ΕπιπλέονΕπιπλέον

Ερωτήσεις Εισαγωγής

Δ2. Οι φιλοσοφικές ιδέες του Σωκράτη. Διαλεκτική, μαιευτική, ειρωνεία. Η αναζήτηση των ορισμών, η επαγωγική μέθοδος και η ηθική

  1. Ποια στοιχεία της θεωρίας και της μεθόδου του Σωκράτη έδωσαν αφορμή να γίνει αντιπαθητικός σε πολλούς συμπολίτες του και να κατηγορηθεί ως άθεος;
  2. Μερικοί φιλόσοφοι υποστηρίζουν ότι η σωκρατική ρήση ἓν οἶδα, ὅτι οὐδὲν οἶδα εμπεριέχει αντίφαση, αφού δεν μπορεί να μην γνωρίζει κανείς τίποτα και ταυτόχρονα να αποφαίνεται ότι μόνο αυτό γνωρίζει. Το πρώτο δηλαδή μέρος της φράσης αναιρεί το δεύτερο και αντίστροφα. Ποια είναι η δική σας άποψη για το θέμα;
  3. Για τον Σωκράτη η ρήση ἓν οἶδα, ὅτι οὐδὲν οἶδα έχει κυρίως μεθοδολογική σημασία. Να εξηγήσετε με λίγα λόγια τι σημαίνει αυτό.
  4. Πώς χρησιμοποίησε ο Σωκράτης την ειρωνεία; Σε τι διαφέρει η αμφισβήτηση του Σωκράτη από αυτή των σοφιστών1;
  5. Να εξηγήσετε με λίγα λόγια τη διαλεκτική και τη μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη.
  6. Σε ποια θέματα επικέντρωσε το ενδιαφέρον του ο Σωκράτης και σε τι διαφέρει η προσέγγισή του στα θέματα αυτά από την προσέγγιση των προγενεστέρων φιλοσόφων και ιδίως των σοφιστών;
  7. Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι με τον Σωκράτη οι φιλοσοφούντες παύουν να ασχολούνται με τη φύση και κλίνουν προς την πολιτική και την ηθική φιλοσοφία. Επαληθεύεται η κρίση αυτή από την ιστορία της φιλοσοφίας; Για την απάντησή σας να ανατρέξετε στο κεφάλαιο για τους προσωκρατικούς και τους σοφιστές.
  8. Ο Σωκράτης αναζήτησε την «απόλυτη ουσία των ηθικών εννοιών». α) Τι σημαίνει αυτό; β) Ποια μέθοδο ακολούθησε ο Σωκράτης στην αναζήτηση αυτή και πού κατέληγε η μέθοδός του;
  9. Η συμβολή του Σωκράτη στη λογική είναι, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η επεξεργασία της επαγωγικής μεθόδου με σκοπό την εξαγωγή καθολικών ορισμών. Να εξηγήσετε με λίγα λόγια τη μέθοδο αυτή του Σωκράτη.

Δ3. Η δίκη και ο θάνατος του Σωκράτη

  1. Τι περιελάμβανε το κατηγορητήριο εναντίον του Σωκράτη;
  2. Γιατί η κατηγορία για αθεΐα (γενικά, όχι μόνο εναντίον του Σωκράτη) δεν μπορούσε να στοιχειοθετηθεί πραγματικά στην Αθήνα;
  3. Πού στήριξαν οι μηνυτές του Σωκράτη την κατηγορία για «διαφθορά» των νέων;
  4. Ποιοι ήταν οι πολιτικοί λόγοι της δίωξης του Σωκράτη;
  5. Ποια στάση τήρησε ο Σωκράτης απέναντι στο δικαστήριο και την καταδικαστική του απόφαση; Πώς εξηγείται η στάση του με βάση τη φιλοσοφία του;

Ερωτήσεις ανακεφαλαίωσης της τέταρτης ενότητας

  1. Να εξηγήσετε με λίγα λόγια τους όρους μαιευτική, διαλεκτική, ειρωνεία, στα πλαίσια της διδασκαλίας του Σωκράτη.
  2. Πώς και σε ποιους ασκούσε έλεγχο ο Σωκράτης; Ποιος ήταν ο στόχος του ελέγχου αυτού;
  3. Τι εννοούσε ο Σωκράτης όταν βεβαίωνε ότι δεν γνωρίζει τίποτα, και ποια μεθοδολογική αξία είχε η δήλωσή του;
  4. Τι ήταν το δαιμόνιο του Σωκράτη;
  5. Τι σας κάνει μεγαλύτερη εντύπωση από τη ζωή και τη διδασκαλία του Σωκράτη;
  6. Πώς κατέληγε ο Σωκράτης σε καθολικούς ορισμούς των εννοιών;

Ε. Ο Πλάτων

Ε1. Ο βίος του

  1. Να δώσετε μέσα σε δέκα περίπου γραμμές τα σημαντικότερα στοιχεία του βίου του Πλάτωνα.
  2. Ποια ήταν η καταγωγή του Πλάτωνα και ποια μόρφωση έλαβε;
  3. Γιατί δεν συμμετείχε ο Πλάτων στα κοινά της Αθήνας;
  4. Ποιο αποτέλεσμα είχε, για τα ενδιαφέροντα του Πλάτωνα και τη στάση του απέναντι στην πολιτική, η γνωριμία του με τον Σωκράτη και η καταδίκη του δασκάλου του;
  5. Με ποιες φιλοδοξίες ταξίδεψε ο Πλάτων στη Σικελία (τη δεύτερη ιδίως φορά) και τι αποκόμισε τελικά από τα ταξίδια του;
  6. Πότε και πού ίδρυσε ο Πλάτων την Ακαδημία του, ποια μαθήματα υποθέτουμε ότι διδάσκονταν σ’ αυτήν και μέχρι πότε λειτούργησε;
  7. Μπορείτε να συμπεράνετε, με βάση τα στοιχεία του βιβλίου σας, τη σημασία της ίδρυσης και λειτουργίας της Ακαδημίας; Να αναπτύξετε με λίγα λόγια την άποψή σας.
  8. Ποια σημασία έχει η Ζ΄ Ἐπιστολή του Πλάτωνα για τη βιογραφία του;
  9. Να αναφέρετε τα δύο γεγονότα από τη ζωή του Πλάτωνα που θεωρείτε σημαντικότερα και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

2. ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Α. Η διάρθρωση του διαλόγου και τα πρόσωπα

Εισαγωγή: Ο Σωκράτης διηγείται τη συζήτησή του με τον Πρωταγόρα σε έναν φίλο του.

  1. Ποιο είναι το θέμα της εισαγωγής στον Πρωταγόρα και για ποιο λόγο το επιλέγει ο Πλάτων;
  2. Ο Πλάτων ακολουθεί την τεχνική του άμεσου διαλόγου στην εισαγωγή στον Πρωταγόρα, ενώ στο υπόλοιπο έργο την τεχνική του αφηγημένου διαλόγου (ο Σωκράτης αφηγείται σε ένα φίλο του το διάλογό του με τον Πρωταγόρα). Ποια πλεονεκτήματα προσφέρει ο αφηγημένος διάλογος ως τεχνική γραφής και ποιες αδυναμίες μπορεί να παρουσιάζει σε ένα φιλοσοφικό κείμενο;

Πρόλογος: Ο Ιπποκράτης και η σφοδρή επιθυμία του να γίνει μαθητής του Πρωταγόρα.

  1. Γιατί ο Σωκράτης επισκέπτεται μαζί με τον Ιπποκράτη τον Καλλία;
  2. Ποιο είναι το θέμα του διαλόγου όπως φαίνεται από τον Πρόλογο και με ποιο τρόπο αναδεικνύεται;

Ο Σωκράτης στο σπίτι του Καλλία. Περιγραφή του Πρωταγόρα και των άλλων προσώπων του διαλόγου.

  1. Ποια είναι τα πρόσωπα του διαλόγου και πώς διαγράφεται ο χαρακτήρας καθενός στη σκηνή αυτή2;
  2. Έχει υποστηριχθεί ότι στον Πρωταγόρα ο Πλάτων έχει επηρεαστεί από την κωμωδία. Ποια στοιχεία της σκηνής στο σπίτι του Καλλία (όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο σας) συνηγορούν υπέρ της άποψης αυτής;
  3. Η αντιμετώπιση των σοφιστών από τους Αθηναίους δεν είναι ενιαία, όπως φαίνεται από τον Πρόλογο και τη σκηνή στο σπίτι του Καλλία. Πώς τους αντιμετωπίζει καθεμία ομάδα που διακρίνεται και πώς τους αντιμετωπίζει ο Πλάτων και ο Σωκράτης; Να εξηγήσετε τη στάση αυτή με τη βοήθεια της γενικής εισαγωγής του βιβλίου σας (σσ. 24-25, 29).

Η αρχή της συζήτησης. Είναι δυνατόν να διδαχθεί η πολιτική αρετή, όπως ισχυρίζεται ο Πρωταγόρας;

  1. Πώς ορίζει ο Πρωταγόρας το αντικείμενο της διδασκαλίας του και τι υπόσχεται στο νεαρό Ιπποκράτη;
  2. Η αρχαϊκή ηθική έδινε έμφαση στην καταγωγή του ανθρώπου. Από αυτήν εξαρτούσε σε πολύ μεγάλο βαθμό το ήθος, το χαρακτήρα και την αρετή του. Ποιες συνέπειες έχει γι’ αυτή την αριστοκρατική αντίληψη η επαγγελία του Πρωταγόρα (και των σοφιστών γενικά) για το αντικείμενο και το σκοπό της διδασκαλίας του;
  3. Ποιες αντιρρήσεις διατυπώνει ο Σωκράτης σχετικά με το αντικείμενο της διδασκαλίας του Πρωταγόρα και με ποιο τρόπο επιχειρεί να τις θεμελιώσει;

Η απάντηση του Πρωταγόρα και ο μύθος για τη δημιουργία της ανθρώπινης κοινωνίας.

  1. Ποιες από τις σοφιστικές μεθόδους χρησιμοποιεί ο Πρωταγόρας στην απάντησή του στις πρώτες αντιρρήσεις του Σωκράτη σχετικά με το διδακτόν της αρετής;
  2. Σε πόσα μέρη διακρίνεται ο λόγος (ρήση) του Πρωταγόρα και σε ποια επιχειρήματα του Σωκράτη απαντά στο καθένα;
  3. Τι επιχειρεί να αποδείξει ο Πρωταγόρας με το μύθο του Προμηθέα;
  4. Το επιχείρημα του Πρωταγόρα για τη σκοπιμότητα της τιμωρίας αποδεικνύει, κατά τη γνώμη σας, το διδακτόν της αρετής και γιατί;
  5. Ποιοι διδάσκουν τους νέους την αρετή και πού αποβλέπει η διδασκαλία αυτή, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα;

Β. Η φιλοσοφική σημασία του διαλόγου

  1. Ποια είναι τα θέματα που συζητούν ο Πρωταγόρας και ο Σωκράτης στο διάλογο και ποια σχέση έχουν μεταξύ τους;
  2. Διαλεκτική - σωκρατική ειρωνεία - μαιευτική: Να γράψετε σύντομα κατατοπιστικά σημειώματα για το καθένα, επισημαίνοντας πώς χρησιμοποιούνται από το Σωκράτη στον Πρωταγόρα. (Να συμβουλευτείτε και την εισαγωγή του βιβλίου σας, σσ. 35- 36).
  3. Να δώσετε ένα σύντομο ορισμό της διαλεκτικής μεθόδου του Σωκράτη και να γράψετε τα πλεονεκτήματά της στη φιλοσοφική συζήτηση.
  4. Ποιες μεθόδους της σοφιστικής συναντάμε στον Πρωταγόρα και ποια στάση τηρεί ο Πλάτων απέναντι σ' αυτές;
  5. Ο Πρωταγόρας και οι σοφιστές γενικά αλλά και ο Πλάτων καταφεύγουν στο μύθο ως φιλοσοφική μέθοδο. Με ποιο τρόπο μπορεί να συμβάλει ο μύθος στη φιλοσοφική αναζήτηση και ποια είναι τα όριά του;
  6. Γιατί ο Σωκράτης (και ο Πλάτων) ειρωνεύεται ιδιαίτερα τη διάλεξη ως φιλοσοφική μέθοδο; Για ποιο σκοπό τη χρησιμοποιούσαν οι σοφιστές;
  7. Γιατί οι σοφιστές θεωρούνται πρωτοπόροι της λογοτεχνικής ανάλυσης;
  8. Ποιες αντιρρήσεις εκφράζει ο Σωκράτης για το σχολιασμό ποιητικών κειμένων ως μέθοδο φιλοσοφικής αναζήτησης;
  9. Πώς αναδεικνύει ο Πλάτων στον Πρωταγόρα τη διαλεκτική ως μοναδική φιλοσοφική μέθοδο για την αναζήτηση της αλήθειας;
  10. Αφού προσδιορίσετε την έννοια του «σχετικισμού» και του «υποκειμενισμού»3 με τη βοήθεια ενός λεξικού, να εξηγήσετε τη στάση του Σωκράτη προς τις αντιλήψεις αυτές των σοφιστών. Να συμβουλευτείτε και την εισαγωγή του βιβλίου σας (ενότητα Δ2).
  11. Ποια θέση παίρνει απέναντι στην αλήθεια καθένας από τους δύο συζητητές (Σωκράτης - Πρωταγόρας) στο διάλογο; Ποια σημασία έχει αυτή η θέση για τις αντιλήψεις τους σχετικά με τη φύση της αρετής;

Υποσημειώσεις

1 Στην απάντηση για τη διαφορά της αμφισβήτησης οι μαθητές μπορούν να αναφέρουν ότι ο Σωκράτης, σε αντίθεση με τους σοφιστές, κατέληγε στην αναλλοίωτη αλήθεια των εννοιών, αποφεύγοντας τον μάλλον υπερβολικό και απλουστευτικό χαρακτηρισμό για την κατάληξη της σοφιστικής αμφισβήτησης.

2 Πρόκειται για την τρίτη του έργου, πρώτη είναι η συνάντηση Σωκράτη - ανώνυμου εταίρου, δεύτερη στο σπίτι του Σωκράτη.

3 Σχετικισμός: η θεωρία σύμφωνα με την οποία η γνώση δεν είναι απόλυτη, αλλά περιορισμένη και σχετίζεται με την εποχή, την κοινωνία, τις περιστάσεις κ.τ.λ. Η απόφανση για την αλήθεια ή μη μιας λογικής κρίσης είναι συνάρτηση της εποχής, της κοινωνίας κ.τ.λ. Η ίδια λογική κρίση θα μπορούσε να είναι για κάποιον αληθινή και για κάποιον άλλον ψευδής. Δεν υπάρχει μια ενιαία, απόλυτη αλήθεια. Οι αξίες δεν είναι απόλυτες και αιώνιες, αλλά σχετικές και διαφορετικές από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία. Υποκειμενισμός: η θεωρία σύμφωνα με την οποία η αλήθεια δεν έχει αντικειμενική αξία, δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια αποδεκτή από όλους.