Αρχική σελίδα → Προσωπικά Ενδιαφέροντα → Μουσική

Σαν το πουλάκι που τραγουδά

Χαρκιολάκης Αλέξανδρος*, εφ. Το Βήμα, 30/4/2006

H κριτική έκδοση των πρώτων γνωστών έργων του συνθέτη του εθνικού ύμνου

H πρώτη προσπάθεια έκδοσης έργων ελληνικής μουσικής είχε ξεκινήσει κυρίως από τα υπουργεία Πολιτισμού και Παιδείας κατά τη μεταπολεμική περίοδο και συνεχίστηκε ως περίπου τις αρχές της δεκαετίας του 1980. H προσπάθεια όμως αυτή δεν αφορούσε κριτικές εκδόσεις έργων ελληνικής μουσικής, ενώ δεν φάνηκε ποτέ να έχει κάποιο μακρόπνοο πρόγραμμα και όραμα. Τροχοπέδη στην επίτευξη του στόχου μιας εθνικής πολιτικής για ελληνικές μουσικές εκδόσεις ήταν, πέρα από την έλλειψη πόρων για τέτοιου είδους σχέδια, η έλλειψη σωστά εκπαιδευμένων επιστημόνων. Αυτό φάνηκε να καλύπτεται από τα πανεπιστημιακά τμήματα μουσικών σπουδών, τα οποία ξεκίνησαν τη λειτουργία τους πριν από 20 χρόνια. Δυστυχώς όμως χρειάστηκε να φτάσουμε στο 2006 ώστε να μπορέσουμε να έχουμε τον πρώτο τόμο κριτικών εκδόσεων ελληνικής μουσικής. Μάλιστα είναι αξιοσημείωτο ότι το νεότερο από τα τρία τμήματα μουσικών σπουδών (ΤΜΣ) της χώρας μας, το τμήμα του Ιονίου Πανεπιστημίου, είναι αυτό που προέβη στην έναρξη του ελπιδοφόρου προγράμματος έκδοσης της σειράς Μνημεία Νεοελληνικής Μουσικής. Οπως φαίνεται και από το ενημερωτικό δελτίο του Εργαστηρίου Ελληνικής Μουσικής του ΤΜΣ Ιονίου Πανεπιστημίου (διευθυντής Χάρης Ξανθουδάκης), υπάρχει ο απαιτούμενος σχεδιασμός και για τις επόμενες εκδόσεις. Στόχος, όπως πληροφορούμαστε, είναι να εκδίδονται τέσσερις ως πέντε τόμοι τον χρόνο, αριθμός άκρως ικανοποιητικός. H επιτροπή που έχει καταρτιστεί, με επικεφαλής τον Πάνο Βλαγκόπουλο (λέκτορας του ΤΜΣ του Ιονίου Πανεπιστημίου, διευθυντής της σειράς), σύμβουλο προγραμματισμού τον Βύρωνα Φιδετζή (μαέστρος και αναπληρωτής διευθυντής της ΚΟΑ), σύμβουλο έκδοσης τον Jim Samson (καθηγητής του πανεπιστημίου του Λονδίνου) και με την αρωγή του Κώστα Καρδάμη (διδάσκων στο ΤΜΣ του Ιονίου Πανεπιστημίου), υπόσχεται ότι ο προγραμματισμός θα τηρηθεί.

Aria greca

Για να επανέλθουμε, ο πρώτος αυτός τόμος περιλαμβάνει τρεις άριες του συνθέτη του εθνικού μας ύμνου Νικολάου Χαλικιόπουλου-Μάντζαρου. Από σημειολογική και μόνο άποψη, θα λέγαμε ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει καταλληλότερος συνθέτης για το ξεκίνημα μιας τέτοιας προσπάθειας. Οπως αναφέρει και η Ιρμγκαρντ Λερχ-Καλαβρυτινού, επιμελήτρια της παρούσας έκδοσης, οι άριες αυτές είναι οι πρώτες γνωστές συνθέσεις του Μάντζαρου, αλλά - ακόμη σημαντικότερο ίσως - αντιπροσωπεύουν τα πρώτα σωζόμενα έργα κλασικής μουσικής με ελληνική υπογραφή. Πρόκειται για άριες συναυλίας, έργα δηλαδή για φωνή και ορχήστρα προορισμένα να παίζονται αυτοτελώς, των οποίων τα χειρόγραφα περιλαμβάνονται στο Αρχείο Μάντζαρου που φυλάσσεται στο Μουσείο Μπενάκη (Ιστορικά Αρχεία). Ο μουσικόφιλος μπορεί να ακούσει δύο από τις άριες που περιέχονται στον παρόντα τόμο, την Come augelin che canta και τη Solo inquieto ed agitato, στο CD που εκδόθηκε σχεδόν ταυτόχρονα με τον τόμο από το ΤΜΣ του Ιονίου Πανεπιστημίου, σε εκτέλεση από την ορχήστρα του τμήματος με διευθυντή τον Μίλτο Λογιάδη και σολίστ τους Ρόζα Πουλημένου, Αρη Αργύρη, Γιάννη Χριστόπουλο και Μαρίνα Φιδέλη. H μελέτη της παρτιτούρας και η ακρόαση των έργων αποκαλύπτουν έναν Μάντζαρο αντάξιο των μεγάλων σύγχρονών του συνθετών της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας, με τους οποίους μοιράζεται κοινές ρίζες στη ναπολιτάνικη όπερα και στο συμφωνικό ύφος του Μότσαρτ και του Χάιντν. Δεν είναι χωρίς ενδιαφέρον ότι το έτος συνθέσεως των τριών έργων του κερκυραίου δημιουργού (1815) απέχει μόλις έξι χρόνια από τον θάνατο του Χάιντν, προηγείται 12 χρόνια από τον θάνατο του Μπετόβεν και βεβαίως έξι χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. H ηχογράφηση περιλαμβάνει εκτός των άλλων έργων της πρώτης δημιουργικής περιόδου του Μάντζαρου (1815-1827) την Aria greca, το πρώτο συμφωνικό τραγούδι σε ελληνικούς στίχους, ένα από τα πρωιμότερα έργα κλασικής μουσικής όπου χρησιμοποιείται ευρωπαϊκή γλώσσα άλλη από την ιταλική, τη γερμανική ή τη γαλλική.

H σκέψη ότι θα πρέπει η έκδοση να είναι δίγλωσση κρίνεται απολύτως σωστή. Μια βασική επιδίωξη όλων όσοι ασχολούνται με την ελληνική μουσική δημιουργία θα πρέπει να είναι όχι μόνο η εντός των συνόρων παρουσίαση και ανάδειξη των σωζόμενων αρχείων και έργων, αλλά και η προώθηση της ελληνικής μουσικής στο εξωτερικό. Στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη», όπως άλλωστε και σε άλλες μουσικές βιβλιοθήκες του κόσμου, υπάρχει ένας μεγάλος πλούτος από κριτικές εκδόσεις μουσικής διάφορων κρατών. H ύπαρξη αυτών των κριτικών εκδόσεων, εκτός από αυτονόητη εκπλήρωση χρέους στην εθνική μουσική κληρονομιά, διευκολύνει τους ερευνητές, εκτελεστές και γενικότερα όλους τους ενδιαφερομένους στην ανακάλυψη νέων έργων. Αυτό σημαίνει ότι αυτόματα η ελληνική μουσική γίνεται εν δυνάμει ανταγωνιστική, ενώ αυξάνονται οι πιθανότητες να παίζονται περισσότερες ελληνικές συνθέσεις σε συναυλιακούς χώρους του εξωτερικού.

Ιδιωτική πρωτοβουλία

Ένα σημαντικό ζήτημα στο οποίο θα πρέπει να αναφερθούμε είναι το γεγονός ότι η παρούσα έκδοση οφείλει την ύπαρξή της όχι σε κάποιο κρατικό κονδύλι αλλά στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Το κόστος της παραγωγής του εξαιρετικά καλαίσθητου τόμου επιβαρύνθηκε η εταιρεία Andreas Tsavliris Shipping Ltd. στην οποία θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες. Το γεγονός συγχρόνως καταδεικνύει την αμελέστατη πολιτιστική πολιτική του επίσημου κράτους που δεν φρόντισε ποτέ να δημιουργηθεί - ή, έστω, να χρηματοδοτήσει εκ των υστέρων - μια σειρά κριτικών εκδόσεων ελληνικής μουσικής.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για μια σημαντική για τα μουσικά πράγματα της χώρας παραγωγή που εντάσσει δικαιωματικά την Ελλάδα στις προηγμένες μουσικά χώρες. H ύπαρξη σειράς κριτικών εκδόσεων για την ελληνική μουσική έρχεται να καλύψει κενό δεκαετιών. H υποστήριξη της έκδοσης αυτής από την ιδιωτική πρωτοβουλία, σε συνεργασία με έναν φορέα όπως το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, δίνει μια αίσθηση σιγουριάς ότι η προσπάθεια θα συνεχισθεί απρόσκοπτα, δίχως κωλυσιεργίες και γραφειοκρατικά εμπόδια. Ελπίζουμε σύντομα να έχουμε στα χέρια μας και τον επόμενο τόμο των Μνημείων Νεοελληνικής Μουσικής, ώστε να αντιληφθούν πλέον όλοι ότι η ελληνική μουσική δεν περιορίζεται στην περιρρέουσα λαϊκο-πόπ υποκουλτούρα, αλλά έχει και άλλες εκφάνσεις που αξίζουν να βρουν τη θέση τους αφενός στο ρεπερτόριο και αφετέρου στα ερευνητικά ενδιαφέροντα ξένων μουσικολόγων και ερευνητών.

*Ο κ. Αλέξανδρος Χαρκιολάκης είναι μουσικολόγος στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη».