Ούτε περήφανος ούτε και ντροπιασμένος...

Νίκος Δήμου, εφ. Ελευθεροτυπία, 25/8/2004

Από την αρχή του φετινού καλοκαιριού ακούω τη φράση «μας έκανε εθνικά υπερήφανους...». Πότε αφορούσε στην Εθνική Ποδοσφαίρου και πότε στο χρυσό μετάλλιο κάποιου Ελληνα (ή ελληνοποιημένου) αθλητή.

Πρέπει να εξομολογηθώ την αμαρτία μου: δεν νιώθω προσωπικά υπερήφανος επειδή κάποιος άγνωστός μου πέτυχε μια διάκριση. Αν ήταν φίλος ή συγγενής μου, ίσως να αισθανόμουν κάτι παραπάνω από χαρά -αλλά και πάλι, για λογαριασμό του. Δεν νιώθω όμως ότι με «ανεβάζει» εμένα, με καταξιώνει ή με επιβεβαιώνει, η επίδοσή του. Ας αναλύσουμε την κοινότοπη αυτή φράση: πίσω από τις λέξεις «εθνικά υπερήφανος» κρύβονται δύο απαράδεκτες παραδοχές: α) ότι το Εθνος είναι μια κοινότητα αίματος όπου όλοι είμαστε συγγενείς και συγκοινωνούντα δοχεία και β) ότι η νίκη ενός από εμάς αποδεικνύει την ανωτερότητα του συνόλου (άρα και του καθενός -εξ ου και η ατομική υπερηφάνεια). Αυτές οι «φυλετικές» θεωρίες για το έθνος, είναι σκέτος εθνικισμός. Ιστορικά αστήρικτες, έγιναν αιτία για πολλούς πολέμους, γενοκτονίες και το Ολοκαύτωμα. Σήμερα η επιστήμη δέχεται ότι τα έθνη είναι «φαντασιακές κοινότητες» που δημιουργήθηκαν πριν από δύο με τρεις αιώνες και μάλλον έχουν ημερομηνία λήξεως. Αλλωστε, στην πολυπολιτισμική μας κοινωνία ούτε το «όμαιμον» ούτε το «ομόγλωσσον» ούτε το «ομόθρησκον» ισχύουν πια. (Θυμηθείτε τον υιοθετημένο τζουντόκα...). Το έθνος είναι μια σύμβαση ανθρώπων που αποφάσισαν να πορεύονται μαζί -ένα «καθημερινό δημοψήφισμα», όπως το ονόμασε ο Ρενάν.

Με την ίδια λογική που δεν με «ανεβάζει» μια νίκη, δεν με ντροπιάζει και ένα ντοπάρισμα. Δεν με αφορά αν ο τάδε εξαπατούσε ως προς τις επιδόσεις του (ίσως αφορά μόνο τους «εθνικά υπερήφανους»).

Βέβαια, οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν έντονα εθνικιστικά στοιχεία. Ομως από κανένα ξένο δημοσιογράφο ή σχολιαστή δεν έτυχε να ακούσω ότι «η νίκη του τάδε έκανε τους Ιταλούς (ή τους Σουηδούς) εθνικά υπερήφανους». Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο να χαίρεσαι επειδή νίκησε ένας συμπατριώτης σου και στο να νιώθεις ότι η νίκη αυτή καταξιώνει τη δική σου ύπαρξη. Η ανθρωπότητα θα ήταν πολύ υγιέστερη αν οι πολίτες της σκέπτονταν περισσότερο και ζητωκραύγαζαν λιγότερο...