Ένας αιώνας ταινίες

Γιάννης Ζουμπουλάκης, εφ. Το Βήμα, 13/11/2005

Μια ελληνική κινηματογραφική εγκυκλοπαίδεια

Οι Αγγελος Ρούβας και Χρήστος Σταθακόπουλος, ξεφεύγοντας από τα μέχρι σήμερα ανάλογα δείγματα ελληνικής κινηματογραφικής βιβλιογραφίας (με την εξαίρεση ίσως του θαυμάσιου επίτομου Λεξικού Ελληνικού Κινηματογράφου του Δημήτρη Κολιοδήμου), δεν λειτούργησαν πάνω στο καθιερωμένο «μοντέλο» της καταγραφής ταινιών με λήμματα κατά αλφαβητική σειρά. Αντιθέτως, με αφετηρία το 1905 και προορισμό το τρέχον έτος, προτίμησαν την ταξινόμηση των ταινιών ανά χρονιά και θεματική κατηγορία, ώστε να αναδεικνύονται οι τάσεις που διαμορφώθηκαν στην κάθε περίοδο.

Μαζί με την πλήρη φιλμογραφία ανά έτος, ένα συνοδευτικό κείμενο δίνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το στίγμα της κάθε χρονιάς, με αποτέλεσμα ο Ελληνικός Κινηματογράφος να αποτυπώνει το κλίμα των διαφορετικών εποχών σε συνδυασμό με πολύτιμες πληροφορίες αλλά και στοιχεία για την κάθε ταινία· από τους συντελεστές της ως τον αριθμό εισιτηρίων της πρώτης προβολής. Σύντομα, σφιχτά κείμενα, πλούσιο υλικό φωτογραφιών, αφισών, προγραμμάτων ή περιοδικών -ασπρόμαυρο και έγχρωμο -επιλεγμένες βιογραφίες σκηνοθετών, ηθοποιών και άλλων συντελεστών του κινηματογράφου (μουσικοί, διευθυντές φωτογραφίας κ.ά.) και «πινελιές» από τα εκάστοτε φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης μεταφέρουν στο χαρτί εκατό χρόνια ελληνικού κινηματογραφικού φιλμ.

Ο πρώτος τόμος καλύπτει τα χρόνια της γέννησης, της εφηβείας και της ωρίμανσης του κινηματογράφου στην Ελλάδα -τα έτη ανάμεσα στο 1905 και το 1970.

H δύσκολη αρχή

Στην αρχή μια σύντομη ανασκόπηση της υποδοχής του κινηματογράφου στην Ελλάδα με τις πρώτες, αυτοσχέδιες προβολές. Εν συνεχεία, ακριβείς αναφορές στα χρόνια της πρωτοπορίας (1905-1913): αδελφοί Μανάκια, πρώτη κινηματογραφική λήψη στην Ελλάδα, Ζόζεφ Χεπ, η πρώτη ελληνική εταιρεία παραγωγής (Αθήνη Φιλμ), οι πρώτες αίθουσες προβολής του Πειραιά κ.ά. Γενικός τίτλος της τρίτης ενότητας «Τα πρώτα βήματα της παραγωγής 1914-1927»: «Γκόλφω» (1914) η πρώτη ελληνική ταινία μεγάλου μήκους, οι πρώτες εμπορικές επιτυχίες («Ο Βιλάρ στα γυναικεία λουτρά του Νέου Φαλήρου», «Το ελληνικό θαύμα»), ο πρώτος έλληνας κινηματογραφικός κωμικός Μιχαήλ Μιχαήλ.

H «Οργανωμένη παραγωγή» είναι η τέταρτη ενότητα του A´ τόμου. H «Γροθιά του σακάτη» είναι η πρώτη ομιλούσα ελληνική ταινία και με τον επιχρωματισμένο «Μάγο της Αθήνας», τελευταία ταινία του Αχιλλέα Μανδρά (που επίσης πρωταγωνιστεί), το ελληνικό γυμνό εμφανίζεται για πρώτη φορά στο σελιλόιντ σοκάροντας το κοινό του 1931. Μεγάλα ονόματα του θεάτρου (Χρήστος Ευθυμίου, Γιώργος Τζαβέλλας) φλερτάρουν με το πανί. Κάμψη ανάμεσα στις χρονιές 1935-1937. Τα «Καλουτάκια» γίνονται σήμα κατατεθέν της «Αιγυπτιακής τριετίας». H ενότητα μας θυμίζει επίσης ότι το 1940 ήταν η χρονιά που ο Φιλοποίμην Φίνος σκηνοθέτησε το «Τραγούδι του χωρισμού» (η μοναδική ταινία με υπόθεση που γυρίστηκε στην Ελλάδα μέσα σε μια πενταετία!).

Αξίζει να σημειωθεί ότι ως τώρα με τα όσα προαναφέρθηκαν και συμπεριλαμβανομένης της επόμενης, πέμπτης ενότητας (όπου ξεχωρίζει η γέννηση της Φίνος Φιλμ), ο A' τόμος καλύπτει μόλις τις 68 από τις 600 σελίδες του! Αυτό αποδεικνύει τη φιλική διάθεση των συγγραφέων απέναντι στον αναγνώστη ο οποίος ποτέ δεν κουράζεται από το φόρτωμα ανούσιων πληροφοριών αλλά αποκτά μια σαφή και συνοπτική εικόνα της Ιστορίας.

Φυσικά η έκτη ενότητα του A' τόμου, η «Χρυσή Δεκαετία 1950-1959», αλλά και η τελευταία, «H εποχή των μεγάλων σταρ 1960-1970», είναι οι πιο αναγνωρίσιμες και καλύπτουν τον μεγαλύτερο όγκο του A´ τόμου από τις σελίδες 72 ως το τέλος. Βασίλης Λογοθετίδης, Αλίκη Βουγιουκλάκη, Τζένη Καρέζη, Γιάννης Δαλιανίδης, Αλέκος Σακελλάριος... Και εδώ κάθε χρονιά συνοδεύεται από ένα κείμενο προλόγου, ενώ δεν λείπει και ένα ετήσιο top 10 των εμπορικότερων ταινιών.

Το σήμερα

H δομή του B´ τόμου (1971-2005) είναι, όπως κανείς θα το περίμενε, λιγότερο «διάχυτη». Μόλις τρεις οι ενότητες που συνθέτουν την έκδοση: Στην «Εποχή των σκηνοθετών 1971-1979» ξεχωρίζουν τα χρόνια της κρίσης μετά την εδραίωση της τηλεόρασης, το φαινόμενο του «Θιάσου», ο θάνατος του Φίνου και η σταδιακή αποχή του κοινού από τις αίθουσες. Ο ανταγωνισμός του Νέου Εμπορικού Κινηματογράφου και του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου είναι ο πυρήνας της ενότητας «NEK vs ΝΕΚ 1980-1989», που καλύπτει την πιο θλιβερή περίοδο του ελληνικού σινεμά, από πλευράς εισιτηρίων και όχι μόνον.

Και βεβαίως η ανάκαμψη είναι το στίγμα που ο αναγνώστης διακρίνει ανάμεσα στις σελίδες 372 και 592 της δέκατης και τελευταίας ενότητας του εγχειρήματος, η οποία φέρει τον τίτλο «Νέα εποχή -Διεθνοποίηση, 1990-2005». H «Αιωνιότητα και μια ημέρα» του Θόδωρου Αγγελόπουλου κερδίζει τη σημαντικότερη διάκριση που έχει κερδίσει ποτέ ελληνική ταινία, τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Κανών 1998. Ταυτοχρόνως, η εγχώρια εισπρακτική κίνηση ταινιών, όπως η «ΠΟΛΙΤΙΚΗ κουζίνα», το «Safe sex», οι «Νύφες» και παλαιότερα το «Τέλος εποχής» και το «Bαλκανιζατέr», δηλώνει ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ο ελληνικός κινηματογράφος έχει «ξεβαλτώσει».

Μπράβο επίσης για το επεξηγηματικό αρκτικόλεξο για τα αρχικά ενώσεων αλλά και το επεξηγηματικό γλωσσάριο για ξενόγλωσσους όρους που χρησιμοποιούνται στο βιβλίο. Ο κινηματογραφόφιλος δεν είναι υποχρεωμένος να γνωρίζει όρους όπως ριμέικ, τρικέζα και box office, τους οποίους οι ειδήμονες συνήθως χρησιμοποιούν σνομπίστικα. Εξυπνη επίσης ήταν η ιδέα της χρήσης συμβόλων για την ταυτότητα των ταινιών στην οποία βρίσκουμε με ανάλογα σύμβολα τις πρώτες εμφανίσεις καλλιτεχνών (μια καρέκλα δηλώνει την πρώτη εμφάνιση σκηνοθέτη, ένα ψαλίδι την πρώτη του μοντέρ κ.ο.κ.). Τα περιεχόμενα περιλαμβάνουν ευρετήριο όχι μόνο για τις ταινίες των δύο τόμων (με τους εναλλακτικούς τίτλους) αλλά και για τα μικρά βιογραφικά των καλλιτεχνών.

Σημειώνουμε τέλος ότι ο B´ Τόμος πριν από την απαραίτητη βιβλιογραφία κλείνει με μια επιλογή ξένων ταινιών που γυρίστηκαν στην Ελλάδα καθ' όλη τη διάρκεια των εκατό χρόνων αλλά και λήμματα για ελληνικής καταγωγής ηθοποιούς που έκαναν διεθνή καριέρα (από τον Τζον Κασαβέτις και τον Ελία Καζάν μέχρι τον Αλεξ Κάρας, την Ολυμπία Δουκάκις και τον Τζορτζ Τσακίρις). Εν ολίγοις, μια κινηματογραφική εγκυκλοπαίδεια που απευθύνεται με σοβαρότητα αλλά και τρυφερότητα σε κάθε άνθρωπο που έχει αγαπήσει τον ελληνικό κινηματογράφο. Ταυτοχρόνως ένα χρήσιμο εργαλείο για κάθε επαγγελματία του χώρου αλλά και κάθε μελετητή της ελληνικής κινηματογραφικής Ιστορίας.