Εκστρατεία πρόληψης της παχυσαρκίας

Πένυ Μπουλούτζα, εφ. Καθημερινή, 16/10/2010

Τηλεοπτικά «δελτία διατροφής», επανέλεγχος των τροφίμων στα σχολικά κυλικεία, δημιουργία μικρών αθλητικών υποδομών

Ολιγόλεπτα τηλεοπτικά «δελτία διατροφής» με έμφαση στην ελληνική μεσογειακή διατροφή, επανέλεγχος της λίστας τροφίμων που διατίθενται από τα σχολικά κυλικεία και αξιοποίηση των υφιστάμενων ελεύθερων χώρων στις γειτονιές για δημιουργία μικρών αθλητικών υποδομών και «δρόμων άθλησης» είναι μεταξύ των σκέψεων για πολιτική πρόληψης του υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, που πρόσφατα ενέταξε στο πεδίο των αρμοδιοτήτων του τη Διατροφή και την Αθληση.

Οπως ανέφερε στην «Κ» ο υφυπουργός Υγείας, Διατροφής και Αθλησης κ. Χρήστος Αηδόνης, «στόχος είναι να καλλιεργήσουμε αθλητική συνείδηση και νέες διατροφικές συνήθειες στη βάση της ελληνικής μεσογειακής διατροφής στον ελληνικό πληθυσμό. Να δημιουργήσουμε ένα «όφελος υγείας» που θα επιφέρει παράλληλα και μείωση του κόστους Υγείας. Αλλωστε, ξέρετε τι λένε οι Σουηδοί: όπου ανοίγει ένα γυμναστήριο, κλείνει ένα νοσοκομείο».

Στην Ελλάδα, έξι στα δέκα άτομα είναι υπέρβαροι, γεγονός που μας κατατάσσει στις πρώτες θέσεις της σχετικής λίστας στην Ευρώπη. Εκτιμάται δε, ότι το κόστος από την αντιμετώπιση ασθενειών που σχετίζονται με την κακή διατροφή και την απουσία άθλησης ανέρχεται στα 2,7 με 3 δισ. ευρώ. «Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποιεί εδώ και χρόνια ότι το νέο πρόβλημα που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι κυβερνήσεις είναι η παχυσαρκία», σημειώνει ο κ. Αηδόνης. «Και γι' αυτό χρειάζεται συντονισμένη πολιτική που θα στοχεύει όχι στο να δίνουμε λύση στον παχύσαρκο, αλλά στο προλάβουμε ώστε να μη φτάσει ποτέ να είναι παχύσαρκος».

Σε ό,τι αφορά τη διατροφή, οι πρώτες σκέψεις του υπουργείου Υγείας θα μπορούσαν να θυμίσουν το «μοντέλο» Jamie Oliver για το Ηνωμένο Βασίλειο: έλεγχος και επανεξέταση των προϊόντων που μπορούν να πωλούνται από τα σχολικά κυλικεία, αλλά και συνεργασία με την κρατική τηλεόραση για το ενδεχόμενο παραγωγής εκπομπής που θα προβάλλει την ελληνική μεσογειακή διατροφή -ακόμα και με τη συμμετοχή κορυφαίων του είδους- ως μέσο πρόληψης προβλημάτων υγείας, αλλά και ως αναπτυξιακό εργαλείο για την ελληνική οικονομία. Μεταξύ των πρώτων σκέψεων του υπουργείου είναι ακόμα και η προβολή μικρών ολιγόλεπτων μηνυμάτων για συμβουλές καλής διατροφής, όπως π.χ. τα δελτία καιρού στις ειδήσεις, ώστε, όπως επισημαίνει ο κ. Αηδόνης «να υπάρχει ένα σταθερό μήνυμα που θα αποτυπωθεί στους πολίτες».

«Έξυπνες» δομές

Σε ό, τι αφορά τον τομέα της «άθλησης για όλους», το υπουργείο Υγείας εξετάζει το ενδεχόμενο να δημιουργηθούν «έξυπνες» αθλητικές δομές και «θεματικά πεδία άθλησης» με την αξιοποίηση των υφιστάμενων ελεύθερων χώρων των πόλεων. Π. χ. ένα σκάμμα για άλμα εις μήκος σε ένα πάρκο ή ένα μεγάλο πεζόδρομο, ένα ταρτάν για τρέξιμο, μία πίστα για πατίνια. Στο πλαίσιο αυτό, θα απαιτηθεί μια αθλητική «χαρτογράφηση» των πόλεων προκειμένου ο καθένας να γνωρίζει πού μπορεί να κάνει τι. Επιπλέον, στις σκέψεις του υπουργείου Υγείας είναι και η περαιτέρω εκμετάλλευση των μεγάλων εγκαταστάσεων π. χ. ΟΑΚΑ, όπου θα δημιουργηθούν Κέντρα Αθλησης, Διατροφής και Υγείας και πέρα από τις αθλητικές δραστηριότητες θα γίνεται ενημέρωση για τη διατροφή με ειδικά έντυπα, ενημέρωση από ειδικούς επιστήμονες, ακόμα και μέτρηση του δείκτη μάζας σώματος από κινητές μονάδες.

Πάντως, σύμφωνα με τον κ. Αηδόνη, πριν οριστικοποιηθεί το πρόγραμμα των δράσεων του υπουργείου, θα προηγηθούν επισκέψεις κλιμακίου του υπουργείου Υγείας σε σκανδιναβικές χώρες, που είναι και οι πλέον προωθημένες σε ό, τι αφορά την πολιτική πρόληψης της παχυσαρκίας και της καθιστικής ζωής. Επιπλέον, θα εξετασθεί πώς έχουν «στηθεί» στο κομμάτι της άθλησης πόλεις-μοντέλα, όπως π. χ. η Βαρκελώνη, με τη διάθεση ποδηλάτων ως εναλλακτικού μέσου μεταφοράς στην πόλη.

Ζητούμενο η οικονομία

Μπορεί για την Ελλάδα το άμεσο ζητούμενο στον χώρο της Υγείας να παραμένει ο έλεγχος των δημοσιονομικών της Yγείας και η εγκατάσταση συστημάτων μηχανοργάνωσης στα νοσοκομεία, για την πλειονότητα, όμως, των χωρών του ΟΟΣΑ -που έχουν λύσει αυτά τα θέματα- το ενδιαφέρον στρέφεται στην οικονομία μέσω της πρόληψης των ασθενειών. Το θέμα απασχόλησε και την πρόσφατη σύνοδο των υπουργών Υγείας του ΟΟΣΑ όπου εξετάστηκε ιδιαίτερα το θέμα της αντιμετώπισης της παχυσαρκίας. Οπως αναφέρεται σε πρόσφατη έκθεση, στις χώρες του ΟΟΣΑ ένας στους δύο πολίτες είναι υπέρβαρος και ένας στους έξι παχύσαρκος. Εκτιμάται δε ότι η κατάσταση θα χειροτερεύει χρόνο με τον χρόνο λόγω των διατροφικών συνηθειών και της δραματικής μείωσης της σωματικής δραστηριότητας του πληθυσμού. Στη δυσμενέστερη θέση είναι οι ΗΠΑ και το Μεξικό, με περίπου 70% του πληθυσμού να χαρακτηρίζονται υπέρβαροι, ενώ σε υψηλές θέσεις είναι δυστυχώς και η Ελλάδα, όπου το 59% είναι υπέρβαροι (18% παχύσαρκοι). Σύμφωνα με την έκθεση, τα άτομα με νοσογόνο παχυσαρκία ζουν 8-10 χρόνια λιγότερο και «κοστίζουν» σε ένα σύστημα Yγείας 25% περισσότερο από τα άτομα με κανονικό σωματικό βάρος.

Εθνική ανάγκη η διαμόρφωση διατροφικής πολιτικής

Αντωνία Tριχοπούλου*, εφ. Καθημερινή, 16/10/2010

Τα παραδοσιακά ελληνικά τρόφιμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την παραδοσιακή ελληνική (μεσογειακή) διατροφή που αποτελεί μια διαχρονική έκφραση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Παρά το γεγονός ότι ζούμε σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης, πολλά παραδοσιακά ελληνικά τρόφιμα με ιστορία αιώνων έχουν αφήσει τη σφραγίδα τους στον σημερινό τρόπο διατροφής μας. Τα παραδοσιακά ελληνικά τρόφιμα όχι μόνο αποτελούν αντανάκλαση του πολιτισμού μας, αλλά κατά κανόνα έχουν χαρακτηριστικά υγιεινής διατροφής αφού η παράδοση σπάνια τιμά τρόφιμα που δεν είναι εύγευστα και υγιεινά.

Το ερευνητικό έργο που έχει γίνει στην Ελλάδα σχετικά με τη σημασία της ελληνικής παραδοσιακής διατροφής και τα παραδοσιακά τρόφιμα συνέβαλε ουσιαστικά στη διεθνή καταξίωση της μεσογειακής διατροφής και των παραδοσιακών τροφίμων που συνδέονται με αυτήν. Πολλές από τις σημαντικότερες σχετικές εργασίες, σε παγκόσμια κλίμακα, έγιναν στο πλαίσιο της ελληνικής έρευνας ΕΠΙΚ στην οποία παρακολουθούνται διαχρονικά, επί σχεδόν μία 15ετία, περισσότεροι από 28.000 Ελληνες και Ελληνίδες, που έχουν παράσχει εθελοντικά στοιχεία, πληροφορίες και βιολογικά δείγματα. Τα στοιχεία από την έρευνα αυτή αποδείχθηκαν πολύτιμα για την κατοχύρωση του ρόλου της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής στην υγεία και τη μακροβιότητα.

Δεδομένου ότι η παγκοσμιοποίηση αποτελεί μια αδιάκοπη διαδικασία, όλες οι μεσογειακές χώρες θα μπορούσαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να παρουσιάσουν μια κοινή προσέγγιση η οποία θα υπηρετούσε τη δημόσια υγεία και θα ωφελούσε την περιοχή μας. Αξιοσημείωτη είναι η κοινή πρόταση Ελλάδας, Ισπανίας, Ιταλίας και Μαρόκου στην UNESCO για την αναγνώριση της μεσογειακής διατροφής ως άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς.

Οι έρευνες μας έχουν επίσης καταδείξει ότι η ευεργετική δράση της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής εκφράζεται από το σύνολό της και όχι από μεμονωμένα τρόφιμα και θρεπτικές ουσίες. Οι ευεργετικές συνέπειες, κατ’ εξοχήν έκδηλες στον ελληνικό πληθυσμό και την παραδοσιακή διατροφή του, μπορούν σε κάποιο βαθμό να αποδοθούν στα παραδοσιακά τρόφιμα τα οποία αποτελούν τον κορμό της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής.

Πολλά ελληνικά παραδοσιακά τρόφιμα θα μπορούσαν να αναγνωριστούν από τον κοινοτικό κανονισμό, που αφορά την προβολή σχέσεων διατροφής και υγείας. Η ένταξη αυτή θα συνέβαλε στην ανάδειξη της αξίας των παραδοσιακών ελληνικών τροφίμων. Οι φυσικές πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται και οι τεχνικές επεξεργασίας που έχουν δοκιμαστεί στον χρόνο καθιστούν τα παραδοσιακά μας τρόφιμα διατροφικώς πλούσια, ελαχιστοποιώντας τις ανάγκες εμπλουτισμού για την κάλυψη των συνιστώμενων διατροφικών προσλήψεων. Επιπλέον, η προβολή και η προώθηση των παραδοσιακών μας προϊόντων στηρίζει την αειφορία, την ελληνική τοπική αγροτική ανάπτυξη και την οικονομική βιωσιμότητα μικρών επιχειρήσεων.

Για την παραγωγή των παραδοσιακών τροφίμων γενικά χρησιμοποιούνται προϊόντα τοπικής παραγωγής. Η καλλιέργεια των τοπικών προϊόντων συμβάλλει στην επίτευξη ενός βιώσιμου περιβάλλοντος και στην απασχόληση του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού. Ο συνδυασμός του «υγιεινού και εύγευστου» είναι πολύ ελκυστικός στη βιομηχανία τροφίμων και τα παραδοσιακά τρόφιμα θα μπορούσαν ενδεχομένως να περάσουν στη διαδικασία της μαζικής παραγωγής. Ωστόσο, αν η παραγωγή τους δεν έχει κανόνες, υπάρχει κίνδυνος να κυκλοφορούν απομιμήσεις των παραδοσιακών τροφίμων, με αποτέλεσμα τη σταδιακή απαξίωσή τους και την παραπλάνηση των καταναλωτών. Για τον λόγο αυτόν, είναι ανάγκη να νομοθετηθεί και τυποποιηθεί η παραγωγή των παραδοσιακών ελληνικών τροφίμων, έτσι ώστε να προστατευθούν τα προϊόντα, οι παραγωγοί τους και οι καταναλωτές. Η κατοχύρωση των παραδοσιακών ελληνικών τροφίμων θα μπορούσε να ενθαρρύνει τη μικρής κλίμακας παραγωγή τους από μικρομεσαίες επιχειρήσεις και να επεκτείνει την προοπτική εξαγωγής τους σε χώρες εκτός Ελλάδας. Δυστυχώς, στη χώρα μας, μερικά παραδοσιακά τρόφιμα απειλούνται από εξαφάνιση στο άμεσο μέλλον λόγω της αλλαγής του τρόπου ζωής. Κατά συνέπεια, υπάρχει πραγματική ανάγκη για μελέτη και προώθηση των παραδοσιακών τροφίμων, έτσι ώστε να συντηρήσουμε τα σημαντικά αυτά στοιχεία της λαογραφίας και του πολιτισμού μας και να εμπλουτίσουμε και να βελτιώσουμε τη διατροφή στη χώρα μας, αλλά και πέραν αυτής.

Ο τομέας μαζικής εστιάσεως μπορεί να διευκολύνει την προώθηση των παραδοσιακών ελληνικών τροφίμων σε συνεργασία με τη βιομηχανία τροφίμων και ιδιαίτερα με τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις οι οποίες κατ’ εξοχήν μπορούν να παράγουν παραδοσιακά τρόφιμα.

Επιστήμονες και επαγγελματίες της βιομηχανίας τροφίμων πρέπει από κοινού να αναδείξουν τα χαρακτηριστικά, τη σημασία και τις επιπτώσεις στην υγεία της παραδοσιακής ελληνικής διατροφής και των παραδοσιακών της τροφίμων. Θα πρέπει, επίσης, να συμφωνήσουν για τη φύση των προβλημάτων, τον τρόπο αντιμετώπισής τους και τις προτεραιότητες. Η δημόσια υγεία και η παραγωγή - μεταποίηση - διακίνηση τροφίμων έχουν κοινούς αλλά και διακριτούς στόχους. Εχει επιτακτική σημασία να ισχυροποιηθούν οι κοινές επιδιώξεις και να αμβλυνθούν οι διαφορές.

Η συντονισμένη δράση με βραχυχρόνιους και μακροχρόνιους στόχους θα πρέπει να είναι διατομεακή και να εντάσσεται στο πλαίσιο θεσμοθετημένης διατροφικής πολιτικής.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει διαμορφώσει Σχέδιο Δράσης για τη Διατροφή και το Τρόφιμο με έμφαση στη Διατροφική Πολιτική. Το ιστορικό της προσπάθειας αυτής, έχει τις ρίζες του σε Διεθνές Συνέδριο Διατροφής που έγινε στη Ρώμη και οργανώθηκε από κοινού από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας. Τα συμμετέχοντα κράτη-μέλη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδος, αποδέχθηκαν να εφαρμόσουν 17 προτάσεις, μέχρι το 1996. Πολλές από αυτές δεν έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα στη χώρα μας.

Συνεπώς χρειάζεται συντονισμός, σε εθνικό επίπεδο, των δραστηριοτήτων σχετικά με τη διατροφή και το τρόφιμο και θεσμοθέτηση διατροφικής πολιτικής, στην οποία να συνεκτιμάται η υγεία και η εθνική οικονομία. Οταν αναφερόμαστε στην υγεία, δεν αναφερόμαστε μόνο στην ασφάλεια του τροφίμου, που είναι κατά τεκμήριο επαρκής στη χώρα μας, αλλά και σε υγιεινές διατροφικές επιλογές που προάγουν την υγεία και τη μακροβιότητα.

Καίριο ρόλο στη διαμόρφωση εθνικής διατροφικής πολιτικής έχει η εθνική αγροτική πολιτική, η οποία εξαρτάται από την αγροτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Κοινή Αγροτική Πολιτική, ΚΑΠ). Η ΚΑΠ, μέσω των επιχορηγήσεων, επηρεάζει τους παραγωγούς στην επιλογή καλλιεργειών και, μέσω του συστήματος τιμών, επηρεάζει τις τιμές πώλησης εγχώριων και εισαγόμενων προϊόντων. Η ΚΑΠ ελέγχει έτσι μία από τις βασικές παραμέτρους της επιτυχούς εφαρμογής της διατροφικής πολιτικής: τη διάθεση και το κόστος αγοράς τροφίμων.

Είναι εθνική ανάγκη να διαμορφωθεί διατροφική πολιτική στη χώρα μας, αφού άλλες χώρες έχουν ήδη διαμορφώσει, πραγματοποιούν και αξιολογούν ανάλογες πολιτικές με διαφορετικούς στόχους. Η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή είναι ακόμη ανάγλυφη στις εμπειρίες μας αν όχι στην καθημερινή μας πρακτική. Η διατήρηση και προαγωγή της θα προστατεύσει την υγεία μας και θα περιφρουρήσει τους περιβαλλοντικούς πόρους, αφού σε ενεργειακή βάση η ελληνική μεσογειακή διατροφή απαιτεί μικρή κατανάλωση ενέργειας και υδάτινων πόρων και φορτίζει το περιβάλλον με λιγότερα κατάλοιπα. Συμβάλλει επίσης έμμεσα στην αποκέντρωση και στη δημιουργία και διατήρηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων και ακόμη μπορεί να αναγάγει την Ελλάδα σε χώρα σύμβολο γευστικών τροφίμων που συμβάλλουν στην προστασία της υγείας, όπως άλλες χώρες πέτυχαν να γίνουν σύμβολα ποιότητας για ενδύματα, υποδήματα ή καλλυντικά. Η Ελλάδα αποτέλεσε το λίκνο της παραδοσιακής διατροφής και έχουμε ήδη αποδείξει τη σημαντική της συμβολή στην υγεία. Το πρώτο και δύσκολο βήμα για τη διαμόρφωση μιας διατροφικής πολιτικής έχει γίνει, τα επόμενα βήματα είναι εύκολα αλλά θέλουν γνώση, σύνεση και επιμονή.

* Η καθηγήτρια Αντωνία Τριχοπούλου διευθύνει το Συνεργαζόμενο Κέντρο Διατροφής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στην Ελλάδα και είναι αντιπρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Υγείας.