→ Προσωπικά Ενδιαφέροντα → Μουσική

Μελωδίες από το χωνί του γραμμοφώνου

Βασίλης Αγγελικόπουλος, εφ. Καθημερινή, 1/10/2006

Σε τόμο όλα τα ελληνικά τραγούδια που εκδόθηκαν σε δίσκους 78 στροφών

Το 1896 μια από τις πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στον κόσμο, Berliner το όνομά της, έβγαλε τον πρώτο δίσκο με ελληνικό τραγούδι –παραδοσιακό από τη Σμύρνη με ερμηνευτή κάποιο τενόρο Μιχαήλ Αραχτίγκη. Από τότε ώς το 1961 που καταργήθηκαν οι δίσκοι γραμμοφώνου (78 στροφών) παίχτηκαν στα παλιά γραμμόφωνα με τα χωνιά γύρω στα 25.000 ελληνικά τραγούδια – δηλαδή εκδόθηκαν κάπου 12.500 δίσκοι μέσα σε 65 χρόνια.

Αριθμός λογικός, αφού δίνει περίπου 380 νέα τραγούδια τον χρόνο, κατά μέσον όρο. Πράγμα που δεν έχει καμιά σχέση με αυτό που συνέβη από το 1960 και μετά, οπότε άρχισαν να εκδίδονται κατά δωδεκάδες πια τα τραγούδια για να φτάσουμε σύντομα στην έκδοση ακόμη και 1.000 δίσκων, δηλαδή 12.000 τραγουδιών τον χρόνο! Που σημαίνει κάθε δύο χρόνια όσα τραγούδια δισκογραφήθηκαν στα 65 χρόνια του γραμμοφώνου!

Έργο υποδομής

Αφορμή για πολλές σκέψεις και διαπιστώσεις γύρω από το ελληνικό τραγούδι και την ιστορία της δισκογραφίας του δίνει η έκδοση ενός βιβλίου που έρχεται να καλύψει το τεράστιο κενό, το χάος που υπάρχει σχετικά με την πριν από το 1960 δισκογραφία. Πρόκειται για μια δέλτο 480 σελίδων που καταγράφει αναλυτικά 24.000 ελληνικά τραγούδια τα οποία εξέδωσαν από το 1896 ώς το 1961 σε δίσκους γραμμοφώνου 113 δισκογραφικές εταιρείες – σε Ελλάδα, Αμερική, Ευρώπη, Αυστραλία, ακόμη και Τουρκία, Ιταλία ή Αίγυπτο, εξ ου και ο τίτλος: «Η εκ περάτων δισκογραφία γραμμοφώνου», με υπότιτλο «Εργα λαϊκών μας καλλιτεχνών». Εργο του Διονύση Δημ. Μανιάτη και έκδοση του υπουργείου Πολιτισμού – το οποίο όμως δεν ένιωσε την ανάγκη ούτε ένα δελτίο Τύπου να βγάλει για να αναγγείλει τη σπουδαία αυτή καταγραφή. Ένα έργο υποδομής, που θα αποτελέσει πολύτιμη πηγή για κάθε είδους έρευνα γύρω από το ελληνικό τραγούδι, αλλά και την κοινωνική και πολιτιστική ζωή των Ελλήνων κατά την περίοδο που καλύπτει.

Προσπάθεια δεκαετιών

Η καταγραφή της ελληνικής δισκογραφίας γραμμοφώνου είναι αποτέλεσμα προσπάθειας δεκαετιών, ενός απλού συλλέκτη και ρέκτη του ελληνικού τραγουδιού, του 73χρονου Διονύση Δ. Μανιάτη, «χαμηλοσυνταξιούχου του ΙΚΑ», όπως αυτοσυστήνεται.

Στον τόμο καταγράφονται αλφαβητικά οι 113 εταιρείες και κατά αύξοντα αριθμό δίσκου τα τραγούδια που καθεμιά είχε εκδώσει. Σε κάθε λήμμα αναφέρονται τα εξής στοιχεία: εταιρεία, αριθμός δίσκου, αριθμός μήτρας, τίτλος τραγουδιού, ονόματα τραγουδιστή, συνθέτη και στιχουργού, έτος έκδοσης, είδος (ελαφρό, ρεμπέτικο, δημοτικό, οπερέτα, ξένο, εμβατήριο κ.λπ.) και, τέλος, ρυθμός (συρτός, άρια, καντάδα, ταγκό, ζεϊμπέκικος, βαλς, φοξ-τροτ, σάμπα, κλέφτικο, πατινάδα κ.λπ.).

Η Καταγραφή Μανιάτη –που θα αποτελέσει πηγή αναφοράς και οδηγό–πλαίσιο για τη συγκέντρωση των ιδιωτικών συλλογών και τη δημιουργία Εθνικού Αρχείου Δισκογραφίας – μπορεί να θεωρηθεί πλήρης σε ποσοστό 97%, όπως υπολογίζει ο δημιουργός της. Ισως, λέει, του έχουν ξεφύγει κάποιες βραχύβιες ξένες εταιρείες που έβγαλαν κάποτε κάποιους δίσκους, αλλά εκείνο που κυρίως λείπει είναι ορισμένοι αριθμοί δίσκων που μένουν κενοί στις καταγεγραμμένες εταιρείες. Για την ακρίβεια, μένουν κενοί 209 αριθμοί ή 418 τραγούδια. Δεν βρέθηκαν. Και σίγουρα θα είχαν βρεθεί αρκετά, υποστηρίζει ο κ. Μανιάτης, εάν δεν αντιμετώπιζε «την άρνηση για παροχή στοιχείων από την Ελληνική Ραδιοφωνία, την ΑΕΠΙ, την ΕΜΙ και ορισμένα φυσικά πρόσωπα, που τα στοιχεία που έχουν στην κατοχή τους θα τα χρησιμοποιήσουν μετά τον θάνατό τους!» λέει με κατανοητό γινάτι σ’ ένα πολύ σύντομο «προλογικό» σημείωμά του στον τόμο.

Γιατί, κατά περίεργο τρόπο, η πολύτιμη αυτή καταγραφή παρουσιάζεται γυμνή από οποιοδήποτε συνοδευτικό κείμενο –έναν πρόλογο, κάποια κατατοπιστική εισαγωγή, κάποιες πληροφορίες έστω για τις εταιρείες, την έδρα, τον χρόνο λειτουργίας, την παραγωγή και τη δράση τους. Τίποτα. «Δεν δέχθηκε το ΥΠΠΟ να δώσει ούτε δεκάρα για μερικές σελίδες παραπάνω» εξηγεί ο κ. Μανιάτης. «Τυπώσανε 1.000 αντίτυπα, τα οποία θα στείλουν σε βιβλιοθήκες. Το βιβλίο δεν πωλείται έξω. Εγώ δεν πήρα καμία αμοιβή. Δούλεψα, βασανίστηκα τόσο καιρό γι’ αυτό το έργο και πήρα μόνο μερικά αντίτυπα που πρέπει να τα διαθέσω ο ίδιος για να βγάλω μερικά ψίχουλα. Και δεν με νοιάζει για να βγάλω λεφτά. Αλλά εάν μου είχαν δώσει κάποια αμοιβή, θα μπορούσα να εκδώσω την καταγραφή των δίσκων 45 στροφών που έχω ετοιμάσει».

Η καταφρονητική στάση του υπουργείου Πολιτισμού απέναντι σε ανάλογες εκδόσεις υποδομής δεν είναι βέβαια κάτι ασυνήθιστο, αλλά ίσως εδώ μέτρησε και το γεγονός ότι η έκδοση αυτή, που συνετελέσθη επιτέλους τον περασμένο Μάιο, είχε αποφασιστεί «επί υπουργίας Ευάγγελου Βενιζέλου με παρέμβαση από το γραφείο του πρωθυπουργού κ. Κώστα Σημίτη», όπως (εντίμως) θέλησε να αναφέρει ο κ. Διονύσης Μανιάτης στο σύντομο προλογικό του σημείωμα...

Εν πάση περιπτώσει, όσοι ενδιαφέρονται να αποκτήσουν την έκδοση πρέπει να τηλεφωνήσουν στον ίδιο: 210-27.92.068. Και πληροφορίες για τις δισκογραφικές εταιρείες του γραμμοφώνου, καλλιτέχνες, τραγούδια και όλα τα σχετικά υπάρχουν σ’ ένα προηγούμενο βιβλίο του, τους «Φωνογραφητζήδες» (Πιτσιλός 2001). Ο ίδιος οίκος εξέδωσε (1994) το βιβλίο του «Βασίλης Τσιτσάνης ο ατελείωτος», όπου καταγράφεται λεπτομερώς η δισκογραφία Τσιτσάνη. Εργατικός σαν τη μέλισσα, ο Δ. Μανιάτης έχει επίσης ετοιμάσει ανάλογο βιβλίο για τον Μάρκο Βαμβακάρη, άλλο για το «χασικλίδικο τραγούδι», ανέκδοτα και τα δύο, όπως επίσης μένει ανέκδοτο ογκώδες έργο του για τη γλώσσα των τσιγγάνων – λεξικό και γραμματική (ελληνικά και αγγλικά).

Οι 20 μεγαλύτερες εταιρείες

Το 80% των δίσκων γραμμοφώνου με ελληνικά τραγούδια έβγαλαν οι είκοσι μεγαλύτερες εταιρείες:

- Columbia Ελλάδας (ώς το 1961) 4.500 τραγούδια.

- His Master’s Voice Ελλάδας (ώς το 1961) 3.500 τραγούδια.

- Odeon Ελλάδας (1925-1960) 3.000 τραγούδια.

- Parlophone Ελλάδας (1932-1960) 1.800 τραγούδια.

- Odeon Γερμανίας (ώς το 1930) 1.150 τραγούδια.

- His Master’s Voice Αγγλίας (ώς το 1930) 1.100 τραγούδια.

- Victor Αμερικής (1905-1933) 1.000 τραγούδια.

- Columbia Αγγλίας (ώς το 1930) 900 τραγούδια.

- Polydor Γερμανίας (ώς το 1931) 600 τραγούδια.

- Columbia Αμερικής (1911-1934) 600 τραγούδια.

- Liberty Αμερικής 600 τραγούδια, έδρασε δεκαετία ’50.

- Panhellenion Αμερικής (γύρω στο 1920) 450 τραγούδια.

- Pathe Γαλλίας (ώς το 1932) 350 τραγούδια.

- Gramophone Co (γύρω στο 1910) 300 τραγούδια.

- Orthophonic Αμερικής 300 τραγούδια, δεκαετία ’30.

- Okeh Αμερικής, 250 τραγούδια, έδρασε δεκαετία ’20.

- Standard Αμερικής 250 τραγούδια, μετά τον Πόλεμο.

- Odeon Record (1908-1910) 200 τραγούδια.

- Orfeon Record Αμερικής (1908-1910) 200 τραγούδια.

- Parlophon Γερμανίας (ώς το 1930) 200 τραγούδια.