ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Σαν παλιό σινεμά στον Κεραμεικό

Κατερίνα Δαφέρμου, εφ. Το Βήμα, 30/9/2007

Το αρχείο του ελληνικού κινηματογράφου μετακομίζει μαζί με τα υπάρχοντά του - περίπου 10.000 ταινίες - σε μεγαλύτερο σπίτι και συνεχίζει να συντηρεί τη «φιλμική» μνήμη

Η (ψηφιακή) εικόνα που θα παρουσιάζουν στο μέλλον οι χώροι του νέου κτιρίου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος στον Κεραμεικό. Κάτω δεξιά, το κτίσμα όπως είναι σήμερα

Στην αρχή του προηγούμενου αιώνα, οι συνθήκες στην Ελλάδα δεν ευνοούσαν την ανάπτυξη του κινηματογράφου, αυτής της ακριβής τέχνης που απαιτούσε πάντoτε βιομηχανική - τεχνολογική οργάνωση. Παρά ταύτα, οι πρώτες προβολές είχαν αρχίσει από το 1897 και γύρω στα 1908 λειτουργούσε ήδη και ένα δίκτυο διανομής ταινιών. Παράλληλα, το 1906, έγιναν οι πρώτες λήψεις επικαίρων στους μικρούς Ολυμπιακούς Αγώνες από ξένους οπερατέρ και πια, το 1911, γυρίστηκαν οι πρώτες μικρές κωμωδίες. Ενας χοντρός κωμικός ονόματι Σπυρίδων Δημητρακόπουλος έφτιαξε ταινίες («Κβο Βάντις... Σπυριντιόν», «Ο Σπυριντιόν μπέμπης») με σκηνές που θύμιζαν τον «Fatty Arbuckle».

Το 1920, ένας άλλος κωμικός του μπουρλέσκ, που είχε γίνει γνωστός στη Γαλλία ως Βιλάρ, ο Νικόλαος Σφακιανάκης, γύρισε το φιλμ «Ο Βιλάρ στα γυναικεία λουτρά του Φαλήρου» και το 1924, ένα γαϊτανάκι κωμικών αυτοσχεδιασμών με τίτλο «Οι περιπέτειες του Βιλάρ»: αυτό είναι και το πρώτο σωζόμενο και αποκατεστημένο από την Ταινιοθήκη της Ελλάδος, μνημείο μυθοπλασίας της ελληνικής παραγωγής. Τίποτε δεν έχει διασωθεί πριν από αυτό. Ούτε ποτέ βρέθηκαν ανάλογα έργα εποχής όπως «Το όνειρο του Μιχαήλ» του Μιχαήλ Μιχαήλ.

«Κακώς δεν κρατάμε τα ταινιάκια που γυρίζουμε» είχε πει ένας πολωνός φωτογράφος ονόματι Βλατισλάβ Ματουγέφσκι. «Αυτά αναμφισβήτητα αποτελούν πηγή Ιστορίας». Η έρευνα, η συγκέντρωση και η διάσωση της ελληνικής και παγκόσμιας κινηματογραφικής κληρονομιάς έχει σκοντάψει στους σκοπέλους των εποχικών συγκυριών: πόλεμοι, Κατοχή, αδιαφορία, άγνοια ως προς τη σημασία της αρχειοθέτησης. Ο ρόλος όμως της Ταινιοθήκης ως μουσείου και μορφωτικού οργανισμού δεν φθίνει σε σημασία.

Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος είναι εν ολίγοις μια «ιστορία μνήμης, η συντήρηση της φιλμικής μνήμης» όπως παρατηρεί ο Θόδωρος Αδαμόπουλος, αντιπρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος αυτού του μη κερδοσκοπικού ιδρύματος. Το ίδρυμα δημιουργήθηκε το 1964 από την ομάδα της Ενώσεως Κριτικών Κινηματογράφου Αθηνών. Πρόεδρος υπήρξε ο Μάριος Πλωρίτης και κατόπιν, ως τον θάνατό της, η Αγλαΐα Μητροπούλου. Εδώ και 40 τόσα χρόνια πάντως «ψυχή» της Ταινιοθήκης παραμένει ο κ. Αδαμόπουλος.

Ιεράς οδού γωνία

Η δράση της αλλάζει σήμερα σελίδα. Από το νεοκλασικό κτίριο της οδού Κανάρη 1, παλαιάς κατοικίας του πρωθυπουργού Επαμεινώνδα Δεληγιώργη όπου στεγάζεται από ιδρύσεώς της, μεταφέρεται στην περιοχή του Κεραμεικού, γωνία Ιεράς οδού και Μεγάλου Αλεξάνδρου. Συμμετέχει έτσι ως επιστέγασμα στη μεταμόρφωση του Κεραμεικού σε χώρο πολιτιστικής ζωής.

Μετά την αναγκαστική έξωση από το κτίριο της οδού Κανάρη, βρέθηκε το βιομηχανικό αυτό κτίριο της δεκαετίας του 1950, στο ισόγειο του οποίου βρίσκεται ένας πανύψηλος χώρος όπου στεγάζονταν άλλοτε αποθήκες και ένα γκαράζ. Στην ταράτσα βρίσκεται ο ιστορικός, διατηρητέος κινηματογράφος «Λαΐς», ο οποίος στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια λειτουργούσε ως θέατρο ποικιλιών: Εκτός από θερινό σινεμά, που άλλαζε το πρόγραμμά του κάθε εβδομάδα, διοργανώθηκαν εκεί τα πρώτα καλλιστεία και άλλες βραδιές αφιερωμένες σε τραγουδιστές και διάφορους κονφερασιέ. Το σινεμά «Λαΐς» έκλεισε κατά τη διάρκεια της χούντας.

Ο κινηματογράφος έκτοτε κρίθηκε διατηρητέος. Η αποκατάσταση συνεπώς σέβεται τα κυρίως γνωρίσματα του χώρου των 700 τ.μ. με τις 250 θέσεις (λευκά επιχρίσματα, μεταλλικά διακοσμητικά και διάφορα άλλα «μοντερνιστικά» στοιχεία). Στο ισόγειο (783 τ.μ.) προβλέπεται η δημιουργία δύο αιθουσών, η μία θα είναι χωρητικότητας 220 θέσεων και η άλλη 60. Η μεγάλη αίθουσα θα αξιοποιηθεί με τον αυτονόητο τρόπο φιλοξενώντας εκδηλώσεις σε συνεργασία με άλλους φορείς όπως το υπουργείο Πολιτισμού, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και άλλα ομοειδή ιδρύματα τα οποία επί του παρόντος δεν διαθέτουν συγκεκριμένη αίθουσα. Πλην του δώματος όπου θα λειτουργεί ο κινηματογράφος «Λαΐς», το νέο κτίριο της Ταινιοθήκης θα απλώνεται σε 1.785 τ.μ., περιλαμβάνοντας μουσείο του κινηματογράφου, βιβλιοθήκη με αναγνωστήριο, τα οπτικοακουστικά αρχεία, τα γραφεία, μπαρ και φουαγέ. Το έργο μέλλεται να αποπερατωθεί προς τα τέλη του 2008, συγχρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΥΠΠΟ.

Η μικρή αίθουσα προορίζεται για τους πολίτες, όσους επιθυμούν να μελετήσουν τα νέα κινηματογραφικά ρεύματα αλλά και τις πηγές του παγκόσμιου σινεμά. Για τον σκοπό αυτόν, θα επαναλειτουργήσει το «Cine Club» στο οποίο θα μπορεί κανείς να γίνεται μέλος έναντι χαμηλής συνδρομής (κατά τα πρότυπα των κινηματογραφικών λεσχών της Βρετανίας και της Γαλλίας).

Σε αυτόν τον χώρο, σπουδαστές και ερευνητές θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν ιστορικές ταινίες, όπως η «Μεγάλη ληστεία του τρένου» του Εντγουϊν Πόρτερ ή η «Εξοδος από το εργοστάσιο» των αδελφών Λυμιέρ. Θα μπορούν να μελετούν πρωτοποριακές δημιουργίες, όπως το φιλμ «Μια σελίδα τρέλας» του Ιάπωνα Τεϊνοσούκε Κινουγκάσα και άλλα που δεν έχουν κυκλοφορήσει ποτέ σε DVD και δεν υπάρχει παρά ελάχιστη πιθανότητα να προβληθούν στην τηλεόραση. Οι προβολές στη μικρή αυτή αίθουσα θα αρχίζουν στις 10 το πρωί (λ.χ. με την επίσκεψη κάποιου σχολείου) και θα τερματίζουν μετά τα μεσάνυχτα με τα διάφορα περιοδικά αφιερώματα.

Φτωχική περιουσία

Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος διαθέτει σχετικά μικρή περιουσία, περίπου 10.000 ταινιών, εκ των οποίων οι ελληνικές είναι μόνο... 600. Ελάχιστες ταινίες της εγχώριας παραγωγής βρέθηκαν αυτά τα χρόνια, παρά τις συνεχείς, επισταμένες προσπάθειες. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής χρησιμοποιούσαν το φιλμ για να κατασκευάζουν τσατσάρες, λιώνοντας το εύφλεκτο υλικό (νιτρική κυτταρίνη) στη βάση του φιλμ. Από τα φιλμ επίσης, ιδιαίτερα τα ασπρόμαυρα, αφαιρούσαν το νιτρικό άργυρο ώστε να εκμεταλλεύονται το ασήμι. Γενικότερα, όταν μια ταινία έκανε τον κύκλο στις αίθουσες, θεωρούνταν εμπορικά ανώφελη και πεταγόταν.

Εχουν βρεθεί και αποκατασταθεί περίπου 20 ταινίες. Πριν από τρία χρόνια, αναδύθηκε από τη σκόνη μιας αποθήκης ένα σπάνιο και πολύτιμο εύρημα. Πρόκειται για την «Αστέρω» (1929) του Γαζιάδη, την πρώτη μεγάλη επιτυχία του νεαρού ελληνικού σινεμά που αντλεί τη θεματολογία της από τον αμερικανικό κινηματογράφο. Το σενάριο, με την υπογραφή του συγγραφέα και ακαδημαϊκού Παύλου Νιρβάνα, γράφτηκε περισσότερο από τον Ορέστη Λάσκο. Παραλλάσσει τη «Ραμόνα», ρομαντική ιστορία ανάμεσα στους Ινδιάνους της Χέλεν Χαντ Τζάκσον, διασκευασμένη ήδη τρεις φορές για την οθόνη - την πρώτη από τον Γκρίφιθ. Η Αστέρω είναι μια σεμνή χωριατοπούλα που την πήρε ψυχοκόρη ένας μεγαλοτσέλιγκας. Ο γιος του την ερωτεύεται, αλλά οι κοινωνικές τους αντιθέσεις θα δημιουργήσουν προβλήματα. Οι απίθανες και ωραίες αναμείξεις του σινεμά, καθολικοί μύθοι πέρα από την κάθε «αυθεντικότητα».

Η νέα εποχή

Η αλλαγή της στέγης της Ταινιοθήκης της Ελλάδος συνεπάγεται και μια νέα προσπάθεια για ψηφιοποίηση των φυλασσόμενων ταινιών. Δεν αρκούσε το ότι στο νέο κτίριο δημιουργήθηκαν αίθουσες κλιματιζόμενες και ειδικά ψυγεία για τη φύλαξή τους. Επρεπε να εξασφαλισθεί η διατήρησή τους, η διαιώνιση του θησαυρού αυτού στο μέλλον. Ο εξοπλισμός του κτιρίου σχεδιάστηκε έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα προβολής κάθε είδους φιλμ, βίντεο ή ψηφιακής εικόνας, είτε στις αίθουσες είτε στο αναγνωστήριο και τη βιβλιοθήκη.

Πέρα από την όλη ρητορική συζήτηση περί υποχώρησης του φιλμ μπροστά στις ευκολίες και το χαμηλό κόστος της ψηφιακής λήψης, είναι σχεδόν αναντίρρητο το γεγονός ότι μια προβολή σε ψηφιακή μορφή είναι πιο ευχερής, γρήγορη και χρηστική για τις ιδιαίτερες ανάγκες ενός μελετητή.

Η μετατροπή σε ψηφιακή μορφή γίνεται μέσω του κοινοτικού προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας». Καθ' ότι το κόστος της ψηφιοποίησης είναι ιδιαίτερα υψηλό, έγινε μια επιλογή 55 έργων, με κριτήρια σπανιότητας και παλαιότητας. Τις ελληνικές ταινίες που έχει στην κατοχή του, ψηφιοποιεί και το ΕΚΚ καθώς και άλλοι φορείς που άπτονται του κινηματογράφου. Ολες αυτές οι ψηφιοποιημένες ταινίες θα οργανωθούν σε μια βάση του ΕΚΚ στην οδό Αριστείδου, η οποία θα λειτουργεί ως «τράπεζα» μέσω τις οποίας τα έργα θα διοχετεύονται στο Διαδίκτυο. «Προκειμένου να προβάλλουμε το πρωτότυπο ενός φιλμ σε κακή κατάσταση, θα παρουσιάζουμε ένα τέλειο αντίγραφο» καταλήγει ο Θόδωρος Αδαμόπουλος.