ΕπιπλέονΕπιπλέον

Αρχική σελίδα → Προσωπικά Ενδιαφέροντα → Ζωγραφική

Ο άγνωστος Μόραλης

Κατερίνα Λυμπεροπούλου, εφ. Το Βήμα, 30/1/2011

Για πρώτη φορά στο Μουσείο Μπενάκη το αρχιτεκτονικό έργο του μεγάλου ζωγράφου. Στο φως τα 120 προσχέδια που φύλασσε στο ατελιέ του και οι παρεμβάσεις του σε δημόσια κτίρια και ιδιωτικές κατοικίες

Ήταν τακτικός στο καφεδάκι του στο κυλικείο του εξώστη του Μουσείου Μπενάκη. Εντεκάμιση, δώδεκα το πολύ, κάθε μεσημέρι ο Γιάννης Μόραλης έφθανε με το μπαστούνι και το καπέλο του ενώ είχε το πολύ ένα δίωρο στη διάθεσή του για κουβέντα. Δύο παρά τέταρτο έπρεπε να φύγει για να γευματίσει, κατά την αγαπημένη του συνήθεια, στου Φιλίππου. Οι συναντήσεις του με τη Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, επιμελήτρια του Μουσείου Μπενάκη για λογαριασμό της έκδοσης που συνόδευσε την έκθεση «Γιάννης Μόραλης. Αγγελοι, Μουσική, Ποίηση» (2001) στο Μουσείο Μπενάκη, ξεκίνησαν μάλλον μουδιασμένα. Ο Μόραλης δεν είχε δώσει ποτέ συνέντευξη στη ζωή του. «Εγώ δεν δίνω συνεντεύξεις» είχε πει κοφτά στη συνομιλήτριά του. «Και εγώ δεν είμαι δημοσιογράφος» του είχε απαντήσει εκείνη.

«Θέλω απλά να κάνουμε μια κουβέντα». Η κουβέντα γέννησε ένα βιβλίο- από τις σημαντικότερες εκδόσεις για τη νεοελληνική τέχνηκαι μια φιλία. Οκτώ χρόνια αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 2009, όταν ο Γιάννης Μόραλης αποφάσισε να δωρίσει μια σειρά αρχιτεκτονικών του συνθέσεων στο Μουσείο Μπενάκη και η Φανή-Μαρία Τσιγκάκου ήρθε και πάλι να τον συναντήσει με το μπλοκάκι στο χέρι για την καταγραφή, τον βρήκε... ζεσταμένο. «Θα γράψεις όλα όσα θα σου πω;» της είπε. Κάπως έτσι ξεκίνησε η ιστορία της νέας έκθεσης. Τα 120 προσχέδια που φύλαγε ο Μόραλης στο ατελιέ του και τα οποία δώρισε στο Μουσείο Μπενάκη τρεις μήνες προτού πεθάνει αποτελούν τον κορμό αυτής της έκθεσης. Πολλοί Αθηναίοι γνωρίζουν ότι ο καλλιτέχνης έχει αφήσει το αποτύπωμά του στην πρόσοψη του Ηilton. Πόσοι όμως γνωρίζουν το αληθινό εύρος της εικαστικής παρέμβασης του Μόραλη στην αισθητική δημόσιων κτιρίων και κατοικιών; Πόσοι ξέρουν ότι ο καλλιτέχνης έχει κάνει παρεμβάσεις σε περισσότερα από 30 κτίρια; Από την είσοδο του Δημαρχείου Αθηνών ως τον τοίχο στη σκάλα του «Διονύσου» στου Φιλοπάππου και από τα τέσσερα υπόστεγα του ΟΛΠ ως το αναψυκτήριο της Τράπεζας της Ελλάδος, ο Γιάννης Μόραλης δημιούργησε ειδικές συνθέσεις που συνδέονται οργανικά με τον χώρο.«Δεν νομίζω ότι κανένας άλλος ασχολήθηκε τόσο πολύ με την οργανική σύνδεση του εικαστικού έργου με τον αρχιτεκτονικό χώρο» σημειώνει η Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, επιμελήτρια της έκθεσης «Οι αρχιτεκτονικές συνθέσεις του Γιάννη Μόραλη. Με οδηγό την αίσθηση», που εγκαινιάζεται στις 9 Φεβρουαρίου. «Η οικοδομική και η γεωμετρία δεν είναι ξένα στοιχεία στην τέχνη του Μόραλη.Οι αρμονικές γραμμές,ηαρμονία της σύνθεσης,το στέρεο της σύλληψης και η λιτότητα του εικαστικού λεξιλογίου έχουν σχέση με την αρχιτεκτονική. Ο Ελύτης έλεγε για τον Μόραλη, “ μ΄ ένα ολιγοψήφιο αλφάβητο στα χέρια του...”».

Σύμφωνα με την κυρία Τσιγκάκου, το Ηilton Αθήνας εγκαινίασε τη νέα διάσταση του έργου του Μόραλη και συνόψισε τη συμβολή του στην αρχιτεκτονική. Η συνεργασία του με το ξενοδοχείο ξεκίνησε το 1959 και ολοκληρώθηκε το 1962. Ακολούθησε μια σειρά προτάσεων για διαμορφώσεις ξενοδοχείων, τραπεζών, δημόσιων κτιρίων και κατοικιών. Οσοι παρατηρήσουν με προσοχή την παράσταση στην πρόσοψη του Ηilton Αθήνας θα αντιληφθούν ότι συνδυάζει τα στοιχεία της φιλοξενίας, του ταξιδιού και της διασκέδασης. Απεικονίζει τη θεά Αθηνά, έναν βωμό με τις προσφορές ιερειών, αυλητρίδες που παρέχουν διασκέδαση, έναν ίππο και ένα καράβι.

Εκτός όμως από τις εξωτερικές, ο Μόραλης είχε πραγματοποιήσει και εσωτερικές παρεμβάσεις στο ξενοδοχείο. Επειτα από την ανακαίνισή του εν όψει των Ολυμπιακών του 2004 ωστόσο οι περισσότερες καταστράφηκαν. «Και ένας τοίχος του Galaxy Βar διακοσμημένος από τον Μόραλη προβάλλεται ελάχιστα» μας λέει η κυρία Τσιγκάκου. Γιατί άραγε να μην υπάρχει ούτε μία πλακέτα που να υπενθυμίζει ότι ένας από τους μεγαλύτερους έλληνες καλλιτέχνες του 20ού αιώνα εργάστηκε εκεί; Κατεστραμμένα, σύμφωνα με την επιμελήτρια, είναι και τα τέσσερα υπόστεγα που ο καλλιτέχνης δημιούργησε για τον ΟΛΠ. Αντιθέτως,οι άνθρωποι της Citibank διέσωσαν την ξύλινη επένδυση που είχε σχεδιάσει στο υποκατάστημα του Κολωνακίου και μετά το τέλος της λειτουργίας του.

Η έκθεση, σε καλλιτεχνική επιμέλεια της Λίλης Πεζανού, θα περιλαμβάνει όλα τα προσχέδια του Μόραλη, τις φωτογραφίες των κτιρίων, τις φωτογραφίες των συνθέσεων που έκανε για κάποιους εσωτερικούς χώρους, αλλά και αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως πόμολα, τούβλα, πλακάκια και πλάκες που φέρουν την υπογραφή του. «Το μεγάλο βιβλίο που τη συνοδεύει- απαραίτητο εργαλείο για τους μελετητές του Μόραλη ως προς τον εικαστικό λόγο του στην αρχιτεκτονική και όχι μόνο- είναι σύλληψη του Διονύση Φωτόπουλου. Ο ίδιος μας κινητοποίησε για μια έκδοση που να περιλαμβάνει όλα τα προσχέδια για όλα τα κτίρια που έχει κάνει ο Μόραλης, καθώς επίσης μακέτες και αρχιτεκτονικά στοιχεία. Σημαντικά είναι και τα κείμενα της έκδοσης που υπογραμμίζουν τη συλλειτουργία αρχιτέκτονα και εικαστικού στην περίπτωση Μόραλη» προσθέτει η κυρία Τσιγκάκου.

«Αυτός ο Μόραλης είναι καλούτσικος»

Το γεγονός ότι οι αναθέσεις έργων ήταν για συγκεκριμένο έργο,για συγκεκριμένο χώρο και διαστάσεις,δεν ενοχλούσε τον καλλιτέχνη; Δεν το θεωρούσε καταπάτηση της περιβόητης ελευθερίας για την οποία πολλοί συνάδελφοί του κόπτονται; Η Φανή-Μαρία Τσιγκάκου είχε διατυπώσει ευθέως το ερώτημα στον Μόραλη.«Ισα-ίσα» της είχε απαντήσει εκείνος.«Οταν η παραγγελία ή ο χώρος είναι δεδομένα,είναι καλύτερα,διότι αντιμετωπίζεις ένα συγκεκριμένο πρόβλημα και πρέπει να βρεις τη λύση,δηλαδή να κάνεις κάτι πρωτότυπο.Τι δηλαδή;Να θεωρήσουμε ότι ο Μιχαήλ Αγγελος περιορίστηκε στην Καπέλα Σιστίνα;».

Πώς ήταν η κουβέντα μαζί του;«Α,δεν μιλούσε ο Μόραλης.Ηθελε συγκεκριμένες ερωτήσεις για συγκεκριμένα πράγματα.Νευρίαζε όταν του έλεγα “πώς το κάνατε,κύριε Μόραλη;”.Είχε το εξής καταπληκτικό:Λάτρευε τα έργα του αλλά δεν παινευόταν ποτέ. Ελεγε “αυτός ο Μόραλης είναι καλούτσικος”.Και ποτέ δεν συνέκρινε το έργο του με άλλους.Δεν μιλούσε για τη ζωγραφική του,γιατί ήταν κάτι που αγαπούσε βαθιά και δεν ήθελε να το κάνει αγοραίο.Ο Μόραλης δεν έκανε ζωγραφική,ήταν ζωγράφος.Μιλούσε,ζούσε,φερόταν σαν ζωγράφος και λάτρευε τη ζωγραφική του,για την οποία έτρεφε βαθύτατο σεβασμό.Και όταν τον ρωτούσα πολλά-πολλά για το έργο του,μου έλεγε:“Αυτό που βλέπεις είναι αυτό που καταλαβαίνεις.Δεν μου αρέσουν οι ερμηνείες.Δες το όπως νομίζεις.Με την αίσθηση,βρε Φανή».

ΙΝFΟ