Ο Νότος είναι ο πιο δυνατός αέρας στην Κρήτη. Έρχεται ζεστός από την Αφρική φορτωμένος σκόνη της ερήμου. Κοκκινίζει το χιόνι του Ψηλορείτη και τις ασπρισμένες αυλές. Εμείς, η παρέα της γειτονιάς, ο Ζερβούτης, ο Γαρτζολιός, ο Περβολοβασίλης, ο Σύφης, ο Ζαφειρονίκος, ο Χότζας, ο Σαββάκης, ο Τζαβολογιάννης, ο Μπουζούκος, ο Διονύσης, μαθητές Δημοτικού ανεβαίναμε στο πιο ψηλό σημείο του χωριού την Παπούρα, και κάναμε τη Γιορτή του ανέμου. Κρατώντας σφιχτά τις άκρες των σακακιών μας τα γυρίζαμε πίσω από την πλάτη ψηλά στο κεφάλι ώστε ο αέρας να τα φουσκώνει σαν πανί καραβιού. Κάναμε το ταξίδι παλεύοντας κόντρα στον αέρα που μας έπαιρνε μέσα σε γέλια και φωνές. Το βράδυ με πετρέλαιο και στάχτη μέσα σε κουτιά που καρφώναμε σε ξύλα ανάβαμε φωτιά και κάναμε την πορεία στα στενά του χωριού τραγουδώντας την παράκληση «Κύριε ελέησον, πάψε το θυμό σου». Ο άνεμος γιορτάζει όταν δίνει φωνή στο δέντρο, όταν κάνει τη θάλασσα να τον ακολουθεί, όταν δίνει κατεύθυνση στα νέφη, όταν δοξάζει τη σκόνη στο φως…
Σήμερα σας καλούμε "Στη γιορτή των ανέμων", πάρτε και το σακάκι σας καλού κακού.
Αν η σιωπή δε φέρνει αμηχανία
το ναι και τ' όχι αν το λες
με ίδια ευκολία,
εκεί η αγάπη κατοικεί.
Τα βήματα όταν ακούς
και τα γνωρίζεις
δεμένος μα ελεύθερος βαδίζεις,
εκεί η αγάπη κατοικεί.
Αν ένα βλέμμα δίδεις
κι όμως περισσέυγει
κρυφοκοιτάς πίσω απ' το τζάμι
όταν φεύγει,
εκεί η αγάπη κατοικεί.
Άμα ρωτάς πώς, πότε, που, γιατί;
Η αγάπη εκεί δεν κατοικεί.
Άμα ρωτάς πώς, πότε, πού, γιατί;
ίσως και κει να κατοικεί.
Μα αν δε μπορείς να συγχωρείς
που μένει η αγάπη δε θα βρεις.
Η αγάπη δεν είναι η περιγραφή της".
lo sono un albero
lo sono un albero
lo sono un albero
con lacrime verde
lo sono un albero
che non sogna
lo sono un albero
che viaggia.
Hieri notte la lune
si e addormentata
fra I miei alli
nel alba e venuto
un vento
dale montagne.
Μα εγώ είμαι ο άνεμος
και αύριο φεύγω.
Angelo di vento
non andar via
ma se tu lo voi
ti auguro buon viaggio.
Μετάφραση στα ιταλικά: Rosella Luongo
Εγώ είμαι ένα δέντρο
με πράσινα δάκρυα
Είμαι ένα δέντρο
που δεν ονειρεύεται
είμαι ένα δέντρο
που ταξιδεύει.
Χθες βράδυ το φεγγάρι
κοιμήθηκε στα κλαδιά μου
και το πρωί ήρθε
ένας άνεμος απ' τα βουνά.
-Μα εγώ είμαι ο άνεμος
και αύριο φεύγω
-Άγγελε των ανέμων μη φεύγεις.
Μη φεύγεις
-Μα αφού είμαι άνεμος.
Ήρθα και φεύγω
-'Αγγελε των ανέμων μη φεύγεις.
Μα αν τόσο πολύ το θέλεις,
καλό σου ταξίδι..
"...Αισθάνομαι όπως ένα δέντρο", είπε η Πατρίτσια μια ιταλίδα κεραμίστρια, ένα βράδυ στο τζάκι, μελαχρινή με πράσινα μάτια, στο εργαστήριό της, στη μέση του πουθενά, στη Μπολόνια. Με πράσινα δάκρυα, είπα αστειευόμενος εγώ και ο φίλος μου ο Αντώνης Ορφανός έκανε αμέσως τη μετάφραση: io sono un albero con lacrime verdi. Αυτή ήταν η αφορμή για το τραγούδι. Αργότερα η καλή μου φίλη Rossela έκανε τη μετάφραση στα ιταλικά.
Πίσω από το τζάμι
σε κοιτώ
τα μικρά σου βήματα
μετρώ.
Σ' αγαπώ.
Στη γιορτή των ανέμων
ανθός
σαν ψυχάρι* που πάει
στο φως
η αγάπη μόνο μπορεί
το νερό μεσ' στην πέτρα να βρει.
Το αρχαίο σου στέμμα
κοιτώ
τα ρουμπίνια που λείπουν
θα βρω
η αγάπη μόνο μπορεί
σε ανίκητα κάστρα να μπει.
Η αγάπη μόνο μπορεί.
*νυχτερινή πεταλούδα που τη λένε ψυχή.
Η θεατρική εκδοχή του τραγουδιού.
Φύλλο χρυσό του ανέμου
μη κατεβείς στη γη
τ' όνειρο που σε ψάχνει
έρχεται δεν αργεί.
Στο χαμηλό φεγγάρι
παράγγειλα να 'ρθεις
Το γιασεμί θα φέγγει
τη νύχτα μη χαθείς.
Σα μυρωδιά βασιλικού
που φέρνει ο αέρας
έφταξες πάλι αθόρυβα
στο σβήσιμο της μέρας.
Σ' ερημοκλήσι σιωπηλό
σα μυστικό σωπαίνω
ν' αφρουκραστώ* τον άνεμο
που να σε περιμένω.
*αφουγκραστώ
Όταν η μνήμη κρατάει το άρωμά της,
το παρελθόν αρνείται τ' όνομά του.
Σαν ανθισμένη αμυγδαλιά
στον ήλιο του χειμώνα
που αξέγνια* καθρεφτίζεται
στον ήσυχο λιμιώνα
μα ξάφνου ο κακός βοριάς
αρχίζει να φουσκώνει
κι όλα τα νέφη τ' ουρανού
από πίσω να ζυγώνει.**
Χάνεται το αντιλάμψισμα
και τα νερά θολώνουν
τα σύννεφα στραταριστά
στο χώμα χαμηλώνουν
γίνεται ανεμοστρόβιλος
φύλλα ξερά σηκώνει
βροντά και αστράφτει από μακριά
μα αγλήγορα*** σιμώνει
χτυπά ο αέρας τα κλαδιά
και τα άνθη της σκορπίζει
και φαίνεται σου ως πέφτουνε
αρχίζει και χιονίζει.
*αμέριμνος
**κυνηγά
***γρήγορα
Στον ουρανό χορεύουνε
στον Άδη κάνουν γάμο
και βγήκαν και καλούσανε
όλους τους πικραμένους.
Χριστέ να με καλούσανε
και με τον πικραμένο
να πάρω πράσινα κεριά
και αδεξιμιές λαμπάδες
να τσ' άναβα να γύριζα
τον Άδη γύρου γύρου
να ιδώ τσι νιους πως κοίτουνται
τσι γέρους πως κοιμούνται
να ιδώ και τα μωρά παιδιά.
Πολλά από τα ριζίτικά τραγούδια είναι αντρικά μοιρολόγια. Μια λυρική προσέγγιση στο μυστήριο του θανάτου. Με τραχιά βουνίσια φωνή σαν προπέτασμα καπνού της κρυμμένης ευαισθησίας, τα ριζίτικα είναι τραγούδια της υπερηφάνειας και της ευγένειας. Είναι το τραγούδι των Λευκών Ορέων, φωνή της βαθιάς Κρήτης.
Στη Μαργαρίτα
Την πρώτη πρόβα στο χορό
την έκανε στον απλωτό*
με το αγέρι
άσπρα κουμπάκια φιλντισί
ραμμένα με κλωστή χρυσή
απ' τ' αγιο χέρι...
Φαντάζεται ένα χορευτή
με τη μαθιά πολεμιστή
πάνω στα κάστρα
να ΄χει ξεκούμπωμα βαθύ
και με τ' αστραφτερό σπαθί
να φοβερίζει τ' άστρα.
*απλώστρα
Στον Λαμπίτση
Ο Λαμπίτσης είναι ένας φτερωτός νέος των Ανωγείων. Ψηλός όσο και η περηφάνεια που ερμηνεύει χορεύοντας. Με το φαρδύ λευκό του πουκάμισο σαν στροβιλίζεται, μοιάζει με ωραίο λάθος που φωτίζει μια εποχή που απομακρύνεται.
Στο ορχηστρικό μέρος γίνεται αναφορά σε τρεις από τις μεγάλες
στιγμές του κρητικού ήχου (Ροδινό, Στραβό, Ψαραντώνη).
Στίχοι: από τον Ερωτόκριτο του Βιτσέντζου Κορνάρου
Τραγούδι: Λιζέτα Καλημέρη
Ρωτόκριτε ξεψύχησες
και χάθηκες στα ξένα
ήντα άλλο μπλιο
μου απόμεινς σαν έχασα εσένα.
Μοίρα μου κι ήντα λείπεσαι
να κάμεις μπλιο σε μένα
τη σήμερο με νίκησες
κι όχι στα περασμένα.
Ζώντας μου με δυσκόλευγες
τον αγαπώ ν' αφήσω
μα ελπίζω με το θάνατο
και γω να σε νικήσω.
Η μορφή του τυφλού λυράρη Μανώλη Πασπαράκη (1911-1987) ζωντανεύει μέσα από τη μοναδική ερμηνεία του νεαρού λυράρη Άρη Πρεβεζάνου.
Για δεκαπέντε μέρες οι Γερμανοί έκαιγαν και ανατίναζαν τα εννιακόσια σαράντα σπίτια των Ανωγείων. Τα γυναικόπαιδα κατέφυγαν στα γύρω χωριά, όπου και φιλοξενήθηκαν. Από κει έβλεπαν να υψώνεται πυκνός μαύρος καπνός στον ουρανό του Ψηλορείτη. Λίγες μέρες μετά ανάμεσα στα ερείπια μια γυναίκα, η Ειρήνη Νταγιαντά, μια μάνα, περιδιαβαίνει το χωριό και το μοιρολογάται σαν τη Δόξα του Σολωμού. Ακουμπώντας τα χαλάσματα φτάνει στη μεγάλη εκκλησία του χωριού, την Παναγία και τη μαλώνει σα φιλενάδα και γειτόνισσα.
Ω! Παναγιά μου Ανωγειανή, που ‘σουν αυτή την ώρα;
Πρώτα χαλάσαν το σκολειό
και κάψαν τα θρανία
και τα παιδιά μας πήγανε
εις τα οικοτροφεία.
Πρώτα σκοτώσαν το Σκουλά
καιτέ τον αρχηγό μας
κι ύστερα βάλαν τη φωθιά
και κάψαν το χωριό μας.
Ω! Παναγιά μου Ανωγειανή
που 'σουν αυτή την ώρα
Όταν εβάλαν τη φωθιά
στα ξακουσμένα Ανώγεια.
Ήρθαν τσ' Αιγύπτου τα πουλιά
για να παραθερίσουν
στ' Ανώγεια δεν εβρήκανε
τοίχους φωλιές να χτίσουν.
Μα το νερό της λησμονιάς
θα πιούμε με το γάλα
να τα ξελησμονήσωμε
τα πάθη τα μεγάλα.
Θα 'ρθει εκείνη η εποχή
που πεθυμούμε όλοι
μα τα καλύτερα δεντρά
λείπουν απ' το περβόλι.
Ω! Παναγιά μου Ανωγειανή
που 'σουν αυτή την ώρα;
Όταν εβάλαν τη φωθιά
στα πονεμένα Ανώγεια