Κατάχρηση και σπατάλη νερού στον θεσσαλικό κάμπο

Αντώνης Kαρκαγιάννης, εφ. Καθημερινή, 16/7/2006

Ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ δήλωσε προχθές στη Βουλή ότι η Θεσσαλία έχει οικολογικό πρόβλημα λόγω έλλειψης νερού. Έτσι, η εκτροπή του Αχελώου προβάλλεται ως οικολογικό έργο και ο ίδιος σαν ένθερμος και συνεπής οικολόγος, παρ’ όλο ότι στην επόμενη αποστροφή του λόγου του δεν έκρυψε τη βαθύτατη περιφρόνησή του για τους οικολόγους γενικά. Το ίδιο δεν κρύβει την ενόχλησή του από τις «οικολογικές» αποφάσεις του ΣτΕ!

Αναρωτιέμαι αν πρόκειται για ένα σύνηθες πολιτικό τρικ απευθυνόμενο σε συγκεκριμένη πελατεία ή για μια βαθιά σύγχυση εννοιών, καταστάσεων και δεδομένων.

Οικολογικό πρόβλημα σε μια περιοχή αρχίζει να υπάρχει όταν εξαιτίας ανθρώπινων δραστηριοτήτων διαταράσσεται το οικοσύστημα μιας μεγαλύτερης ή μικρότερης περιοχής. Ως διατάραξη δε της ισορροπίας θεωρούμε την αδυναμία του συστήματος να συντηρηθεί, να αναπαραχθεί και να επιβιώσει με τις δικές του δυνάμεις.

Πράγματι, στη Θεσσαλία διαταράχθηκε τις τελευταίες δεκαετίες το οικολογικό σύστημα. Οχι όμως από την έλλειψη νερού, αλλά από την απερίσκεπτη επέκταση υδροβόρων καλλιεργειών, που αφού εξάντλησαν τους τοπικούς υδάτινους πόρους αναζητούν ενισχύσεις από την εκτροπή του Αχελώου, αφαιρώντας υδάτινους πόρους από άλλη περιοχή. Στη Θεσσαλία διαταράχθηκε παράλογα (και όπως θα δούμε παρακάτω αντιαναπτυξιακά) και βάναυσα η σχέση προσφοράς και ζήτησης νερού, όπως προκύπτει από το γράφημα για τη ζήτηση και προσφορά νερού το 2004.

Δεν είναι η αδικία της Φύσης που άφησε στη Θεσσαλία τους φτωχότερους υδάτινους πόρους. Είναι οι ανθρώπινες αποφάσεις και επιλογές που αύξησαν υπέρμετρα την κατανάλωση και τη σπατάλη νερού. Είναι ένα είδος ανθρώπινης αλαζονείας (και κουφότητας) απέναντι στη Φύση. Ιδού μερικά ακόμη νούμερα που προκύπτουν από τον πίνακα για τις κυριότερες χρήσεις νερού ανά περιοχή.

Η αγροτική χρήση ανέρχεται στο 86% του προσφερόμενου νερού στην Ελλάδα (η οικιακή στο 11% και η βιομηχανική στο 3%). Από αυτό το σύνολο του 86% της αγροτικής ζήτησης η Θεσσαλία αποσπά τη μερίδα του λέοντος, το 25% της αγροτικής και το 21,7% της συνολικής ζήτησης. Υπολόγισε ο κ. Γ. Σουφλιάς πόσο ακόμη θα ανέλθει η αγροτική ζήτηση νερού στη Θεσσαλία και σε ποιο σημείο με την εκτροπή του Αχελώου θα αποκατασταθεί κάποια ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης γλυκού νερού;

Οι μανιοκαταθλιπτικοί της ανάπτυξης και της εκλογικής πελατείας θα υποστηρίξουν πως, αφού πρόκειται για την ανάπτυξη και το εισόδημα των αγροτών της Θεσσαλίας, κάθε θυσία και κάθε ανισορροπία είναι θεμιτή και συμφέρουσα. Δεν πρόκειται όμως ούτε για το ένα ούτε για το άλλο. Είναι η σχεδον μονοκαλλιέργεια του βαμβακού (και δευτερευόντως του καλαμποκιού και των ζαχαρότευτλων) που προκαλεί τη μεγάλη ζήτηση νερού και την ανισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Το βαμβάκι όμως που καλλιεργείται στην Ελλάδα και με τις συνθήκες που καλλιεργείται είναι ένα κατ’ εξοχήν αντιοικονομικό και αντιαναπτυξιακό προϊόν, που έχει κάποια εμπορευσιμότητα αποκλειστικά λόγω των γενναίων επιδοτήσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε αυτές στηρίζεται και το εισόδημα των αγροτών. Οι επιδοτήσεις όμως έχουν ορατό ορίζοντα και μια υπεύθυνη κυβέρνηση θα άρχιζε από τώρα να σκέφτεται το αγροτικό εισόδημα... εκείθεν του ορατού ορίζοντα.

Η επιδοτούμενη βαμβακοκαλλιέργεια στη Θεσσαλία και την υπόλοιπη Ελλάδα προκαλεί τόσο μεγάλη οικολογική καταστροφή, ώστε θα ήταν προτιμότερο και συμφερότερο να βρεθεί τρόπος να εισπράττουν οι αγρότες την επιδότηση κατά στρέμμα και να αφήνουν ακαλλιέργητα τα χωράφια τους!

Προσέξτε τι ακριβώς συμβαίνει: στην Ελλάδα πάντοτε καλλιεργούνταν βαμβάκι καλής ποιότητας σε κατάλληλα χωράφια. Η επιδότηση ήταν το ισχυρό κίνητρο που περίπου τετραπλασίασε τις καλλιεργούμενες με βαμβάκι εκτάσεις, ακόμη και στα πλέον ακατάλληλα εδάφη. Η ακαταλληλότητα του εδάφους αντισταθμίζεται με σπατάλη γλυκού νερού και με κατάχρηση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Η επιδοτούμενη σχεδόν μονοκαλλιέργεια βαμβακιού στον θεσσαλικό κάμπο καταστρέφει την ποιότητα του προϊόντος, την εμπορευσιμότητά του και προκαλεί ανεπανόρθωτη οικολογική καταστροφή, με εμφανή πλέον τα συμπτώματα «ερημοποίησης», μεταβολής εκτάσεων σε μη καλλιεργήσιμο έδαφος.

Ολα τα κόμματα που θα ψηφίσουν στη Βουλή υπέρ ή κατά της εκτροπής του Αχελώου γνωρίζουν πολύ καλά ότι δεν θα λυθεί κανένα πρόβλημα. Αντιθέτως, η αύξηση της προσφοράς γλυκού νερού ενδεχομένως θα προκαλέσει νέα αύξηση της ζήτησης. Δεν τολμούν, όμως, να πουν στους αγρότες την αλήθεια: ότι η υδροβόρος βαμβακοκαλλιέργεια δεν συμφέρει ούτε τους ίδιους (γιατί δεν εγγυάται σταθερό εισόδημα) ούτε τη χώρα και ειδικά τη Θεσσαλία, γιατί την καταστρέφει ανεπανόρθωτα. Οι επιδοτήσεις έχουν αλλοιώσει (για να μην πούμε έχουν διαφθείρει) τον χαρακτήρα του αγρότη, της αγροτικής εργασίας και της αγροτικής ζωής και κανένα κόμμα, καμιά κυβέρνηση ή αντιπολίτευση δεν τολμάει να θίξει τα κακώς κείμενα. Ζουν και ενεργούν με ορίζοντα το πολύ μιας τετραετίας, ενώ τα πραγματικά συμφέροντα των αγροτών είναι κατά πολύ ευρύτερα.

Η Θεσσαλία έχει πράγματι οξύτατο οικολογικό πρόβλημα οφειλόμενο στην ασυλλόγιστη κατάχρηση και σπατάλη γλυκού νερού. Και τώρα, με την εκτροπή του Αχελώου, μάς προτείνουν να δώσουμε περισσότερο νερό στην κατάχρηση και τη σπατάλη, καταστρέφοντας ενδεχομένως μιαν άλλη περιοχή, την Αιτωλοακαρνανία…

Η συνολική ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων της χώρας, ανάγκη επιτακτική για τις επόμενες δεκαετίες, φαίνεται ότι ξεπερνάει και τα κόμματα και την πολιτική, όπως διαμορφώνεται σήμερα.

Η άλλη πλευρά

Από την Πανθεσσαλική Συντονιστική Επιτροπή για την εκτροπή του Αχελώου λάβαμε εκτενέστατη (τέσσερα πυκνά δακτυλόγραφα) ανακοίνωση, με την παράκληση να δημοσιευθεί. Επειδή, λόγω μεγέθους, είναι αδύνατο να δημοσιευθεί, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε, χωρίς σχόλια, τα κεντρικά σημεία:

- Η Επιτροπή χαρακτηρίζει το έργο της εκτροπής εθνικό και οικολογικό. «Το υδατικό έλλειμμα είναι το κυριότερο πρόβλημα για τη Θεσσαλία, που επηρεάζει τόσο το περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής όσο και το φάσμα της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής λειτουργίας στην περιφέρειά μας». Η εκτροπή του Αχελώου αποτελεί σοβαρή παρέμβαση με αναπτυξιακό και περιβαλλοντικό χαρακτήρα.

- »Τα τελευταία χρόνια η εντατική εκμετάλλευση των υπόγειων νερών της Θεσσαλίας και της θερινής απορροής του Πηνειού για την άρδευση του κάμπου έχει υποβιβάσει επικίνδυνα τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα των υπόγειων υδροφοριών (υφαλμύρωση στην περιοχη Κάρλας και Πηνειού, καθιζήσεις στον Ριζόμυλο) και έχει ξηράνει τα φυσικά ρέματα (του Πηνειού συμπεριλαμβανομένου, του οποίου η θερινή παροχή μηδενίζεται σχεδόν), με επιπτώσεις στο ποτάμιο οικοσύστημα και στη δυνατότητα αυτοκαθαρισμού των επιφανειακών αποδεκτών που δέχονται μεγάλα ρυπαντικά φορτία αστικής, αγροτικής και αγροτοβιομηχανικής προέλευσης. Επίσης, η εντατική εκμετάλλευση του υπόγειου υδροφορέα έχει συντελέσει στην εξαφάνιση πολλών πηγών και μικρολιμνών. Η λύση του προβλήματος δεν μπορεί να ειναι άλλη από την εκτροπή υδάτων του θεσσαλικού ορεινού χώρου (Αργιθέας - Μεσοχώρας) που η γεωμορφολογία κατευθύνει στα δυτικά, στην Αιτωλοακαρνανία, και όχι στο θεσσαλικό λεκανοπέδιο.

»Συνοπτικά η εκτροπή του άνω ρου του Αχελώου:

- Αποτρέπει τους σοβαρούς κινδύνους ερημοποίησης και ξηρασίας της Θεσσαλίας, καθώς και το περιβαλλοντικό-οικολογικό «έγκλημα» που συντελείται.

- Επιλύει σοβαρά προβλήματα ύδρευσης στα μεγάλα πολεοδομικά συγκροτήματα (Λάρισα και Βόλο) και επάρκειας νερού για άλλες χρήσεις (βιομηχανία κ.λπ.).

- Συμβάλλει στη διατήρηση του στρατηγικού πλεονεκτήματος της Θεσσαλίας και της χώρας μας στον γεωργικό τομέα.

- Συμβάλλει αποφασιστικά στον τομέα της παραγωγής ενέργειας αιχμής.

- Ενισχύει την αντιπλημμυρική θωράκιση της θεσσαλικής πεδιάδας».

Αναφερόμενη στις αντιρρήσεις και τις αντιδράσεις, η Πανθεσσαλική Επιτροπή σημειώνει:

«Το έργο όμως είχε και πολλούς αντιπάλους, οι οποίοι κατά τη μακρόχρονη πορεία του έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις και ο ρόλος τους ήταν φυσικά αρνητικός για την υλοποίηση του έργου και καθοριστικός σε κρίσιμες για το έργο στιγμές. Οι αντίπαλοι αυτοί συμπράττουν κατά καιρούς έχοντας τελείως διαφορετικές αφετηρίες:

- Οι «Οικολόγοι» για λόγους εντυπωσιασμού ή από άγνοια και ορισμένοι ίσως με στόχους πολιτικούς.

- Οι Αιτωλοακαρνάνες, από άγνοια και τοπικιστικό «πατριωτισμό», πιέζουν με πρόθεση να επιτύχουν περισσότερα αντισταθμιστικά οφέλη στην περιοχή τους, κάτι που ήδη πέτυχαν σε ένα βαθμό τα τελευταία χρόνια.

- Η ΔΕΗ, επειδή δεν επιθυμούσε να έχει συνδιαχειριστές του νερού τους άλλους χρήστες.

- Η Ε.Ε. που δεν επιθυμεί το έργο, επειδή θεωρεί ότι θα αναπτυχθούν νέα αρδευτικά έργα στη Θεσσαλία και επειδή προωθεί τη χρηματοδότηση άλλων έργων (οδικούς άξονες κ.λπ.), διευκολύνεται από τους παραπάνω αντιπάλους του έργου.

Ο επιστημονικός διάλογος που αναπτύχθηκε όλα αυτά τα χρόνια, μέσα από τις επιστημονικές ημερίδες, τα συνέδρια, αλλά και τα άρθρα, δημοσιεύματα κ.λπ., ήταν λεπτομερής και εξαντλητικός. Ολα αυτά συνετέλεσαν να μην υπάρχει πλέον σήμερα πρόβλημα επιστημονικής τεκμηρίωσης του έργου, η οποία είναι πλήρης και επαρκής, για την αναγκαιότητά του, την αναπτυξιακή και οικολογική του διάσταση και την εθνική του εμβέλεια».