→ Προσωπικά Ενδιαφέροντα → Μουσική

Το εθνικό μας όργανο στην τρίτη του ηλικία

Γιώργος Παπαδάκης, εφ. Ελευθεροτυπία, 13/10/2004

Δρόμος, συγκρότημα μπουζουκιών. Παραγωγή: Καθρέφτης ήχων αληθινών

Φαίνεται πως έχει κάποια σημασία το γεγονός ότι άρχισαν να εμφανίζονται στη δισκογραφία συγκροτήματα μπουζουκιών, σε μια περίοδο που τόσο η δισκογραφική παραγωγή όσο και το μπουζούκι περνούν δύσκολες μέρες. Από τότε που αναγορεύτηκε σε εθνικό όργανο, σε αδιαμφισβήτητο κυρίαρχο και μοναδικό εκπρόσωπο της λαϊκής μουσικής, μέχρι σήμερα, έχει περάσει σχεδόν μισός αιώνας. Η μεγάλη ζήτηση, όπως είναι φυσικό, φέρνει τη μεγάλη προσφορά κι έτσι, στο διάστημα αυτό, εμφανίστηκε ένας μεγάλος αριθμός μπουζουξήδων που κάλυπτε τις ανάγκες, όχι βέβαια της δισκογραφίας, αλλά των χιλιάδων κέντρων διασκεδάσεως τόσο της επικράτειας όσο και του εξωτερικού. Είναι όμως αξιοσημείωτο, ίσως και αντιφατικό, το ότι ο μεγάλος αυτός αριθμός μουσικών του μπουζουκιού δεν συνοδεύτηκε κι από μια ουσιαστική μουσική ανάπτυξη, όπως, ίσως, θα περίμενε κανείς, αναλογιζόμενος τα νομοτελειακά φαινόμενα που έχει να μας παρουσιάσει η ιστορία της μουσικής. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι στα ένδοξα χρόνια της βασιλείας του μπουζουκιού, το βάρος έπεσε περισσότερο στην εμπορική και λιγότερο στην καλλιτεχνική εκμετάλλευσή του. Γι' αυτό ύστερα από 50 και πλέον χρόνια «καλλιέργειας» το όργανο είναι ακόμα υποχρεωμένο να παίζει κυρίως εισαγωγές και ανταποκρίσεις σε λαϊκά τραγούδια.

Το κίνητρο της τέχνης

Τα τελευταία όμως χρόνια, κι ενώ το μπουζούκι δείχνει να εισέρχεται στην περίοδο της τρίτης ηλικίας του (καθώς όλο και περισσότερο υποβαθμίζεται ο ρόλος του, τόσο στη δισκογραφία όσο και στα κέντρα διασκεδάσεως), μια νέα γενιά μουσικών βρίσκει το χρόνο να το προσεγγίσει με καθαρώς καλλιτεχνικές διαθέσεις. Το κίνητρο «εμπρός να μάθω στα γρήγορα τα απαραίτητα για να διεκδικήσω ένα καλό μεροκάματο σε κέντρο, ίσως και δόξα διά των δίσκων» δεν υπάρχει πλέον. Απομένει το κίνητρο της τέχνης, κι αυτό μοιάζει να καρποφορεί, αφού η «αναξιοπαθούσα» δισκογραφία μας παρουσίασε φέτος σε διάστημα ενός μηνός δύο δίσκους με δύο «συγκροτήματα μπουζουκιών» που και τα δύο προβάλλουν (δικαίως, κατά τη γνώμη μου) καλλιτεχνικές απαιτήσεις. Μετά το σύνολο «Ραστ» που προσφάτως παρουσιάσαμε, έρχεται το σύνολο «Δρόμος» που δημιουργήθηκε πριν από τρία χρόνια και έχει εμφανιστεί σε συναυλίες εντός και εκτός της χώρας. Οι μουσικοί που το αποτελούν (Γρηγόρης Βασίλας, Γιάννης Παπαβασιλείου, Νώε Ζαφειρίδης, Χρήστος Μανιφάβας, Γιάννης Ζερβίδης, Τάκης Φραγκούς και Δήμητρα Κωστάκη) είναι νέοι με πείρα και γνώση. Κι ακόμα, όπως μπορεί ο καθένας να διαπιστώσει ακούγοντας το δίσκο τους, εκτός από την καλή τους τεχνική, παρουσιάζουν και μια ερμηνευτική πρόταση που έχει οικοδομηθεί με σκέψη, με αίσθημα και με συνέπεια. Το αποτέλεσμα, το έργο, έχει, με άλλα λόγια, κάτι να πει. Παίζοντας τα κομμάτια που τους αρέσουν οι μουσικοί, εκτός των άλλων, λαμβάνουν και την αφορμή (όπως σημειώνει ο Γιώργος Κοντογιάννης στο ένθετο) να δείξουν «όχι μόνο την αγάπη, τη γνώση και την απόφασή τους να συνδεθούν με την ουσιαστική μουσική μας παράδοση, αλλά και τη διάθεσή τους να συμβάλουν στη διεκδίκηση ζωτικού χώρου για το λαϊκό τραγούδι και τη συνέχισή του».

Παρά το εύστοχο και το δικαιολογημένο της παρατήρησης αυτής, θα πρόσθετα (ως προς τη συνέχιση του λαϊκού τραγουδιού) πως κάθε γενική αναφορά στο «λαϊκό τραγούδι» συμπεριλαμβάνει και την έννοια «λαός» και πως όσο το λαϊκό αισθητήριο διαμορφώνεται (πλέον) από τους οχετούς της τηλεόρασης, τα άθλια πρότυπα των αμερικανο-ευρω- ελληνο-βιζιόν και τα λοιπά πνευματικά απορρίμματα, είναι μάλλον ανέφικτη η όποια λαϊκή σύνδεση με την ουσιαστική μουσική μας παράδοση, η οποία βαίνει ολοταχώς να λάβει μια γραφική θέση στην παγκοσμιοποιημένη κατηγορία μουσικής «έθνικ» και να γίνει κι αυτή ξερή ταμπέλα στα ράφια των δισκάδικων.

Η αξία της σπίθας

Η απαισιόδοξη αυτή προοπτική δεν σημαίνει, ωστόσο, πως όσοι (και ενόσω) επιμένουν να αναζητούν τις αξίες αυτής της παράδοσης και να εμπνέονται απ' αυτές, ματαιοπονούν. Σε όλες τις ζοφερές εποχές είχε μεγάλη αξία και η μικρή, έστω, σπίθα που παρέμενε αναμμένη.

Το συγκρότημα «Δρόμος», ανεξάρτητα από το αν αποτελεί έκφραση αντίδρασης στην υποτίμηση του μπουζουκιού ή του λαϊκού τραγουδιού (πράγματα που δεν ενδιαφέρουν τους απλούς ακροατές του δίσκου), πετυχαίνει, πάντως, να παρουσιάσει μια ανυπόκριτη έκφραση συγκίνησης και αγάπης που νιώθουν τα μέλη του για ένα είδος μουσικής, αλλά και για έναν ήχο που σημάδεψαν την κοινωνία μιας εποχής. Διαπραγματεύεται μια αλήθεια λέγοντας, πιστεύω, την αλήθεια...

Παρατηρήσεις, ως ακροατής, έχω. Όπως, π.χ., πως χρειαζόταν ένα πιο τολμηρό ρεπερτόριο καθώς και μια πιο τολμηρή στάση απέναντι στο γράμμα, απέναντι στο τυπικό (στα συντηρητικά δηλαδή στοιχεία αυτής της παράδοσης). Κι ακόμα, μεγαλύτερη σπουδή στο στοιχείο του αυτοσχεδιασμού (που αποτελεί δεξαμενή καθαρού αέρα στη μουσική). Οι τραγουδιστές να απελευθερωθούν ακόμη περισσότερο από τους πρώτους διδάξαντες. Αλλά πρόκειται για παρατηρήσεις δευτερεύουσες, σε σχέση με τη δύναμη που έχει το σύνολο στο... σύνολό του.