Ξενοφώντος Ελληνικά, Βιβλίο Β΄

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Α. Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

I. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

• Να γράψετε τα κύρια χαρακτηριστικά του έργου των λογογράφων.
• Ποιοι ήσαν οι σπουδαιότεροι ιστορικοί του 5ου π.Χ. αιώνα; Να επισημάνετε τις διαφορές που είχαν από τους λογογράφους.
• Να κάνετε σύντομη αναφορά στο περιεχόμενο και στα χαρακτηριστικά του έργου του Ηροδότου και να δικαιολογήσετε τον τίτλο «πατέρας της Ιστορίας» που του αποδόθηκε.
• Ποια στοιχεία μας επιτρέπουν να χαρακτηρίσουμε το έργο του Ηροδότου επιστημονικό;
• Για ποιο σκοπό γράφει ο Θουκυδίδης την ιστορία του πελοποννησιακού πολέμου;
• Σε ποια γεγονότα αναφέρεται το έργο του Θουκυδίδη και με ποιες μεθόδους ο συγγραφέας συγκροτεί το έργο του και εκπληρώνει το σκοπό του;
• Να συγκρίνετε το στόχο που θέτει ο Ηρόδοτος στο έργο του με τον αντίστοιχο του Θουκυδίδη, επισημαίνοντας κοινά στοιχεία και διαφορές. (Για το στόχο του Ηροδότου μπορείτε να διαβάσετε και από το βιβλίο της Ιστορίας σας, σ. 130).
• Ποιες διαφορές διαπιστώνετε (με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν στην εισαγωγή) στη μέθοδο με την οποία γράφει την ιστορία του ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης;
• Ο Θουκυδίδης πιστεύει ότι η ιστορία διδάσκει. Πού στηρίζει την πεποίθησή του αυτή;
• Ποια σημασία έχει για το έργο του Θουκυδίδη η άποψή του για το αμετάβλητο της ανθρώπινης φύσης;
• Ποιες αντιλήψεις εκφράζει ο Θουκυδίδης για την αλήθεια;
• Πώς αντιλαμβάνεσθε το νόημα της φράσης “η αποδέσμευση από την πόλη” αλλά και από το συγκεκριμένο, μεγάλο ιστορικό γεγονός είναι φανερή στα επτά βιβλία των Ελληνικών του Ξενοφώντα”. Να επιβεβαιώσετε την ορθότητά της, όταν θα έχετε ολοκληρώσει τη μελέτη των Ελληνικών.
• Ποια θέματα απασχολούν τους ιστορικούς από το τέλος του 4ου αι. ως τις αρχές του 3ου αι. π.Χ. και σε ποια είδη ιστοριογραφίας ανήκουν τα έργα τους;

ΙΙ. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

• Ποιοι ονομάζονται “λογογράφοι”, ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά τους και ποιος είναι ο γνωστότερος από αυτούς;
• Να γράψετε τα χαρακτηριστικά του έργου του Θουκυδίδη.
• Ποιοι είναι οι ιστορικοί του 4ου αι. και γιατί επιδίωξαν να συνεχίσουν το έργο του Θουκυδίδη;
• Σε τι διαφοροποιείται ως ιστορικός ο Ξενοφών από το Θουκυδίδη;
• Για ποιο σκοπό έγραψε την Ιστορία του ο Πολύβιος;
• Ποιος είναι ο σημαντικότερος ιστορικός της ελληνιστικής εποχής και ποια περίοδο θέλησε να καλύψει με το έργο του;
• Ποιος ήταν ο στόχος του έργου του Πολύβιου και με ποια μέθοδο επιδίωξε να τον επιτύχει;
• Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του έργου του Πολύβιου;
• Σε ποιες γενικές αρχές ακολουθεί ο Πολύβιος το Θουκυδίδη;

ΙΙΙ. Εργασίες για το σχολείο (με ανοιχτό το βιβλίο)

• Από τους “λογογράφους” στον Ηρόδοτο, το Θουκυδίδη, τον Ξενοφώντα και τον Πολύβιο μπορούμε να παρακολουθήσουμε την εξελικτική πορεία της ιστοριογραφίας. Να επισημάνετε στο βιβλίο σας τα στοιχεία αυτά που δείχνουν την εξέλιξη, προσέχοντας τα κοινά σημεία, τα κοινά προβλήματα που απασχολούν τους ιστορικούς, τις διαφορές στην αντιμετώπισή τους και τα νέα προβλήματα που θέτουν. [Η εξέλιξη δεν νοείται ως συνεχής, ευθύγραμμη ή ανοδική. Μπορούμε να επισημάνουμε στην τάξη την τελευταία φράση της σ. 9 του βιβλίου “άλλοι απλώς κολάκευαν τους ισχυρούς της ημέρας”, για να γίνει κατανοητό. Ανάμεσα στους μεγάλους ιστορικούς που σημειώνουμε υπάρχει συνέχεια και διαφοροποίηση που φαίνονται στην εισαγωγή και ζητούμε να επισημάνουν. Η εργασία αυτή ασκεί την αφαιρετική σκέψη, βοηθάει στη μελέτη και στην αφομοίωση της γνώσης.]
• Με βάση όσα μελετήσατε στο κεφάλαιο “Η αρχαία ελληνική ιστοριογραφία” α) να γράψετε τις σημασίες του όρου “ιστορία”, β) να σημειώσετε τα χαρακτηριστικά της ιστορίας ως επιστήμης, γ) να προσδιορίσετε το αντικείμενο της ιστορικής επιστήμης και δ) να δώσετε μια απάντηση στο ερώτημα γιατί γράφουμε ιστορία. Για την απάντησή σας στο (δ) να λάβετε υπόψη σας το σκοπό που θέτει καθένας ιστορικός. Συμφωνείτε ή όχι και γιατί;

IV. Ερωτήσεις σύζευξης

1. Να συνδέσετε τους ιστορικούς της B στήλης με την καταγωγή τους που δηλώνεται στην Α στήλη και τα έργα που τους αντιστοιχούν στη Γ στήλη. Κάποια ονόματα της Β στήλης συνδέονται με περισσότερα από ένα έργα στη Γ στήλη.

Στήλη Α’: Αλικαρνασσεύς, Μεγαλοπολίτης, Ερχιεύς, Μιλήσιος, Αλιμούσιος.

Στήλη Β’: Εκαταίος, Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ξενοφώντας, Πολύβιος.

Στήλη Γ’: Αγησίλαος, Ιστορίαι (άνοδος της Ρώμης), Ιστορίαι (Περσικοί πόλεμοι), Γενεαλογίαι, Ελληνικά, Κύρου Ανάβασις, Γης περίοδος, Ξυγγραφή (Πελ/κός πόλεμος)

2. Να αντιστοιχίσετε τους ιστορικούς με την εποχή περίπου που έζησε ο καθένας.

• Θουκυδίδης, Πολύβιος, Ξενοφώντας, Εκαταίος, Ηρόδοτος,
• 430 - 355 π.Χ., πριν από τον 5ο αιώνα π.Χ., 485 - 425 π.Χ., 200 -118 π.Χ., 454 - 399 π.Χ.

V. Συνδυασμός ερωτήσεων κλειστού και ανοικτού τύπου

1. Να συμπληρώσετε δίπλα από κάθε φράση το όνομα του ιστορικού στον οποίο ανήκει:

α) “Μέγας καί ἀξιολογώτατος τῶν προγεγενημένων” ήταν ο πόλεμος για τον οποίο έγραψε ο      

β) Τα διδάγματα από τη μελέτη της ιστορίας είναι η πιο αποτελεσματική προετοιμασία για την πολιτική δραστηριότητα, όπως πίστευε ο

γ) Για να μη λησμονηθούν “ἔργα μεγάλα τε καί θωμαστά” γράφει το έργο του ο       

δ) “᾿Αταλαίπωρος τοῖς πολλοῖς ἡ ζήτησις τῆς ἀληθείας” έγραψε ο         

ε) Καθολική, παγκόσμια ιστορία έγραψε ο           

στ) “Κτῆμα ἐς αἰεί” θεώρησε το έργο του ο           

Β. Να εξηγήσετε τι σημαίνουν οι φράσεις: δ και στ.

2. Α. Να σημειώσετε με Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο, αν οι πληροφορίες που δίδονται είναι σωστές ή λανθασμένες.

• Ο Ξενοφώντας θαύμαζε πάρα πολύ τους Σπαρτιάτες oo
• Τα πρώτα ιστορικά έργα τα έγραψαν οι “λογογράφοι”oo
• Ο Ηρόδοτος περιλαμβάνει στο έργο του ρητορικούς λόγουςoo
• Ο Ξενοφώντας εγκωμιάζει στην ιστορία του το βασιλιά Αγησίλαο. oo
• Υπάρχουν πολλοί ρητορικοί λόγοι στα ιστορικά έργα του Ξενοφώνταoo
• Οι Αθηναίοι εξόρισαν το Θουκυδίδη από την Αθήνα. oo
• Ο Ξενοφώντας πολέμησε εναντίον της ίδιας του της πατρίδας. oo
• Οι Θεοί, σύμφωνα με το Πολύβιο, καθορίζουν τις ιστορικές εξελίξεις. oo

Β. Να διορθώσετε τις λανθασμένες πληροφορίες.

Β. ΞΕΝΟΦΩΝ ΓΡΥΛΛΟΥ ΕΡΧΙΕΥΣ

1. H ζωή του, 2. Το έργο του

I. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

• Σε ποιο περιβάλλον (οικογενειακό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό) ανδρώθηκε ο Ξενοφών και ποια επίδραση άσκησε στο έργο του;
• Η σχέση του Ξενοφώντα με τη Σπάρτη επηρέασε τη ζωή και το έργο του; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.
• Οι Αθηναίοι εξόρισαν το συμπολίτη τους Ξενοφώντα, αλλά πολύ αργότερα αποφάσισαν την άρση του ψηφίσματος της εξορίας. Ποιοι λόγοι τους οδήγησαν στις ενέργειες αυτές και πώς κρίνετε την καθεμία;
• Ποια επίδραση άσκησαν στον Ξενοφώντα -την προσωπικότητα και τις ιδέες του- ο Σωκράτης και ο Αγησίλαος; Σε ποια έργα του φαίνεται η επίδραση αυτή;
• Ποιες απόψεις και πρότυπα προβάλλει ο Ξενοφών στο έργο του;
• Να αναφέρετε τις πολιτικές προτιμήσεις του Ξενοφώντα, τις απόψεις του για τον ηγέτη και την εξουσία. Σε ποια έργα του εκφράζονται οι προτιμήσεις και οι απόψεις αυτές;
• “Αγησίλαος”, “Κύρου Παιδεία”: Να γράψετε σύντομα κατατοπιστικά σημειώματα για τα έργα αυτά.

ΙI. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

• Να αναφέρετε σύντομες πληροφορίες για την καταγωγή και τη μόρφωση του Ξενοφώντα.
• Να επισημάνετε τη σημασία που είχε για το έργο του Ξενοφώντα η συμμετοχή του στην εκστρατεία του Κύρου κατά του Αρταξέρξη.
• Να αναφέρετε τις κατηγορίες στις οποίες διακρίνονται τα έργα του Ξενοφώντα και το βασικό θέμα καθεμιάς κατηγορίας,
• Να γράψετε δύο τίτλους έργων από κάθε κατηγορία.
• Πώς κατατάσσονται ειδολογικά τα έργα του Ξενοφώντα και πώς χρονολογικά;
• Πώς εκφράζονται τα ενδιαφέροντα του Ξενοφώντα για τα άλογα και τη διαχείριση του νοικοκυριού στο έργο του;
• Πώς εμφανίζεται ο Σωκράτης στο έργο του Ξενοφώντα;

3. Ο ΞΕΝΟΦΩΝ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

I. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

• Ποια αντίληψη για την ιστορία (ως γίγνεσθαι και ως επιστήμη) αποκαλύπτουν η πρώτη και η τελευταία φράση των Ελληνικών; (“Μετά δέ ταῦτα οὐ πολλαῖς ἡμέραις ὕστερον” - “ἐμοί μέν δή μέχρι τούτου γραφέσθω× τά δέ μετά ταῦτα ἴσως ἄλλῳ μελήσει”).
• Ο Ξενοφώντας στις ιστορικές του εξηγήσεις καταφεύγει και στη θεία πρόνοια. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, το κάνει αυτό;
• Πώς εκφράζεται ο θαυμασμός του Ξενοφώντα για τη Σπάρτη; (Να κρίνετε από τις πληροφορίες για όλο το έργο του, όχι μόνο από τα Ελληνικά).
• Ποιες ήταν οι εκτιμήσεις του Ξενοφώντα για τη μάχη της Μαντινείας και πώς κατέληξε σ’ αυτές; [Πολλές ερωτήσεις, όπως η παραπάνω, έχουν στόχο τον έλεγχο της κατανόησης του κειμένου της εισαγωγής και όχι την ίδια την πληροφορία. Γι’ αυτό μπορεί να δοθεί το πρώτο μέρος της ερώτησης και να ζητηθεί το δεύτερο ή να ζητηθεί απάντηση με ανοικτό βιβλίο, για να μάθουν τα παιδιά να μελετούν.]

ΙI. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

• Τι είδους γεγονότα ενδιέφεραν κυρίως τον Ξενοφώντα;
• Ποια θέση έχουν οι θεοί στην ιστορία του Ξενοφώντα;

4. Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ

I. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

• Πώς αξιολογήθηκε το έργο του Ξενοφώντα στην Αλεξανδρινή και τη Ρωμαϊκή εποχή;
• Οι χαρακτηρισμοί “αττική μέλισσα” και “αττική μούσα”, που αποδόθηκαν στον Ξενοφώντα, είναι απόλυτα θεμελιωμένοι ή όχι και γιατί;
• Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του έργου του Ξενοφώντα;
• Ποια έργα του Ξενοφώντα εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα; Από ποια άποψη εκτιμήθηκαν (ως προς τι) και γιατί;

5. ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Ι. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

• Από ποιο χρονικό σημείο αρχίζει και σε ποιο τελειώνει η ιστορική αφήγηση του Ξενοφώντα στα Ελληνικά;
• Σε πόσα βιβλία χωρίζονται τα Ελληνικά του Ξενοφώντα και πόσες ενότητες διακρίνονται στην ιστορική καταγραφή του;
• Τι εννοούν οι μελετητές του Ξενοφώντα με τον όρο “στρωματική σύνθεση του έργου” (των Ελληνικών);

ΙΙ. Άσκηση κατάταξης

Τα παρακάτω γεγονότα καταγράφονται από τον Ξενοφώντα στα Ελληνικά. Να τα κατατάξετε στη σωστή χρονολογική σειρά:

• Άνοδος της δύναμης της Θήβας
• Κατάληψη της εξουσίας στην Αθήνα από τους Τριάκοντα τυράννους
• Μάχη της Μαντινείας
• Αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Αθήνα
• Πελοποννησιακός πόλεμος, τελευταία περίοδος - ήττα και παράδοση της Αθήνας
• Μάχη των Λεύκτρων
• Ειρήνη του βασιλέως (Ανταλκίδειος ειρήνη)

Γ. Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (431- 404 π.Χ.)

Ι. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

• Ποια ήταν τα αίτια και οι αφορμές του πολέμου;
• Γιατί το σύνθημα με το οποίο οι Λακεδαιμόνιοι ξεκίνησαν τον πόλεμο “τούς ῞Ελληνας αὐτονόμους ἀφιέναι” βρήκε απήχηση στις ελληνικές πόλεις;
• Να αναφέρετε ονομαστικά τις φάσεις του πελοποννησιακού πολέμου, να τις προσδιορίσετε χρονολογικά και να γράψετε επιγραμματικά τα σημαντικότερα γεγονότα σε καθεμία φάση.

ΙΙ. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

• Πότε άρχισε, πότε τελείωσε ο πελοποννησιακός πόλεμος και ποιοι ήταν οι αντίπαλοι;
• Να αναφέρετε την πρώτη και την τελευταία πράξη του πολέμου.