προϊστορικά, ρωμαϊκά, ακόμα και βυζαντινά. Εμείς όμως θέλουμε την ύστερη εποχή του χαλκού, την Τροία VI και VII». Από μια ιδιοτροπία της Ιστορίας, σχεδόν όλα τα κτίρια εντός της ακρόπολης της Τροίας έχουν σχεδόν ισοπεδωθεί. Μένουν τα δάπεδα και τα θεμέλια. Το νήμα για να αντιληφθεί ο σημερινός επισκέπτης τον λαβύρινθο των δέκα διαδοχικών κατεστραμμένων πόλεων που υποδιαιρούνται σε 46 οικοδομικές φάσεις, μέσα σε μια περίμετρο 552 μέτρων - όσο ένα στάδιο μικρού μεγέθους -, είναι τα ισχυρά τείχη.

Εμπνευσμένο από την παράσταση του Δούρειου Ίππου σε κυκλαδικό αμφορέα τού 670 π.X. το σύγχρονο κιτσάτο Ξύλινο Άλογο είναι το έμβλημα της Τροίας. Το ύψος του είναι μεγαλύτερο από το υπολογιζόμενο ανώτατο ύψος των τειχών τής Τροίας (12 μ.)

Το σωζόμενο ύψος τους ήδη φθάνει τα 6 μ. και «λείπουν» τουλάχιστον 4 μ. ύψος ακόμη. Ψηλοί πύργοι, προμαχώνες, οχυρωμένες είσοδοι, αυλές, πύλες, αντηρίδες, λιθόστρωτες ράμπες, και μέγα πλήθος πήλινων αποθηκευτικών πίθων για τη φύλαξη των προμηθειών είναι ό,τι θυμίζει πως πριν από 3.250 χρόνια υπήρχε εδώ ένα ισχυρό οχυρό, ικανό να αντέξει σε δέκα χρόνια πολιορκίας. Στη θέση των ανακτόρων του Πριάμου το μόνο που βλέπεις είναι το περίγραμμα δύο τεράστιων αιθουσών με τετραγωνική κάτοψη. Τα λείψανα των σπιτιών της ίδιας εποχής έχουν τον τύπο του «μεγάρου» όπως και τα αντίστοιχα στην Ελλάδα.

H κεραμική που βρέθηκε, μυκηναϊκή. Όμως επάνω ακριβώς από το «ανάκτορο» που βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο του λόφου έγιναν εκτεταμένες εργασίες ισοπέδωσης κατά την αρχαιότητα για την ανέγερση του ημιανεσκαμμένου σήμερα ναού της θεάς Αθηνάς του 3ου αιώνα π.X. με στοές, βωμό κ.ά.

Σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο, απέναντι από το Αιγαίο, δεσπόζει ένα ημισφαιρικό στέγαστρο - κάτω από αυτό, ένα καινούργιο εύρημα. Το βαρύ πλίνθινο τείχος μιας προγενέστερης Τροίας, του 2.200 π.X. Τείχη με ισχυρή κλίση προς τα έσω. Σώζεται πολύ καλά - σε ύψος 1,5 μ. και βάθος 2,5 μ. - έχει συμπληρωθεί και είναι ένα πρόσφατο εύρημα. Ο τρόπος κατασκευής του είναι «ανατολικός», θυμίζει ανάλογα οχυρωματικά έργα των Χετταίων, και με την παρουσία του ρίχνει λάδι στη διαμάχη για την ταυτότητα των κατοίκων και του πολιτισμού της πόλης με το διπλό όνομα Ίλιον - Τροία.

Οι θησαυροί και οι καταστροφές του Σλήμαν

«Από μικρός μαθητής διάβαζα τον Όμηρο. Με συνάρπαζε κι έτσι αποφάσισα να γίνω αρχαιολόγος», λέει ο Ρουστέμ Ασλάν, που εργάζεται στις ανασκαφές της Τροίας εδώ και δεκαπέντε χρόνια

«Ποια είναι η σημασία της Τροίας;» ρωτάμε τον κουρδικής καταγωγής Τούρκο αρχαιολόγο, Ρουστέμ Ασλάν. «Κατ' αρχήν είναι σημαντική και πολύ ευνοϊκή η γεωπολιτική της θέση, γι' αυτό και παρ' ότι καταστράφηκε πολλές φορές παρουσιάζει τόσο μακρόχρονη συνεχή κατοίκηση πριν από την 3η χιλιετία π.X. και τόσο σπουδαίους θησαυρούς. Οι είκοσι "θησαυροί" που βρήκε ο Σλήμαν αντιπροσωπεύουν επτά διαφορετικές χρονολογικά εποχές. H Τροία ήταν αγροτικό, εμπορικό, βιοτεχνικό κέντρο, ήταν πολυάνθρωπος, είχε κατακτήσει υψηλό επίπεδο ζωής».

Μια αγριοσυκιά που φυτρώνει ψηλά στον προμαχώνα του τείχους, δίπλα στη νότια πύλη του 2920 π.X. της Τροίας II, είναι το σημείο όπου ο Ερρίκος Σλήμαν, επί 24 χρόνια πρώτος ανασκαφέας της Τροίας, βρήκε τους περίφημους θησαυρούς του κρυμμένους μέσα στο τείχος.

Εκείνη η πρώιμη, άγνωστη μέχρι πρότινος, Τροία είχε έκταση μόλις 9 στρεμμάτων και τείχη από πέτρα και πλίνθους μήκους 330 μ. Καταστράφηκε από φωτιά δύο φορές - το 2600 και 2450 π.X. - και υποδιαιρείται σε οκτώ οικοδομικές φάσεις. Είχε σπίτια και μέγαρα 30x14 μ., βιοτεχνία, χρυσοχοΐα, ευρεία χρήση του τροχού, κεραμική, εμπορικές σχέσεις παντού και πολύ ανεπτυγμένη μεταλλοτεχνία, όπως φανερώνουν οι μήτρες για τη χύτευση χάλκινων εργαλείων και όπλων, που εκτίθενται ως αδημοσίευτο ανασκαφικό υλικό στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Τσανάκ Καλέ. Ποιος άραγε έκρυψε - και γιατί - τους λεγόμενους θησαυρούς του Πριάμου; Λόγω μιας πολιορκίας; Ήταν βασιλιάς ή χρυσοχόος αυτός που προσπάθησε να ασφαλίσει τους θησαυρούς; Ο Ερρίκος Σλήμαν, πρωτοπόρος της προϊστορικής αρχαιολογίας, άνοιξε ένα τεράστιο «χαντάκι» 70X40 μ. και κατέστρεψε την πολύτιμη στρωματογραφία αυτής της πλούσιας πόλης των μέσων της 3ης χιλιετίας π.X., η οποία, παρά τους ισχυρισμούς των χιττιτολόγων, έχει πολιτισμό κοινό με της Λήμνου και των νησιών του BA Αιγαίου και άλλων περιοχών της Ελλάδας, που επεκτείνεται και προς τα βάθη της ενδοχώρας.

Πόλεμος επιστημόνων

Το 1995 βρέθηκε η πρώτη και μόνη μέχρι στιγμής επιγραφή που χρονολογείται λίγο μετά τον Τρωικό Πόλεμο, στα τέλη του 12ου αι., και είναι στη λουρική γλώσσα. Αναφέρει το όνομα του γραφέα και στην πίσω πλευρά έχει το έμβλημα μιας γυναίκας

Στην Ιλιάδα, Έλληνες και Τρώες μιλούν την ίδια γλώσσα, λατρεύουν τους ίδιους θεούς, οι ίδιοι θεοί καθορίζουν τη μοίρα της πόλης, και βάσει αυτού του μύθου οι Τρώες πολιτογραφήθηκαν στους προγόνους του δυτικού πολιτισμού.

Σήμερα όμως ο καθηγητής Μάνφρεντ Κόρφμαν, που ερευνά την Τροία, υποστηρίζει ότι ήταν μια πόλη της Ανατολίας, συγγενής προς τους Χιττίτες, που δρούσαν στο κέντρο νοτιότερα. Το δεύτερο όνομα της Τροίας - Ίλιον - η πόλη Βιλούσα που αναγράφεται σε χιττιτικά κείμενα που αναφέρονται στη σύναψη συμμαχίας με τον βασιλιά της Βιλούσας Αλέξανδρο - ήταν το δεύτερο όνομα του Πάρη, αλλά και το γεγονός ότι η μόνη επιγραφή που βρέθηκε στην Τροία είναι μια σφραγίδα στη λουρική γλώσσα κ.ά. αποτελούν γλωσσολογικές ενδείξεις όχι αποδείξεις.

Διπλό όνομα, διπλή ταυτότητα στο σημείο τριβής μεταξύ Ανατολής και Δύσης - την είσοδο των Δαρδανελλίων - η Τροία εξακολουθεί να προκαλεί επιστημονικό πόλεμο που ολοένα φουντώνει. Αργά ή γρήγορα, κάτω από τις βαθιές επιχώσεις του ποταμού Σκάμανδρου - που είχε αλλάξει αισθητά το τοπίο - τώρα που τα σόναρ εντόπισαν την προϊστορική ακτογραμμή πολύ κοντά στα τείχη, τα νεκροταφεία θα βρεθούν. Και τότε ποιος ξέρει τι εκπλήξεις περιμένουν τους ειδικούς από τη διερεύνησή τους.

MIA ΠΟΛΗ, ΠΟΛΛΟΙ «ΜΝΗΣΤΗΡΕΣ»

Ο μύθος και η επιστήμη πολιορκούν την Τροία επί χιλιάδες χρόνια. Όλοι τη θέλουν για δική τους. Χωρίς τους Έλληνες, τον Όμηρο και τους τραγικούς ποιητές θα ήταν ακόμα μια άσημη προϊστορική πόλη. Ακόμα και ο Ξέρξης θεώρησε καθήκον του να θυσιάσει εδώ χίλια βόδια. Ο Μέγας Αλέξανδρος προσκύνησε τον τάφο του Αχιλλέα, οι Ρωμαίοι θεωρούσαν τους Τρώες πνευματικούς και ιστορικούς προγόνους τους - από τον Ίλο, τον γιο του Αινεία και πρόγονο της φυλής του Ιούλιου Καίσαρα. Φράγκοι και Βουργουνδοί, Νορμανδοί και Βρετανοί ιππότες του Μεσαίωνα θεωρούσαν ότι στην Τροία βρίσκονταν οι ρίζες τους - από τα κατάλοιπα μιας αρχαίας εκστρατείας των Γαλατών. Ακόμα και ο Σουλεϊμάν ο Κατακτητής δεν παρέλειψε να επισκεφθεί αυτή την πανάρχαιη πόλη δίπλα στην είσοδο του Ελλησπόντου. Στον χορό των πολιτιστικών μνημείων μπήκαν πρόσφατα και οι χιττιτολόγοι και μελετητές της Ανατολίας. H τουρκική πλευρά ευνοεί αυτή την άποψη.

Ο Όμηρος είχε δίκιο

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΑΤΗΜΕΡΤΖΗ, εφ. Τα Νέα, 26/3/2001

Η αληθινή Τροία αποκαλύπτεται σε έκθεση στη Γερμανία

Η πρώτη αναπαράσταση της Τροίας που ενέπνευσε την Ιλιάδα, όπως προκύπτει από τις ανασκαφές των 12 τελευταίων χρόνων και παρουσιάζεται σε έκθεση στη Γερμανία. Αριστερά, νέα ευρήματα

Η Ομηρική Τροία, η πόλη με τα άπαρτα τείχη, που χρειάσθηκαν δέκα χρόνια πολιορκίας για να πέσει, βρέθηκε από Γερμανούς ερευνητές. Το 1280 π.Χ. ήταν μια τειχισμένη μεγαλούπολη κάπου 10.000 κατοίκων και εκτεινόταν κάτω από τον γνωστό ώς τώρα μικρό οχυρό λόφο του Χισαρλίκ σε έκταση δεκαπλάσια από ό,τι ήταν γνωστό μέχρι σήμερα, ήτοι 270.000 τ.μ.

Μετά 12 χρόνια ανασκαφής, η έκθεση «Τροία, Μύθος και Πραγματικότητα», που άνοιξε πρόσφατα στη Στουτγάρδη, παρουσιάζει, κάτω από το φως, 850 ευρήματα ­ πολλά από τα οποία είναι τελείως άγνωστα ­ του χάρτη της Ομηρικής Τροίας, που καταστράφηκε γύρω στα 1200 π.Χ. από μάχη, αλλά και στοιχεία σύμφωνα με τα οποία το «Ίλιον, Ιερόν Πτολίεθρον» του Πριάμου ταυτίζεται με τη χιτιτική μεγαλούπολη Βιλούσα.

Η ανεύρεση σωρών από μαύρες πέτρες, απ' αυτές που εκφενδόνιζαν οι άνθρωποι σε πόλεμο, και τα άταφα οστά, είναι τα ευρήματα που πιστοποιούν, σύμφωνα με τον Γερμανό καθηγητή της αρχαιολογίας Μάνφρεντ Κόρφμαν, το γεγονός ότι η Τροία (VII) καταστράφηκε ύστερα από μάχη. Το σημαντικότερο εύρημα, όμως, ήταν η ανακάλυψη μιας υπόγειας σήραγγας μήκους 13 μέτρων, που οδηγούσε σε μια υπόγεια πηγή, που δίνει ακόμα και σήμερα 30 λίτρα νερό την ώρα. Είναι ένα αρχαιότατο υδραυλικό έργο, αφού η ραδιοχρονολόγηση δείχνει ότι κατασκευάσθηκε πριν από 5.000 χρόνια, με στρογγυλές λεκάνες για τη συλλογή του νερού λαζευμένες στον βράχο.

Η ανακάλυψή του οδηγεί μέσω των στίχων της «Ιλιάδας» πολύ κοντά στο σημείο όπου ο Αχιλλέας σκότωσε τον Έκτορα. Ο Γερμανός επιστήμονας είναι πλέον σε θέση να υποθέσει σε ποιο ακριβώς σημείο των τειχών της Τροίας στάθηκε η Ελένη, ώστε να μπορεί να βλέπει καλά προς το στρατόπεδο των Ελλήνων και πιστεύει ότι ο Όμηρος επισκέφθηκε την κατεστραμμένη Τροία τον 8ον αιώνα π.Χ. Ότι μελέτησε την τοπογραφία και τα ερείπια της πόλης για να συγγράψει το έπος το οποίο αναφερόταν σε γεγονότα που συνέβησαν πολλούς αιώνες πριν από τη γέννηση του ποιητή στη Σμύρνη. Η μαρτυρία του Κόρφμαν παίρνει ιδιαίτερη αξία, καθώς, αντίθετα με τον συμπατριώτη του Ερρίκο Σλήμαν, ο Κόρφμαν δεν ξεκίνησε από μια τυφλή πίστη στον Όμηρο, αλλά κατέληξε σ' αυτόν.

Το «κλειδί» της απόδειξης ότι η Τροία των Ελλήνων, η πόλη με το διπλό Όνομα ­ Τροία - Ίλιον ­ είναι μια χιτιτική πόλη, δεν προέρχεται πάντως από κάποιες συγκεκριμένες αρχαιολογικές αποδείξεις. Σύμφωνα με τον Ελβετό γλωσσολόγο Γιοαχίμ Λατάζκ, κανείς συγγραφέας δεν θα επινοούσε δύο διαφορετικά ονόματα. Ο ίδιος επισημαίνει ότι το 1200 π.Χ. στη Μικρά Ασία ήταν ευρύτατα διαδεδομένη η χρήση της σφηνοειδούς γραφής. Ο γλωσσολόγος Φρανκ Στάρκε υποστηρίζει ότι η λέξη Ίλιος ταυτίζεται με το Βίλιος = Βιλούσα, πόλη η οποία αναφέρεται σε σφηνοειδείς επιγραφές και ότι από τη θέση των ποταμών και άλλων τόπων η πόλη Βιλούσα δεν θα μπορούσε παρά να βρίσκεται νοτίως των Δαρδανελλίων, στην περιοχή ακριβώς της Τρωάδας.

Μια κρατική συμφωνία, που κλείσθηκε γύρω στο 1280 π.Χ. μεταξύ του μεγάλου βασιλιά των Χετταίων Μουβαταλί ΙΙ και του βασιλιά της Βιλούσα, Αλακσάντον, επικαλείται ως μάρτυρες δύο θεούς της Βιλούσα. Τον Απουλούνια ­ ο οποίος ταυτίζεται με τον Απόλλωνα ­ που ήταν σύμφωνα με τον Όμηρο προστάτης των Τρώων, και τον Κασκάλ Κουρ. Το όνομα του τελευταίου μεταφράζεται ως ο «Θεός του υπόγειου δρόμου». Αν ο θεός του υπόγειου δρόμου είναι θεός της Βιλούσα, τότε αυτός ταιριάζει με το εύρημα του υπόγειου υδραγωγείου και της πανάρχαιης υπόγειας πηγής, που βρέθηκε από τον Μ. Κόρφμαν το 1997. «Αποδείξεις» κάπως τεντωμένες, που δεν εξηγούν ούτε την απουσία χιτιτικής κεραμικής ούτε την αφθονία της μυκηναϊκής κεραμικής στην Τροία ούτε ένα σωρό άλλα αρχαιολογικά θέματα που άπτονται των οχυρωμένων οικισμών του ΒΑ Αιγαίου, στους οποίους εντάσσεται η Τροία.

Νέοι και παλιοί μύθοι πολιορκούν και πάλι το μυστήριο της Τροίας. Η έρευνα θεμελιώνει τώρα για πρώτη φορά την ύπαρξη μιας μητροπολιτικής πολιτείας, στην κοιλάδα του ποταμού Σκάμανδρου, που εξελίχθηκε από έναν αρχικό πυρήνα, μια φωλιά πειρατών και πρωτόγονες στάνες το 3000 π.Χ.