Στη χώρα του φραπέ

Φωτεινή Μπάρκα, εφ. Ελευθεροτυπία, 7/8/2006

Πρέπει να ήπια πάνω από τρεις παγωμένους «φραπέδες» μέχρι να τελειώσω τούτο το κομμάτι. Δεν είναι μόνο οι φωτογραφίες του βιβλίου «frappe nation. Ώρα για καφέ» (εκδ. Ποταμός), ένα πολύχρωμο οδοιπορικό στις καφετέριες και στα καφενεία της Ελλάδας που ασυνείδητα με έκαναν να τους παραγγέλνω. Είναι και τα κείμενα που έγραψαν η Βίβιαν Κωσταντινοπούλου και ο Daniel Young συζητώντας με φανατικούς καφεπότες και ψάχνοντας την άκρη του νήματος της μακραίωνης ιστορίας του κόκκου του καφέ...

Κάτοικοι του εξωτερικού και οι δύο (γεννημένη στο Λονδίνο από Έλληνες γονείς, η Βίβιαν Κωσταντινοπούλου, Αμερικανός ο Ντάνιελ Γιανγκ), είχαν την πολυτέλεια να παρατηρήσουν με κάποια απόσταση το ελληνικότατο καθημερινό φαινόμενο της... «φραπεδιάς» που, όπως όλοι ξέρουμε, δεν σημαίνει απλώς πίνω καφέ, αλλά ζω με (και γύρω) από έναν καφέ.

«Ο χώρος για την απόλαυση της στιγμής του φραπέ μπορεί να είναι τόσο δημόσιος όσο ένα 200 θέσεων καφέ στην Αθήνα ή τόσο ιδιωτικός όσο το δυάρι που βρίσκεται τρεις ορόφους πάνω από το καφέ» γράφουν εύστοχα. «Η θέα του μπορεί να είναι τόσο πανοραμική όσο μιας βεράντας πάνω στον γκρεμό στη Σαντορίνη ή τόσο περιορισμένη όσο μιας καντίνας χωρίς παράθυρα σε μια γωνιά κάποιας αποθήκης εμπορευμάτων. (...) Είναι εξαίρετος με παρέα και εξαίρετη παρέα όταν είσαι μόνος».

Συζητώντας με συγγραφείς, καθηγητές, λαογράφους, ηθοποιούς, δημοσιογράφους, γκαλερίστες, φοιτητές, στρατιώτες, καφετζήδες, σερβιτόρους και επιχειρηματίες σκιαγραφούν το πορτρέτο του φραπέ και ταυτόχρονα του νεοέλληνα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που σε μια χώρα σχεδόν 11 εκατομμυρίων κατοίκων υπάρχουν περισσότερες από 10.000 καφετέριες - η μία συνήθως δίπλα στην άλλη! Όπως δεν είναι τυχαίο ότι οι γείτονες Ιταλοί πίνουν τον εσπρέσο στα όρθια και αποχωρούν μέσα σε λίγα λεπτά, ενώ εμείς χρειαζόμαστε κατά μέσο όρο 93 λεπτά, όσο περίπου διαρκεί μια κινηματογραφική ταινία -σύμφωνα με έρευνα μεγάλης αλυσίδας καφετεριών της χώρας.

Η ιστορία του καφέ

Το δημοφιλές ρόφημα κατάγεται από την Αιθιοπία, την πάλαι ποτέ Αβησσυνία. «Ένας λαϊκός θρύλος αποδίδει την ανακάλυψή του στον Καλντί, έναν αιγοτρόφο από την περιοδή της Κάφφα», διαβάζουμε στο βιβλίο. «Ο Καλντί παρατήρησε ότι οι κουρασμένες και ταλαιπωρημένες κατσίκες του συνέρχονταν τόσο πολύ όταν μασουλούσαν τους καρπούς και τα φύλλα κάποιου εξωτικού φυτού ώστε άρχιζαν να χορεύουν στα πισινά τους πόδια. Ο Καλντί δοκίμασε το μυστηριώδες φυτό και ένιωσε το ίδιο τονωτικό αποτέλεσμα. Εδειξε την ανακάλυψή του σε έναν μοναχό, ο οποίος, φοβούμενος ότι οι καρποί αυτοί ήταν έργο του διαβόλου, τους πέταξε στη φωτιά. Το μοναστήρι γέμισε με ένα άρωμα τόσο ακαταμάχητο όσο κι αυτό που πλημμυρίζει τον δρόμο μπροστά από τα καφεκοπτεία της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης».

Μέχρι το 600 μ.Χ. ο καφές είχε φτάσει ώς την Υεμένη ενώ το 13ο αιώνα όλοι οι Αραβες έπιναν πια καβουρδισμένο το ρόφημα. Οσοι ταξίδευαν από το λιμάνι Μόκκα (που έμελλε να σημαίνει σήμερα καφές...) είχαν πάντα μαζί τους καφέ, ή qahwa όπως τον αποκαλούσαν τότε. Οι οθωμανοί πήραν τον έλεγχο της Υεμένης και της καφεκαλλιέργιά της στα τέλη της δεκαετίας του 1530, και άρχισαν να εξάγουν τους πολύτιμους κόκκους από τη Μόκκα μέχρι τα πέρατα της αυτοκρατορίας τους. Η Κωνσταντινούπολη έγινε η παγκόσμια πρωτεύουσα για το καβούρδισμα, την παρασκευή και την κατανάλωση καφέ. Η τουρκική λέξη Kahveh (κόφβεϊ), από το αραβικό qahwa, διέσχισε την Ευρώπη. Οι πρώτες εξαγωγές ακαβούρδιστου καφέ στην Ευρώπη έγιναν από τη Σμύρνη και ξεμπάρκαραν στη Βενετία γύρω στο 1615.

Θεσσαλονίκη: η γενέτειρα

Ο φραπέ «γεννήθηκε» το 1957 στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης από σπόντα. Στο περίπτερο των προϊόντων «Νεστλέ», ο τότε πωλητής Δημήτριος Βακόνδιος πήρε ένα σέικερ που προορίζονταν για ένα νέο ρόφημα κακάο έβαλε στιγμιαίο καφέ, κρύο νερό και εγένετο... φραπέ. Μπορεί να λέρωσε το κοστούμι του, έμεινε όμως στην Ιστορία. Και να φανταστεί κανείς ότι απλώς ήθελε να πιει κάτι κρύο...

Το ελληνοαγγλικό βιβλίο εκτός από την Ελλάδα μάς ταξιδεύει και στις καφετέριες των Ελλήνων της διασποράς. Άλλωστε και οι συγγραφείς του με ένα ελληνικό καφέ ή φραπέ το έγραψαν στην αλλοδαπή. Μέτριο με γάλα...