Ο αστικός εφιάλτης

Ηλίας Μπεριάτος, εφ. Τα Νέα, 11/8/2005

H ποιότητα ζωής στις πόλεις του 21ου αιώνα

Πριν από μερικές δεκαετίες η αναμενόμενη πληθυσμιακή έκρηξη στον πλανήτη αποτελούσε έναν πραγματικό πονοκέφαλο, αν όχι εφιάλτη, για όλους εκείνους τους ιθύνοντες που (υποτίθεται) κρατούν στα χέρια τους τις τύχες του κόσμου. Σήμερα δεν υπάρχει πλέον ο φόβος αυτός. Πρώτον, γιατί οι τελευταίες έγκυρες εκτιμήσεις και προβλέψεις δείχνουν μια «ισορροπία» του πληθυσμού γύρω στα 9 - 10 δισεκατομμύρια περί τα μέσα του 21ου αιώνα. Δεύτερον, γιατί σημασία έχει κυρίως ο τρόπος με τον οποίο ζουν και αναπτύσσονται οι ανθρώπινες κοινωνίες, δηλαδή το ποιοτικό και όχι το ποσοτικό μόνον στοιχείο.

Με δεδομένα τα παραπάνω, το πρόβλημα εστιάζεται στην άνιση γεωγραφική κατανομή του πληθυσμού: είτε ανάμεσα στις διάφορες χώρες και περιοχές του πλανήτη (π.χ. μεγάλη δημογραφική αύξηση παρατηρείται στη Νοτιοανατολική Ασία, Λατινική Αμερική, Αφρική, που δημιουργεί μείζονα γεωπολιτικά και γεωοικονομικά προβλήματα) είτε ανάμεσα στις πόλεις και την ύπαιθρο λόγω συγκέντρωσης του πληθυσμού στα αστικά κέντρα, με αποτέλεσμα την αλματώδη - τερατώδη επέκτασή τους. Κατά συνέπεια, η πληθυσμιακή έκρηξη συμβαίνει εκεί όπου συνδυάζονται οι δύο παραπάνω παράμετροι, δηλαδή στις πόλεις των αναπτυσσομένων χωρών.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, η ανάπτυξη των λεγομένων μεγα-πόλεων (Megacities) είναι θεαματική τα τελευταία πενήντα χρόνια. Το 1950, μόνο η Νέα Υόρκη ξεπερνούσε τα 10 εκατομμύρια κατοίκους. Το 2000 δεκαεννέα πόλεις είχαν περάσει το όριο αυτό, ενώ το 2015 (σε δέκα χρόνια από σήμερα) οι πόλεις αυτές θα είναι πάνω από είκοσι τρεις, οι περισσότερες εξ αυτών στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Ήδη στην Κίνα, η ταχύτητα της αστικοποίησης αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς. Δεκάδες εκατομμύρια αγρότες συσσωρεύονται κάθε χρόνο στις πόλεις, όπου συνήθως ζουν σε συνθήκες χειρότερες από εκείνες των αγροτικών περιοχών.

Στο σωτήριο έτος 2005 που διανύουμε ο βαθμός αστικοποίησης, δηλαδή το ποσοστό του πληθυσμού που ζει στις πόλεις, θα περάσει το όριο του 50% - στην Ευρώπη το ποσοστό αυτό είναι ήδη 80%. Ο πλανήτης Γη, χάρη στην «Τριτοκοσμική» αστικοποίηση, γίνεται πλέον στο σύνολό του αστικός! Είναι μια χρονική στιγμή με ιδιαίτερο ιστορικό βάρος και συμβολισμό.

Ωστόσο, αυτή η ανεξέλεγκτη αστικοποίηση δημιουργεί τεράστια προβλήματα ποιότητας ζωής στις μεγαλουπόλεις των αναπτυσσομένων αλλά και πολλών ανεπτυγμένων χωρών. Οι συνθήκες ζωής και εργασίας χειροτερεύουν: η ατμοσφαιρική ρύπανση και το κυκλοφοριακό παραμένουν ακόμη «ανοικτές πληγές», η αυξανόμενη τσιμεντοποίηση συρρικνώνει το αστικό πράσινο, τα αστικά απόβλητα (υγρά και στερεά) ξεχειλίζουν από παντού, ενώ η εγκληματικότητα και άλλα δυσάρεστα κοινωνικά φαινόμενα σημειώνουν νέα ρεκόρ. Πίσω από ωραία αστικά «σκηνικά» και «βιτρίνες» (διάβαζε αναπλάσεις) κρύβεται συχνά η φτώχεια, η ασχήμια και η περιβαλλοντική υποβάθμιση.

H πόλη, από λίκνο της Δημοκρατίας και εστία πολιτιστικής ανάπτυξης γίνεται εφιαλτικός τόπος διαβίωσης για τους πολλούς (μη προνομιούχους) κατοίκους της. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ολοένα και περισσότερα προγράμματα, τόσο του ΟΗΕ όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναφέρονται στον οικολογικό σχεδιασμό τού αστικού περιβάλλοντος και γενικά στην αναβάθμιση της ζωής στις πόλεις σε όλα τα επίπεδα. Στην ίδια μάχη έχουν ριχτεί εθνικές κυβερνήσεις και τοπικές αυτοδιοικήσεις, χωρίς όμως να διαφαίνονται εγγυημένα αποτελέσματα.

Το όραμα τού Κλάους Τόπφερ (διευθυντή της υπηρεσίας περιβάλλοντος του ΟΗΕ) για πόλεις με κτίρια που θα χρησιμοποιούν την ηλιακή ενέργεια για την παραγωγή ηλεκτρισμού, για οχήματα που θα κινούνται με υδρογόνο όπως και για άλλα ωραία επιτεύγματα δεν φαίνεται να πραγματοποιούνται σύντομα· και πάντως όχι για όλους και όχι πριν από μια περίοδο πολιτικής και κοινωνικοοικονομικής κρίσης στον αστικό χώρο, που φαίνεται να χτυπάει ήδη την πόρτα μας. Στην Ελλάδα η κατάσταση είναι σαφώς δυσκολότερη: τα αντίστοιχα ελλείμματα και προβλήματα είναι τεράστια, όπως και οι ανάγκες σχεδιασμού για τις οποίες κανείς δεν φαίνεται να συγκινείται στον βαθμό που θα έπρεπε· και αυτό είναι ίσως το πιο τραγικό.