Αρχική σελίδα → Προσωπικά Ενδιαφέροντα → Μουσική

Το λαούτο κι ένας λαουτιέρης

Γιώργος Παπαδάκης, εφ. Ελευθεροτυπία, 5/4/2006

**Χρήστος Ζώτος: Ηπειρώτικοι σκοποί στο λαούτο. Παραγωγή: Music Corner

Για πολλούς γνώστες, μύστες ή απλώς καλούς ακροατές της παραδοσιακής μουσικής, ο Χρήστος Ζώτος είναι ένας ξεχωριστός, ίσως και μοναδικός, ερμηνευτής στο λαούτο, ως σολιστικό όργανο της δημοτικής μουσικής, πριν δηλαδή ο ρόλος του περιοριστεί στην απλή συνοδεία που έχει σήμερα.

Η οικογένεια του λαούτου έχει μια ένδοξη ιστορία, με προγόνους στην αρχαιότητα. Τα λαουτοειδή πρωτοεμφανίζονται σε πλάκες, σφραγίδες και σχέδια της Μεσοποταμίας, περί το 2000 π.Χ. Την τιμή για την ανακάλυψη του λαούτου διεκδικούν οι Ασσύριοι, οι Καππαδόκες και οι Αιγύπτιοι. Ένα παρόμοιο όργανο, με το όνομα «πανδουρίς», γνώριζαν και οι αρχαίοι Έλληνες, λέξη μάλλον από τη σουμεριακή pan-tur (μικρό τόξο). Το αρχαίο σουμεριακό όνομα του λαούτου υπάρχει ακόμα σήμερα στη Γεωργία ως «panturi».

Το λαουτοειδές των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων ήταν παρόμοιο με εκείνο της Αιγύπτου. Νωρίς το Μεσαίωνα υπήρχαν στην Ευρώπη δύο είδη ως προς το μέγεθος και το σχήμα τους, ένα μακρύ κι ένα κοντό, όπως φαίνεται σε πίνακες, σχέδια και πολλές μινιατούρες του 9ου και του 10ου αιώνα. Στις απεικονίσεις αυτές το λατινικό κείμενο αναφέρει το όργανο με το όνομα «κιθάρα». Το ευρωπαϊκό λαούτο του 15ου και 16ου αιώνα είναι το κυρίαρχο όργανο στη μουσική της εποχής. Οι συνθέσεις για λαούτο αποτελούν και τις πρώτες προσπάθειες για τη δημιουργία μιας καθαρά ενόργανης μουσικής.

Στον ελληνικό χώρο το λαούτο αναφέρεται από πολύ παλιά. Εκτός από τον «Ερωτόκριτο», πλήθος αναφορές υπάρχουν και στα δημοτικά τραγούδια. Η μορφή, ωστόσο, που είναι σε χρήση σήμερα, πρέπει να διαμορφώθηκε γύρω στο 17ο αιώνα και αποτελεί σύνθεση στοιχείων από παλαιότερους τύπους. Όργανο με σπουδαίες εκφραστικές δυνατότητες. Λιγότερο «βολικό», θα λέγαμε, στο χειρισμό του από τα άλλα μέλη της οικογένειάς του, αλλά αυτό δεν θα μπορούσε να είναι ο λόγος για τον οποίο έχασε την εξέχουσα θέση που είχε κάποτε. Η πραγματική αιτία πρέπει να αναζητηθεί μάλλον στη μεταβολή των συνθηκών εργασίας στο χώρο των επαγγελματιών μουσικών. Όταν ο άλλοτε σολιστικός ρόλος του λαούτου άρχισε να περιορίζεται σε μια απλή συνοδεία συγχορδιών, φάνηκε ότι σε αυτό ανταποκρινόταν αποτελεσματικότερα η κιθάρα, που μάλιστα κάλυπτε και μεγαλύτερη έκταση στις χαμηλές (μπάσες) περιοχές.

Ελάχιστοι, γνωστοί, σήμερα λαουτιέρηδες διασώζουν την εκ παραδόσεως τέχνη του λαούτου, που αποδίδει, εννοείται, τα μουσικά ιδιώματα και τα χρώματα, που διαμορφώθηκαν κατά τόπους στο πέρασμα του χρόνου. Ένας από αυτούς είναι ο Χρήστος Ζώτος, που σ' αυτόν το δίσκο καταθέτει πολύτιμες ερμηνευτικές μαρτυρίες, όχι μόνο προς τέρψιν αλλά και προς μελέτην, για όσους ενδιαφέρονται. Ο λαουτιέρης Χρήστος Ζώτος, είναι γιος λαουτιέρη από το χωριό Καντήλα της Αιτωλοακαρνανίας. Μεγάλωσε στη Φιλιππιάδα του νομού Πρεβέζης και αξιώθηκε να γίνει μαθητής ενός φημισμένου μουσικού στα προπολεμικά χρόνια, για την τέχνη του στο λαούτο, του Γεράσιμου Λάλου από την Άρτα, για τον οποίο, όλοι οι παλαιότεροι μουσικοί που τον γνώρισαν, μιλούν με σεβασμό και θαυμασμό.

Ο Χρήστος Ζώτος παρουσιάζει εδώ μια πολύ ενδιαφέρουσα προσαρμογή στο λαούτο δεκατεσσάρων μουσικών κομματιών της Ηπείρου, τα περισσότερα εκ των οποίων (αν όχι όλα) είναι συνδεδεμένα (ταυτισμένα) με τον ήχο του κλαρίνου, αφού συνήθως στο κλαρίνο παίζονται (ανάμεσά τους η «Παπαδιά», ο «Αλάμπεης», η «Φράσα», η «Σέλφω», κ.ά.). Πολλές δημοτικές μελωδίες, ιδιαίτερα της κεντρικής ηπειρωτικής Ελλάδας, έχουν συνδεθεί με τον ήχο του κλαρίνου, που εδώ και ενάμιση αιώνα περίπου κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο ανάμεσα στα άλλα όργανα. Καθώς, λοιπόν, οι σκοποί έχουν προσαρμοστεί, με κάποιο τρόπο, στο κλαρίνο και με αυτό τον τρόπο έχουν καθιερωθεί, ο εμπειροτέχνης μουσικός που παίζει κάποιο άλλο όργανο καλείται να επινοήσει έναν τρόπο αναπαράστασης της μελωδίας τέτοιο που να αξιοποιεί τις δυνατότητες του άλλου οργάνου. Έτσι, οι «μεταγραφές» των σκοπών του κλαρίνου που κάνουν οι πρακτικοί σε άλλα όργανα παρουσιάζουν πολύ ενδιαφέρον, καθώς εμπεριέχουν στοιχεία που θα μπορούσαμε να τα θεωρήσουμε και θεατρικά: Το λαούτο, δεν μπορεί να παίξει σαν κλαρίνο. Ωστόσο ο λαουτιέρης μαθαίνει πολλούς σκοπούς ακούγοντας κλαρίνα. Ετσι η πρώτη και καθοριστική προσέγγιση της μελωδίας, όταν δοκιμάζει να την εκτελέσει, δεν αποτελεί τόσο προσπάθεια μεταγραφής, με τη μουσική έννοια, αλλά μάλλον προσπάθεια μίμησης με τη θεατρική έννοια.

Άξιος προσοχής δίσκος, και προς τέρψιν και προς μελέτην.