Ο χιμπαντζής έχασε στα σημεία...

Λήδα Παπαδοπούλου, εφ. Ελευθεροτυπία, 12/11/2009

Σε μια διαφορά δύο αμινοξέων σε ένα γονίδιο, που κατά τα άλλα είναι ίδιο στον άνθρωπο και στον χιμπαντζή, φαίνεται ότι οφείλεται η ικανότητα ομιλίας του ανθρώπου, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε χθες στην επιθεώρηση «Nature».

Παραμένει πάντως άγνωστο το πότε εμφανίστηκε αυτή η διαφορά στα δύο αμινοξέα. Αυτό που μέχρι στιγμής ξέρουμε είναι ότι άνθρωπος και χιμπαντζής χωρίστηκαν, ως είδη, πριν από περίπου 5 εκατ. χρόνια, ενώ η ανθρώπινη ομιλία τοποθετείται πριν από 100.000 ή 70.000 χρόνια (φωτ. Reuters) Τα αμινοξέα αποτελούν τη βάση για το σχηματισμό των πρωτεϊνών. Η πρωτεΐνη του γονιδίου που εξετάστηκε (FOXP2) και που ελέγχει μια ολόκληρη ομάδα άλλων γονιδίων συνδεόμενων με την ομιλία, περιέχει πολλές εκατοντάδες αμινοξέα, εκ των οποίων μόνο δύο διαφέρουν μεταξύ ανθρώπου και χιμπαντζή. Οι ερευνητές βρήκαν ότι η διαφορετική μετάλλαξη των δύο αυτών μορίων επηρεάζει τη δράση ορισμένων γονιδίων, η λειτουργία των οποίων είναι ζωτικής σημασίας για το κεντρικό νευρικό σύστημα.

Το γονιδίο FOXP2

Προηγούμενες μελέτες πάνω στην εξέλιξη των ειδών είχαν ήδη αναφερθεί σε μια παραλλαγή του γονιδίου FOXP2 μεταξύ ανθρώπου και χιμπαντζή και στην πιθανή επίπτωσή της στην ικανότητα ομιλίας. Αυτό που πέτυχε η νέα μελέτη είναι να δείξει πειραματικά αυτή τη διαφορά. Οπως εξηγεί η Ζενεβιέβ Κονόπκα, εκ των συντακτών της μελέτης, σε ανακοίνωση του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες (UCLA), «καταδεικνύοντας τα γονίδια που επηρεάζονται από το FOXP2, εντοπίσαμε ένα σύνολο νέων εργαλείων για να μελετήσουμε πώς η ανθρώπινη ομιλία μπορεί να ελεγχθεί σε μοριακό επίπεδο». Κατά την ίδια, η γνώση αυτών των μοριακών διαδικασιών θα μπορούσε επίσης να επιτρέψει στους επιστήμονες να καταλάβουν καλύτερα πώς παθολογικές καταστάσεις, όπως η σχιζοφρένεια ή ο αυτισμός, επηρεάζουν την ικανότητα του εγκεφάλου να χρησιμοποιεί την ομιλία. Ο ρόλος των δύο αυτών αμινοξέων ανοίγει επίσης νέους δρόμους στην έρευνα της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους.

Ο «χωρισμός»

Διότι, βεβαίως, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Δεν είναι γνωστό πότε παρουσιάστηκε αυτή η διαφοροποίηση των δύο αμινοξέων. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο άνθρωπος και ο χιμπαντζής χωρίστηκαν, ως είδη, πριν από περίπου 5 εκατομμύρια χρόνια, ενώ η εμφάνιση της ανθρώπινης ομιλίας τοποθετείται πριν από 100.000 ή 70.000 χρόνια. Πρέπει, λοιπόν, να δούμε τι συνέβη με τον άνθρωπο του Νεάντερταλ, ο οποίος ήταν ο πιο πρόσφατος πρόγονος του δικού μας προγόνου Χόμο Σάπιενς.

Άλλες διαφορές

Οπως άλλωστε επισημαίνει ο Ντάνιελ Γκέσουιντ, επίσης μέλος της συντακτικής ομάδας, η ανάπτυξη της ανθρώπινης ομιλίας συνδέεται, πέραν του εγκεφάλου, και με άλλα μορφολογικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν τον άνθρωπο από τους μεγάλους πιθήκους.

«Δεν ξέρουμε τι θα συνέβαινε αν βάζαμε έναν ανθρώπινο εγκέφαλο σε ένα χιμπαντζή. Θα μπορούσε άραγε να μιλήσει; Οι περισσότεροι πιστεύουν πως όχι, διότι στον άνθρωπο η άνω αναπνευστική οδός, ο ουρανίσκος και η ίδια η γλώσσα παρέχουν μια ανατομική δομή πολύ πιο προσαρμοσμένη στην ομιλία».