Όλος ο Γιαννούλης Χαλεπάς

Γιώργος Καρουζάκης, εφ. Ελευθεροτυπία, 25/6/2006

Μεγάλη έκθεση έργων του στην Εθνική Γλυπτοθήκη στου Γουδή

Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου: στις 6 Φεβρουαρίου ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας θα εγκαινιάσει στην Εθνική Γλυπτοθήκη στου Γουδή (Αλσος Στρατού, είσοδος από Κατεχάκη) μεγάλη έκθεση με έργα του «απαράμιλλου Έλληνα ποιητή του μαρμάρου» Γιαννούλη Χαλεπά (1851-1938).

«Μήδεια ΙΙΙ». Γύψος, Εθνική Γλυπτοθήκη - Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου

Σχεδόν το σύνολο της καλλιτεχνικής δημιουργίας του κορυφαίου Τηνιακού γλύπτη, περισσότερα από 95 γλυπτά και 125 σχέδια, θα παρουσιαστούν στη Γλυπτοθήκη 156 χρόνια από τη γέννησή του. Μοιραία, η έκθεση επαναφέρει στο προσκήνιο όχι μόνο το μοναδικό του ταλέντο αλλά και τον τραγικό μύθο του καλλιτέχνη, τις δοκιμασίες της ζωής του, το βύθισμά του περίπου σαράντα χρόνια στην ψυχική ασθένεια.

Γιατί δεν είχαμε τόσα χρόνια την ευκαιρία να δούμε τη γλυπτική του Γιαννούλη Χαλεπά; ρωτήσαμε τη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα.

Μεγάλες εκθέσεις

«Είχαμε Γλυπτοθήκη; Αυτή τη στιγμή έχουμε ένα μουσείο προορισμένο να δείχνει γλυπτική. Υπάρχει η δυνατότητα να δει ο κόσμος και τα έργα σημαντικών Ελλήνων και ξένων γλυπτών, να εναλλάσσουμε ιστορικές εκθέσεις με σύγχρονες. Στα άμεσα σχέδιά μας είναι να παρουσιάσουμε μεγάλες εκθέσεις κυβιστικής αλλά και κινητικής γλυπτικής».

Ανάμεσα στα γλυπτά του Χαλεπά, στην αίθουσα των μόνιμων συλλογών της Γλυπτοθήκης -και όχι δίπλα, στον κυρίως χώρο της έκθεσης- βρίσκεται το εκμαγείο της θρυλικής «Κοιμωμένης». Το πρωτότυπο επιτύμβιο άγαλμα του 1878, που ο γλύπτης φιλοτέχνησε για τον τάφο της αδικοχαμένης, φυματικής νέας Σοφίας Αφεντάκη, βρίσκεται στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Το εκμαγείο του γλυπτού είχε την πρόνοια να κρατήσει στην Πινακοθήκη ο πρώην διευθυντής της Δημήτρης Παπαστάμος. Τις αλλοιώσεις που έχει υποστεί μέσα στα χρόνια το πρωτότυπο γλυπτό επισημαίνει η νυν διευθύντρια της Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη- Πλάκα.

«Κοιμωμένη», 1878. Γύψινο εκμαγείο του μαρμάρινου ταφικού μνημείου της Σοφίας Αφεντάκη

Η έκθεση στη Γλυπτοθήκη, σε επιμέλεια της καθηγήτριας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αλεξάνδρας Βουτυρά, ειδικής στο έργο του Χαλεπά, και της Αρτεμης Ζερβού, αναπτύσσεται σε θεματικές ενότητες ώστε να προβληθεί με διαύγεια η δημιουργική πορεία του γλύπτη: μυθολογικά θέματα, ανακεκλιμένες μορφές, πορτρέτα.

Τα χρόνια που ο Χαλεπάς ήταν παιδί στον Πύργο της Τήνου και έπαιζε με τα μαρμαρογλυφικά του παιχνίδια, τον οδήγησαν στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας, όπου είχε δάσκαλο τον εξαίρετο νεοκλασικό γλύπτη Λεωνίδα Δρόση, και αργότερα στην Ακαδημία του Μονάχου. Τα πρώιμα έργα του μαρτυρούν έναν ολοκληρωμένο δημιουργό, ενώ οι μελετητές διακρίνουν δύο φάσεις στη «μεταλογική» δημιουργία του: τα χρόνια της ανάνηψης από την ασθένειά του στην Τήνο (1918-30) και τα τελευταία χρόνια της ζωής του (1930-38).

Στα αριστουργήματα της πρώτης περιόδου του συγκαταλέγονται: ο «Σάτυρος που παίζει με τον Ερωτα» (1877), το οποίο αναπαριστά έναν νεαρό γυμνό Σάτυρο στεφανωμένο με αμπελόφυλλα καθισμένο σ' ένα βράχο ενώ στα γόνατά του είναι ξαπλωμένος ο Έρωτας-παιδί, απλώνοντας με λαχτάρα τα χεράκια του ν' αρπάξει το σταφύλι. Το ανάγλυφο της «Φιλοστοργίας» (1875), επιβλητική γυναικεία μορφή κλασικού κάλλους, που προστατεύει δύο παιδιά.

Η «μεταλογική» περίοδος

Στα σημαντικά έργα της αποκαλούμενης «μεταλογικής» περιόδου ξεχωρίζει η «Μεγάλη Αναπαυομένη», έργο μεγάλης έντασης το οποίο, όπως τονίζει η διευθύντρια της Πινακοθήκης, δεν απεικονίζει μια μορφή που αναπαύεται: «ένας σπασμός, ένας ανήκουστος λυγμός τη συνταράζει. Στο δεξί της χέρι κρατάει από τα φτερά, εμποδίζοντάς την να πετάξει, μια "Ψυχή", πεταλούδα». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί ένα ακόμα θρυλικό έργο του Χαλεπά, η «Μήδεια», θέμα στο οποίο επανερχόταν με σχεδόν ψυχωτική προσήλωση και σύμφωνα με κάποιες απόψεις η εμμονή του οφείλεται στη δύσκολη σχέση που είχε με τη μητέρα του. Είναι γνωστό ότι η κυρα-Ρήνη τού κατέστρεφε τα γλυπτά επειδή θεωρούσε ότι η ενασχόλησή του με την τέχνη είχε σχέση με την ψυχική ασθένεια.

Το έργο του Γιαννούλη Χαλεπά, παρά τις δυσκολίες της ζωής του, έφτασε ακέραιο σε μας. Δεν είναι πάντα εύκολο να εξηγήσει κάποιος τη μοναδικότητα ενός καλλιτέχνη. «Σε όλες τις τέχνες υπάρχουν εξαιρετικοί δημιουργοί, στο έργο κάποιου όμως ένα μεταφυσικό στοιχείο προσδίδει άλλη σημασία στην τέχνη του», προσθέτει η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. «Ο Χαλεπάς ακόμη και στην πρώτη του περίοδο υπερβαίνει όλους τους νεοκλασικούς γλύπτες, οι εκφράσεις του είναι άψογες, η γλυπτική του είναι γεμάτη δόνηση και παλμό».