H «Αρχαία ελληνική γραμματολογία»

Δ. Ν. Μαρωνίτης, εφ. Το Βήμα, 15/1/2006

Κακριδής Φάνης, Αρχαία ελληνική γραμματολογία, εκδ. Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη, 2005, σελ. 320, 13,17 €

Αρμόζει μια χαρά και στο Λύκειο, αλλά και στον φοιτητικό κόσμο των φιλοσοφικών σχολών

 Στην εκπνοή της περασμένης πια χρονιάς κυκλοφόρησε, από το φιλόξενο Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη πάντα, η «Αρχαία ελληνική γραμματολογία» του Φάνη Κακριδή. Τρίτο εγχειρίδιο, εκπονημένο στο πλαίσιο του (ερευνητικού, συγγραφικού και εκδοτικού) προγράμματος «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση», που ξεκίνησε πριν από τέσσερα χρόνια, εντεταγμένο στο «Κέντρο Εκπαιδευτικής Ερευνας» του υπουργείου Παιδείας. Παράγοντας ωφέλιμο έργο και όχι, όπως κατά κανόνα συμβαίνει στον τόπο μας, λόγια του αέρα ακριβοπληρωμένα. Επιπλέον απόδειξη: η «Ιστορία της ελληνικής γλώσσας», κατόρθωμα του αλησμόνητου Τάσου Χριστίδη, και «H Ρώμη και ο κόσμος της», συναρπαστικό αφήγημα του Θόδωρου Παπαγγελή, πέρασαν κιόλας στην ανατύπωσή τους. Γεγονός που δείχνει αυτόματη ανταπόκριση του εκπαιδευτικού κόσμου αλλά και του ευρύτερου αναγνωστικού κοινού.

Στο μεταξύ, τα άλλα δύο συντελεσμένα εγχειρίδια του προγράμματος (η «Αρχαία ελληνική φιλοσοφία· βίοι φιλοσόφων» και η «Αρχαϊκή επική ποίηση· αφηγηματική τέχνη και τεχνική») βρίσκονται ήδη στο τυπογραφείο. Σε πείσμα εξάλλου των καιρών, το πεντάτευχο πρόγραμμα εξελίσσεται σε επτάτευχο. Με αποκλειστική τώρα χορηγία του ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» ξεκίνησε ήδη η σύνταξη δύο ακόμη εγχειριδίων: ενός για την «Αρχαία Ελληνική Ιστορία» (συντάκτες του οι συνάδελφοι Δημήτρης Κυρτάτας και Σπύρος Ράγκος)· και δεύτερου για την «Αρχαία Ελληνική Τέχνη» (συντάκτες του αρμόδιοι η Χρυσούλα Παλιαδέλη και ο Αντώνης Κωτίδης). Το πρώτο εστιάζει στο τρίπτυχο «πόλεμος - πολιτική - πολιτισμός»· το δεύτερο επιμένει σε κάθε του κεφάλαιο τόσο στις επιδράσεις που υποδέχεται η αρχαία ελληνική τέχνη από τον ανθρωπογεωγραφικό της περίγυρο όσο και στις διαδοχικές ανακλάσεις της στην αναγεννησιακή, νεότερη και νεοτερική τέχνη. Όχι, δεν περιμένουμε βραβείο της Ακαδημίας.

Στην «Αρχαία ελληνική γραμματολογία» του Φάνη Κακριδή είχα αφιερώσει ένα μονοτονικό, όσο ακόμη το εγχειρίδιο φώλιαζε στο τυπογραφείο. Υπογραμμίζοντας τότε προκαταβολικά τη συντακτική και συνθετική του αρτιότητα, εξαίροντας τις μεθοδικές ταξινομήσεις του, την οικονομία και την ακριβολογία του, την πολλαπλή του τεκμηρίωση. Σήμερα αντιγράφω, κατ' ανάγκην αποσπασματικά, τις δύο πρώτες παραγράφους από τον Πρόλογο του συγγραφέα, όπου ομολογούνται οι στόχοι της γραμματολογικής αυτής δοκιμής - εφικτοί και ανέφικτοι:

«Τον διδάσκουμε τον αρχαίο ελληνικό κόσμο στα σχολεία, όμως τον διδάσκουμε κομματιασμένο: χωριστά η ιστορία του, χωριστά τα κείμενα, και πάλι, σε άλλη χρονιά και σε άλλες ώρες, ο Όμηρος, η τραγωδία, ο Ηρόδοτος, ο Αριστοφάνης κλπ. Δίκαια αναρωτιόμαστε αν οι μαθητές μας μπορούν, μ' αυτά τα λιγοστά κομμάτια και θρύψαλα που τους δίνουμε, να συνθέσουν μέσα τους μια συνολική εικόνα του αρχαίου κόσμου...

Για να συμπληρώσουμε λοιπόν τη διδασκαλία μας, θα χρειαζόταν να προσφέρουμε, ας είναι και μόνο ως βιβλίο αναφοράς, μιαν ολόκληρη εικόνα του αρχαίου κόσμου στην εξέλιξή του, από τις πρώτες αρχές ως το τέλος. Εύκολο να το φανταστούμε, δύσκολο να γίνει, σχεδόν ακατόρθωτο. Γιατί μαζί με τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες, το βιβλίο θα έπρεπε να παρουσιάζει, παράλληλα και εξελικτικά, τη λογοτεχνία και τις επιστήμες, τις καλές τέχνες και την τεχνολογία, τη φιλοσοφία και τη θρησκεία...».

M' αυτές τις προδιαγραφές η «Αρχαία ελληνική γραμματολογία» του Φάνη Κακριδή συμπλήρωσε τους εφικτούς στόχους της: προσφέροντας εξαρτήματα (εισαγωγές και πορίσματα σε κάθε κεφάλαιο, διαγράμματα, πίνακες, χάρτες, και ευρετήρια) που δείχνουν προς την κατεύθυνση και των «ανέφικτων» στόχων, ανοίγει την αρχαιογνωστική όρεξη του νεαρού αναγνώστη. Παράδειγμα το «Μικρό λεξικό φιλολογικών και αρχαιογνωστικών όρων», συγκροτημένο αλφαβητικά, που πιάνει δώδεκα ολόκληρες σελίδες. Όπου ορίζονται, γλωσσικά και πραγματολογικά, λέξεις όπως (για να μείνω στο άλφα): αίνος, αισυμνήτης, αίτια, αλληγορία, ανάθημα, αντιβολή, αποθέωση, ασιανή ρητορεία, άτη, αττικισμός κλπ.

Τελικώς η «Αρχαία ελληνική γραμματολογία», όπως και τα άλλα εγχειρίδια του προγράμματος, ξεπερνά τον κοντινό της στόχο, που είναι αδιαίρετα ο διδακτικός και μαθητικός κόσμος του τριτάξιου Γυμνασίου· αρμόζει μια χαρά και στο Λύκειο, αλλά και στον φοιτητικό κόσμο των φιλοσοφικών σχολών. Ενώ συγχρόνως ικανοποιεί την αρχαιογνωστική φιλομάθεια του ευρύτερου αναγνωστικού κοινού. Ετσι σπάζουν τα ασφυκτικά στεγανά της σχολικής γνώσης, και η εκπαίδευση ανασαίνει στον χώρο της ελεύθερης παιδείας.