→ Προσωπικά Ενδιαφέροντα → Μουσική

Δεκαπεντάωρος πιανιστικός μαραθώνιος

Ένας άθλος του Τίτου Γουβέλη που ερμήνευσε 840 φορές το έργο του Σατί, Vexations, τηρώντας τις οδηγίες του συνθέτη

Ηλίας Μαγκλίνης, εφ. Καθημερινή, 18/4/2010

Το νέο κέντρο τέχνης και πολιτισμού Beton 7 βρίσκεται στην οδό Πύδνας, ένα στενό δρομάκι στον Βοτανικό. Στο απέναντι πεζοδρόμιο, μια μπουγάδα στην απλώστρα, πλάι στην ταπεινή πόρτα ημιυπόγειας κατοικίας. Κάθε τόσο, οι ένοικοί της χάζευαν τον κόσμο που συγκεντρωνόταν στο Beton 7. Αν ήξεραν τι θα συνέβαινε εκεί το περασμένο Σάββατο, μάλλον θα τα έχαναν: ο πιανίστας Τίτος Γουβέλης θα ερμήνευε οκτακόσιες σαράντα (840) φορές το ίδιο μουσικό κομμάτι, σε έναν πιανιστικό μαραθώνιο που ξεκίνησε στις 9 το βράδυ του Σαββάτου και ολοκληρώθηκε την Κυριακή, στις 12 το μεσημέρι.

Η σύνθεση που ερμήνευσε ο Τ. Γουβέλης ήταν το Vexations, διάρκειας ενός λεπτού και μερικών δευτερολέπτων. Η οδηγία του συνθέτη του, του Ερίκ Σατί, στην παρτιτούρα είναι να παίζεται 840 φορές. Ο Σατί συνέθεσε το Vexations το 1893, μετά τον θυελλώδη έρωτά του με τη Γαλλίδα ζωγράφο Suzanne Valadon που κατέληξε σε ναυάγιο. Ο συνθέτης ένιωσε «μια παγερή μοναξιά», καρπός της οποίας ήταν αυτή τη σύνθεση, την οποία ουδέποτε εξέδωσε.

Την ανακάλυψε ο Αμερικανός συνθέτης Τζον Κέιτζ το 1949 στο Παρίσι, ο οποίος οργάνωσε την πρώτη εκτέλεσή της στο Pocket Theater της Νέας Υόρκης, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1963. Πολλοί πιανίστες συμμετείχαν, μεταξύ αυτών και ο Τζον Κέιλ.

Το έργο αυτό παίζεται συνήθως με τη συμμετοχή πολλών ερμηνευτών – με πιο πρόσφατη το 2008 στην Tate Modern. Ομως ο Τ. Γουβέλης αποφάσισε να δοκιμάσει τη σόλο ερμηνεία στο Beton 7, για πρώτη φορά στην Ελλάδα. «Ανακάλυψα τη ύπαρξη της σύνθεσης σε ένα άρθρο ξένου περιοδικού, πετώντας για το Παρίσι, πριν από δύο χρόνια περίπου», μας είπε μία ημέρα πριν από τη συναυλία. «Αγόρασα την παρτιτούρα και αποφάσισα να την ερμηνεύσω».

Προκλητικός πειραματισμός

Ο Τ. Γουβέλης μας πληροφορεί ότι όταν ο Κέιτζ ανακάλυψε το έργο, θεώρησε ότι δεν υπάρχει λόγος να μπει κανείς στη δοκιμασία της ερμηνείας του. Η αλήθεια είναι ότι αυτή είναι η πρώτη σκέψη που γεννάται στον καθένα. Οπότε, προς τι όλο αυτό; «Το ίδιο με ρώτησαν και συνάδελφοι μουσικοί. Δεν μπαίνει κανείς με διάθεση αθλητική σε τέτοιο εγχείρημα, αλλά για να βιώσει μια διαφορετική εσωτερική κατάσταση, να δοκιμάσει τις πνευματικές του αντοχές: πόσο μπορεί να διατηρήσει τη διαύγειά του κι αν τη χάσει προς ποια κατάσταση τη χάνει. Είναι μια διαδικασία που πλησιάζει αρκετά στην έννοια του διαλογισμού. Μόνο που πρέπει να γίνει στο πλαίσιο μιας συναυλίας με ό,τι αυτό περιλαμβάνει. Ο Σατί ήθελε να προκαλεί. Του άρεσε να πειραματίζεται. Η μουσική είναι κάτι που εκτυλίσσεται σε έναν δεδομένο χρόνο και αυτό το αξίωμα αμφισβητεί. Ζητώντας την αδιανόητη επανάληψη ήθελε να καταργήσει ουσιαστικά την αίσθηση του χρόνου, για τον ερμηνευτή και τον ακροατή».

Λίγο μετά τις 9 το βράδυ του Σαββάτου, 10 Απριλίου, ο Τίτος Γουβέλης ήταν καθισμένος μπροστά στο πιάνο. Αυτοσυγκεντρώθηκε και ξεκίνησε τον μαραθώνιο μπροστά σε ένα γεμάτο θέατρο. Στ’ αριστερά του, πάνω στο πιάνο, ένα ογκώδες πάκο: 840 σελίδες με την ίδια παρτιτούρα. Μόλις τελείωνε, πετούσε μία μία τις σελίδες στο πάτωμα.

Στην αρχή, είχες την αίσθηση ενός καθ’ όλα κλασικού κοντσέρτου που συμβαίνει σε χώρο εναλλακτικό. Καθώς όμως κυλούσε ο χρόνος, καταλάβαινες ότι όλη αυτή η κατάσταση ήταν ένα χάσιμο. Ηταν σαν να έχει κολλήσει η βελόνα στο παλιό πικάπ παίζοντας επαναληπτικά εξήντα δευτερόλεπτα της ίδιας μουσικής. Δεν μπαίνεις στον κόπο να μετακινήσεις τη βελόνα, συγκεντρώνεσαι στην ίδια μουσική χωρίς καμία προσπάθεια, αφήνεσαι και την ίδια στιγμή είσαι τρομερά συγκεντρωμένος.

Μετά τις αρχικές νότες, η πρώτη συγχορδία ακουγόταν σαν κινέζικο βασανιστήριο, οι σελίδες με τις νότες γέμιζαν το μαύρο πάτωμα και η όλη συναυλία μετατρεπόταν σε καθαρή περφόρμανς η οποία κινιόταν κάπου ανάμεσα στα όρια του παραλογισμού κι ενός δυτικότροπου διαλογισμού.