Αρχαία ΕλληνικάΣυντακτικό

Μετοχές

1)Συνημμένη

2)Απόλυτη

 

1)Επιθετική (αναφορική)

2)Κατηγορηματική

3)Επιρρηματική

    α)χρονική
    β)αιτιολογική
    γ)τροπική
    δ)τελική
    ε)υποθετική
    Ϛ)εναντιωματική

Η μετοχή είναι ρηματικό επίθετο που μετέχει στις ιδιότητες τόσο του επιθέτου όσο και του ρήματος. Η χρήση της στην Α.Ε. είναι ιδιαίτερα συχνή· απαντά στον ενεργητικό, μέσο και παθητικό ενεστώτα, μέλλοντα, αόριστο και παρακείμενο, εκφράζοντας ποικίλες σημασίες.

N.E.: Η μετοχή έχει λιγότερους τύπους σε σχέση με την Α.Ε. (απαντά στον ενεργητικό και παθητικό ενεστώτα και στον παθητικό παρακείμενο) και χρησιμοποιείται στον λόγο σε πιο περιορισμένο βαθμό.

Η ονοματική φύση της μετοχής φαίνεται από το ότι αυτή:

α) Έχει γένη, πτώσεις και ακολουθεί το κλιτικό σύστημα των ονομάτων: ὁ λυόμενος, ἡ λυομένη, τὸ λυόμενον [Κλίνεται κατά τα τρικατάληκτα ασυναίρετα επίθετα της β' κλίσης.]

β) Είναι δυνατόν να λειτουργεί ως ουσιαστικό (ουσιαστικοποιημένη μετοχή) και να συνδέεται παρατακτικά με ονόματα: οἱ ἄρχοντες- οἱ λέγοντες- τὸ μέλλον- τὸ συμφέρον κτλ. Λέγει δ' ὡς ὑβριστής εἰμι καὶ βίαιος καὶ λίαν ἀσελγῶς διακείμενος.

γ) Μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον λόγο ως υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο ή ονοματικός προσδιορισμός: Ἀδικοῦσιν οἱ τὰς σπονδὰς λύοντες [υποκείμενο] / Τὰ δέοντα εἶχον οἱ στρατιῶται. [αντικείμενο] / Αἱ πόλεις αἱ δημοκρατούμεναι τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις διοικοῦνται, [επιθ. προσδ.]

Η ρηματική φύση της μετοχής φαίνεται από το ότι αυτή:

α) Έχει φωνή, διάθεση, χρόνους και ακολουθεί τη σύνταξη του ρήματος στο οποίο ανήκει: Ὁ δὲ θέμενος τὰ ὅπλα ἐγγὺς κήρυκα προσπέμπει αὐτοῖς. [τίθεμαί τι] / Φαίνεται τὰ φυτὰ ζῆν οὐ μετέχοντα αἰσθήσεως. [μετέχω τινός]

β) Έχει υποκείμενο: Πολλάκις δὲ τοῦ κήρυκος ἐρωτῶντος οὐδεὶς ἀνίστατο. / Πεισθέντες δ' ὑμεῖς εἵλεσθ' αὐτῷ Κτησιφῶντα πρεσβευτήν.

γ) Σε κάποιες περιπτώσεις συνοδεύεται (εκτός από την τελική μετοχή) από το δυνητικό ἄν. Τότε λέγεται δυνητική μετοχή και ισοδυναμεί με δυνητική οριστική ή δυνητική ευκτική, δηλώνοντας το μη πραγματικό ή το δυνατόν στο παρόν και στο μέλλον, αντίστοιχα:

Σωκράτης ῥᾳδίως ἂν ἀφεθεὶς ὑπὸ τῶν δικαστῶν, προείλετο μᾶλλον τοῖς νόμοις ἐμμένων ἀποθανεῖν ἢ παρανομῶν ζῆν. [εἰ καὶ ἀφείθη ἄν] / Καὶ ὁρῶν τὸ παρατείχισμα τῶν Συρακοσίων ἁπλοῦν ὂν καὶ ῥᾳδίως ἂν αὐτὸ ληφθέν, ἠπείγετο ἐπιθέσθαι [ὅτι ληφθείη ἄν]

Η μετοχή ανάλογα με τη χρήση της διακρίνεται σε: επιθετική, κατηγορηματική, επιρρηματική.

α. Η επιθετική μετοχή

Η επιθετική μετοχή, έναρθρη ή σπανιότερα άναρθρη, λειτουργεί ως επίθετο και προσδιορίζει ουσιαστικά ή αντωνυμίες. Απαντά σε κάθε χρόνο που έχει μετοχή και δέχεται άρνηση οὐ, όταν εκφράζει κάτι πραγματικό, και σπανιότερα μή, όταν δηλώνει κάτι υποθετικό ή υποκειμενικό. Η επιθετική μετοχή λέγεται και αναφορική, γιατί ισοδυναμεί με δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. Μεταφράζεται με οριστική του χρόνου στον οποίο βρίσκεται, εκτός αν είναι μετοχή ενεστώτα ή παρακειμένου που εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, οπότε μπορεί να μεταφραστεί και με οριστική παρατατικού ή υπερσυντελίκου αντίστοιχα: Ὑμᾶς τοὺς δέκα στρατηγοὺς τοὺς οὐκ ἀνελομένους τοὺς ἐκ τῆς ναυμαχίας ἐβουλεύσασθε ἀθρόους κρὶνειν. [ Ὑμεῖς τοὺς δέκα στρατηγοὺς οἱ οὐκ ἀνείλοντο τοὺς ἐκ τῆς ναυμαχίας ἐβουλεύσασθε ἀθρόους κρίνειν.] (Έσεις αποφασίσατε να δικάσετε όλους μαζί τους δέκα στρατηγούς οι οποίοι δεν περισυνέλεξαν τους νεκρούς από τη ναυμαχία.) / Ὁ μὴ δαρεὶςοὐ παιδεύεται. / Δύνομαι συνεῖναι δυναμένοις ἀνθρώποις ἀναλίσκειν. [Δύνομαι συνεῖναι ἄνθρωπος οἳ δύνανται ἀναλίσκειν]. (Έχω τη δυνατότητα να συναναστρέφομαι ανθρώπους οι οποίοι μπορούν να ξοδεύουν.) / Ἐπορεύθησαν ἐς Ἀπολλωνίαν, Κορινθίων οὖσαν ἀποικίαν. [Ἐπορεύθησαν ἐς Ἀπολλωνίαν, ἣ ἦν Κορινθίων ἀποικία] (Βαδίσαν προς την Απολλωνία, η οποία ήταν αποικία των Κορινθίων.)

Ν.Ε.: Είναι διάβαση μη φυλασσόμενη. [Είναι διάβαση η οποία δε φυλάσσεται.]

Η επιθετική μετοχή μπορεί να μην είναι πάντα καθαρά αναφορική, αλλά να εκφράζει συγχρόνως μια επιρρηματική σχέση: του αναγκαστικού αιτίου (αναφορική αιτιολογική), του τελικού αιτίου (αναφορική τελική), της εναντίωσης (αναφορική εναντιωματική) ή της υπόθεσης (αναφορική υποθετική): Κατηγορήσων ἀνέβην ἐνθάδε Περικλέους ἀναγκαίου μοι ὄντος. (αν και είναι συγγενής μου) [αναφορική εναντιωματική] / Μακάριός ἐστι πᾶς ὃ μὴ θνητὰ φρονῶν. [αναφορική υποθετική]

Όταν το ουσιαστικό που προσδιορίζει μια έναρθρη επιθετική μετοχή παραλείπεται, η μετοχή παίρνει τη συντακτική του θέση (ουσιαστικοποιημένη μετοχή). Επίσης, το ουδέτερο ενικού επιθετικής μετοχής με άρθρο χρησιμοποιείται ως αφηρημένο ουσιαστικό. Συνήθεις ουσιαστικοποιημένες επιθετικές μετοχές είναι οι ακόλουθες:

• ὁ άρχων, οί άρχοντες •όδιώκων (ο κατήγορος)

• δ κλεπτών (ο κλέφτης)

• δ νικών (ο νικητής)

• δτεκών (ο πατέρας) δφεύγων (ο κατηγορούμενος, ο εξόριστος)

• ή ειμαρμένη (χ) μοίρα) •ήεπίοϋσα (η επόμενη ημέρα)

• ήτεκουσα (η μητέρα)

• οί κρατούντες (οι άρχοντες) . οι λέγοντες (οι ρήτορες)

οι πολιτευόμενοι (οι πολιτικοί) •ο/>ο<φοι/Γ£$• (οι συγγενείς)

• οι τεθνεώτες (οι νεκροί)

•τόάνειμένον{ΆάνζσΛ) •τόδεδιός(ο^ος)

• το δέον (το πρέπον)

• TO tow (η γνώμη) •τόήσυχάζον (η ησυχία)

• τόθαρσοΰν (το θάρρος)

• ro Αξενοι/(η φήμη)

• το Λί/σΐ7ϊΛοϋν (η ωφέλεια)

• το μέλλον/το παρελθόν/ το παρόν

• το νοσούν (η νόσος)

•το πρόοδοι/(το αρμόζον)

• το συμφέρον

• τόσυνεστηκός (οι συνωμότες)

. τάβεβουλευμένα/τά γνωσθέντα/ τάδεδογμένα/τάδόξαντα/τά εφηφισμένα (οι αποφάσεις)

• τα δέοντα /τα προσήκοντα (τα πρέποντα)

• τα καθεστώτα (η παρούσα κατάσταση)

• τα κατηγορημένα (οι κατηγορίες)

• τάκηρυχθέντα (οι διαταγές)

• τάνομιζόμενα (τα καθιερωμένα)

• τα συγκείμενα (οι ισχύουσες συνθήκες)

• τα συμβάντα

• τα ομολογημένα (οι συμφωνίες)

Μεμαρτυρήκασι οϊτε Ναυσψένους προσήκοντες και ο! τοΰ εμού πατρός.

Άντέλεγέτε ουδείς, όρων πολύ το ξυνεστηκός.

Ούτος μεν το συμφέρον άπεκρίνατο, άλλος δε το δέον, δ δε το λυσιτελοΰν.

Και μήν - γε σώφρων τα προσήκοντα πράποι αν.

N.E.: • Κανείς δεν ξέρει τα μελλούμενα. • Το περιβάλλον καταστρέφεται.

Η επιθετική μετοχή λειτουργεί στον λόγο ως:

α) Υποκείμενο: Οὐδέποθ' ὑμᾶς οἱ λέγοντες οὔτε πονηροὺς οὔτε χρηστοὺς ποιοῦσιν. / Τὸ μέλλον ἀφανὲς ἡμῖν ἐστιν. N.E.: Οι εργαζόμενοι πήραν άδεια.

β) Αντικείμενο: Οἱ νόμοι τὸ δίκαιον καὶ τὸ συμφέρον βούλονται. / Εὖ σοι τὸ μέλλον ἕξει, ἂν τὸ παρὸν εὖ τιθῇς. N.E.: Ο υπουργός δέχτηκε τους απολυμένους.

γ) Κατηγορούμενο (η επιθετική μετοχή είναι πάντοτε έναρθρη): Οὗτος ἦν ὁ ἀδικήσας καὶ ἐπιβουλεύσας ἡμῖν. N.E.: Το νερό είναι παγωμένο.

δ) Επιθετικός προσδιορισμός: Ἀπήγαγε τὴν στρατιὰν ἐπὶ τὴν ἄκραν Τεμενῖτιν καλουμένην. / Προσήκει τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις πείθεσθαι. N.E.: Τακτοποίησε τα σιδερωμένα ρούχα.

ε) Κατηγορηματικός προσδιορισμός (δεν αναλύεται σε αναφορική πρόταση): Πατηγύας προφαίνεται ἐλαύνων ἰδροῦντι τῷ ἵππ. N.E.: Κάθεται με τα χέρια σταυρωμένα.

στ) Παράθεση: Λύσανδρος παρέπλει εἰςΛάμψακον σύμμαχον οὖσαν Ἀθηναίων. / Πεισίστρατος δημαγωγὸς καὶ στρατηγὸς ὢν τύραννος κατέστη. N.E.: Εσείς οι τιμωρημένοι ελάτε εδώ.

ζ) Επεξήγηση: Οὗτοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναίοι, οἱ ταύτην τὴν φήμην κατασκεδάσαντες, οἱ δεινοὶ εἰσίν μου κατήγοροι.

η) Ονοματικός ετερόπτωτος ή εμπρόθετος προσδιορισμός: Πρὸς ἕκαστον τῶν εἰρημένων ἐνεχείρει τι λέγειν ὁ Φίλιππος, [γεν. διαιρετική] / Διαιρεῖται εἰς δύο μέρη τὸ πλῆθος τῶν οἰκούντων, τὸ μὲν εἰς τοὺς γεωργούς, τὸ δὲ εἰς τὸ προπολεμοῦν μέρος. [γεν. περιεχομένου] / Οἱ δὲ ἐνάντιοι τοῖς προδιδοῦσι πέμπουσι Θουκυδίδην. [δοτ. αντικειμενική] / Ἱστορεῖ τὴν Πλάτωνος περὶ τῶν ὄντων δόξαν. [εμπρόθ. αναφοράς] / Ἀναξίβιος παραπλεύσας εἰς Πάριον πέμπει παρὰ Φαρνάβαζον κατὰ τὰ συγκείμενα, [εμπρόθ. συμφωνίας] N.E.: Υπάρχει αύξηση του ενδιαφέροντος για τον αγροτοτουρισμό. [γεν. υποκειμενική] / Κατά τα φαινόμενα θα ηττηθεί, [εμπρόθ. συμφωνίας]

θ) Δοτική προσωπική: Φύσει δ' ὑπάρχει τοὶς παροὺσι τὰ τῶν ἀπόντων, [δοτ. προσωπική κτητική]

β. Η κατηγορηματική μετοχή

Η κατηγορηματική μετοχή είναι πάντα άναρθρη, απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή και αναφέρεται στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται. Δέχεται άρνηση ού και μεταφράζεται συνήθως με τα «ότι», «πως», «που» + οριστική ή με το «να» + υποτακτική:

Ταδίως εξελεγχθήσεται ψευδόμενος. (Εύκολα θα αποδειχτεί ότι ψεύδεται.) Έγώ μεν τοίνυν άπείρηκα τρέχων. (Λοιπόν εγώ κουράστηκα να τρέχω.) Οϊδα τους εκεί υπολοίπους ημών αδυνάτους έσομένους άμύνασθαι.

§ 125

Η κατηγορηματική μετοχή λειτουργεί στον λόγο ως:

α) Κατηγορούμενο στο υποκείμενο συνδετικού ρήματος: Ήν γαρ Περικλέους γνώμη πρότερον νενικηκυΐα.

β) Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος: Οι πολέμιοι ήσθοντο το ορός έχόμενον.

§ 126

Με κατηγορηματική μετοχή συντάσσονται τα:

α) ειμί, γίγνομαι, υπάρχω- η μετοχή έχει θέση κατηγορουμένου, μεταφράζεται ως ρήμα, ενώ η μετάφραση του ρήματος παραλείπεται:

Προσεοικότες γίγνονται τοις γονεΰσιν οι παίδες. (Τα παιδιά μοιάζουν στους γονείς.) Ήν ουν και εν εκείνοις πολλά γιγνόμενα. (Γίνονταν λοιπόν πολλά και σ' εκείνα τα χρόνια.)

β) δήλος ε'ψΐ (είμαι φανερός), διαβιώ/διαμένω (ζω κάπου μόνιμα), διάγω/δίαγίγνομαΐ (περνώ τον καιρό μου), Ού διαλείπω (δε σταματώ), διατελώ (είμαι συνεχώς), λανθάνω (μένω απαρατήρητος), οϊχομαι (έχω φύγει), τυγχάνω (συμβαίνει να είμαι, είμαι), φαίνομαι/ φανερός ε'ΐμΐ (είμαι φανερός), φθάνω (προφταίνω)• τα ρήματα αυτά μπορεί να αποδοθούν με τροπικό επίρρημα και η κατηγορηματική μετοχή που εξαρτάται από αυτά με ρήμα:

• δήλος ειμί (φανερά)

• διαβιώ Ι διαμένω Ι διαγίγνομαι Ι διάγω Ι ού διαλείπω Ι διατελώ (συνεχώς)

• λανθάνω (κρυφά)

•οϊχομαι (γρήγορα,αμέσως) • τυγχάνω (τυχαία) . φαίνομαι Ι φανερός είμι (φανερά) .<£θάνω (πρώτα, πρώτος)

Δήλος ήν έπιθυμών προσελθείν. (Επιθυμούσε φανερά να έρθει.)

Φανερός ήν τοις νόμοις λατρεύων. (Φανερά υπηρετούσε τους νόμους.)

'Αλλ’αυτοί φθήσονται τοϋτο δράσαντες. (Αλλ' αυτοί πρώτοι θα το κάνουν αυτό.)

γ) Ρήματα που σημαίνουν έναρξη, λήξη, καρτερία, ανοχή, κάματο, όπως άρχω, άρχομαι, άπαλλάπομαι, απολείπω, επιλείπω (αφήνω), λήγω, παύω, παύομαι, υπάρχω (αρχίζω πρώτος), ανέχομαι, απαγορεύω, κάμνω (κουρά-ζομαι), καρτερώ, υπομένω κ.τ.ό.:

"Αρξομαι διδάσκων εκ τών θείων.

Παύσασθε περί τούτου κατηγοροΰντες αλλήλων.

'Αλλά μή κάμης φίλον άνδρα ευεργετών, (μην κουραστείς να ευεργετείς)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑ' OΙ OΝOΜΑTΙΚOΙ TYΠOΙ TOY ΡΗΜΑTOΣ 91

δ) Ρήματα που σημαίνουν αίσθηση, γνώση, μάθηση, μνήμη και τα αντίθετα τους, όπως αγνοώ, αισθάνομαι, ακούω, γιγνώσκω, επίσημοι, ευρίσκω, δρω, περιορώ(αδιαφορώ,επιτρέπω),μανθάνω, ενθυμούμαι,μέμνημαι, επιλανθάνομαι (ξεχνώ) κ.τ.ό.:

Αισθάνομαι τινας παραβαίνοντας τους νόμους

Μαζαΐοςήκουσενήδη προσάγοντα Άλέξανδρον.

Μέμνημαι τοιαύτα άκουσας σου.

ε) Ρήματα που σημαίνουν αγγελία, δείξη, έλεγχο, όπως (άν)αγγέλλω, έπιδείκνυμι, άποδείκνυμι, δηλώ, αποβαίνω, ελέγχω (αποδεικνύω), παρέχω (παρουσιάζω), φαίνω, φαίνομαι κ.τ.ό.: Επιδείξω Μειδίαν τουτονι μη μόνον εις εμέ άλλα και εις υμάς ΰβρικότα. Και μην ουδ' άκαίρως φανησόμεθα μεμνημένοι περί τούτων.

στ) Ρήματα που σημαίνουν ψυχικό πάθος, όπως αγανακτώ, αισχύνομαι, άχθομαι, ήδομαι (ευχαριστιέμαι), χαίρω, λυπούμαι, οργίζομαι, τέρπομαι, βαρέως φέρω κ.τ.ό.:

Αγανακτώ όρων την συκοφαντίαν άμεινον της φιλοσοφίας φερομένην. Και εγώ τοις καλώς ερωτώσι χαίρω άποκρινόμενος.

> Μια μετοχή που εξαρτάται από ρήμα ψυχικού πάθους μπορεί να είναι και αιτιολογική (βλ. § 129). Είναι κατηγορηματική, όταν δηλώνει πράξη σύγχρονη προς αυτό που σημαίνει το ρήμα, και αιτιολογική, όταν δηλώνει πράξη προτερόχρονη:

'Αλλ’ήδομαι, ώ Κλέαρχε, άκούωνσου φρόνιμους λόγους, [κατηγορηματική]

Και μετεμέλοντο τάςσπονδάςού δεξάμενοι. [αιτιολογική]

ζ) εΰ/καλώς/δίκαια/κακώς ποιώ,χαρίζομαι, αδικώ, νικώ, περιγίγνομαι (υπερτερώ), κρατώ, ήττώμαι, λεί-πομαι (υστερώ) κ,τ.ό. Μεταφράζονται «με το να» + υποτακτική, «που» + οριστική ή «στο να» + υποτακτική: Αδικείτε πολέμου άρχοντες και σπονδάς λύοντες. (Αδικείτε με το να αρχίζετε πόλεμο και με το να καταλύετε τις συνθήκες ειρήνης.)

Ευ γ'εποίησας άναμνήσαςμε. (Καλά έκανες που μου το θύμισες.) Και τούτου ουχήπησόμεθα ευ ποιοΰντες. (Δε θα φανούμε κατώτεροι από αυτόν στο να ευεργετούμε.)

Γενική παρατήρηση

Αρκετά από τα ρήματα που συντάσσονται με κατηγορηματική μετοχή συντάσσονται και με απαρέμφατο, έχουν όμως διαφορετική σημασία. Τέτοια ρήματα είναι τα ακόλουθα:

4. Τα ρήματα ακούω και αισθάνομαι συντάσσονται:

α) Με γενική + κατηγορηματική μετοχή, όταν δηλώνουν άμεση αντίληψη:

Ήκουσα δε ποτέ αΰτου και περί οικονομίας διαλεγομένου. [άκουσα ο ίδιος] β) Με αιτιατική + κατηγορηματική μετοχή, όταν δηλώνουν έμμεση αντίληψη:

'Αλέξανδρος ήκουσεν εν τω όπισθεν αυτού όντα Δαρεΐον. [άκουσε από άλλους] γ) Με αιτιατική + ειδικό απαρέμφατο, όταν δηλώνουν ένα γεγονός αβέβαιο:

Ήκουσεν αυτόν καλόν κάγαθόν είναι, [άκουσε ως φήμη]

92 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΟΡΟΙ ΤΗΣ

ΡΗΜΑΤΑ TVMTA-H ΠΑΟΑΛΡΙΓΜΑΤΑ

αιδούμαι/ αίσχύνομαι + μετοχή (ντρέπομαι που) Ού γαρ αίσχύνομαι μανθάνων. (Διότι δεν ντρέπομαι που μαθαίνω.)

+ απαρέμφατο (ντρέπομαι να) Αίσχύνομαι ειπείν τάληθή. (Ντρέπομαι να πω την αλήθεια.) [από ντροπή δε λέω την αλήθεια]

γιγνώσκω + μετοχή (γνωρίζω/καταλαβαίνω ότι) Ύγνω εγγύς όντα Άλέξανδρον. (Κατάλαβε ότι ο Αλέξανδρος ήταν κοντά.)

+ απαρέμφατο (κρίνω ότι, αποφασίζω να) Αλέξανδρος έγνω διάβαιναν τον Ίστρον. (0 Αλέξανδρος αποφάσισε να διαβεί τον Ίστρο.)

μανθάνω + μετοχή (μαθαίνω ότι) Τμαθον τάς πόλεις σφών ΰπ' 'Αλεξάνδρου έχομένας. (Έμαθαν ότι ο Αλέξανδρος κατείχε τις πόλεις τους.)

+ απαρέμφατο (μαθαίνω να) Τμαθον άκοντίζειν. (Έμαθαν να ρίχνουν ακόντιο.)

οίδα + μετοχή (γνωρίζω ότι/που) Ούδένα οίδα μισοΰντα τους έπαινούντας. (Δε γνωρίζω κανέναν που να μισεί αυτούς που τον επαινούν.)

+ απαρέμφατο (ξέρω να, είμαι ικανός να) Όλύνθιοι ϊσασι το μέλλον προοραν. (Οι Ολύνθιοι ξέρουν να προβλέπουν το μέλλον.)

έπίσταμαι + μετοχή (γνωρίζω καλά ότι) Τούτον έπίστασθε υμάς προδόντα. (Γνωρίζετε καλά ότι αυτός σας πρόδωσε.)

+ απαρέμφατο (ξέρω καλά να) Τιμαν έπίστασθε τους αγαθούς άνδρας. (Ξέρετε καλά να τιμάτετους γενναίους άνδρες.)

φαίνομαι + μετοχή (είναι φανερό ότι, φανερά) Πάντων των ήλίκων διαφέρων έφαίνετο. (Φανερά υπερείχε απ' όλους τους συνομηλίκους.)

+ απαρέμφατο (δίνω την εντύπωση ότι) Γελοίος σοι φαίνομαι είναι. (Σου δίνω την εντύπωση ότι είμαι γελοίος.)

γ. Η επιρρηματική μετοχή

§ 127 Η επιρρηματική μετοχή είναι άναρθρη, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός και εκφράζει τις επιρρηματικές σχέσεις του χρόνου, της αιτίας, του σκοπού, της υπόθεσης, της εναντίωσης, της παραχώρησης ή του τρόπου. Έτσι, μια επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι, αντίστοιχα, χρονική, αιτιολογική, τελική, υποθετική, εναντιω-ματική, παραχωρητική, τροπική.

1. Η χρονική μετοχή

§ 128 Η χρονική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα), κατά κανόνα μάλιστα σε χρόνο αόριστο• δέχεται άρνηση ουή μη. Δηλώνει πράξη σύγχρονη ή προτερόχρονη (σπανίως υστε-ρόχρονη) αυτής που σημαίνει το ρήμα της πρότασης και μεταφράζεται με έναν από τους χρονικούς συνδέσμους + οριστική ή υποτακτική5. Συνοδεύεται συχνά από χρονικά επιρρήματα, όπως αμα (συγχρόνως, αμέσως), ενταύθα (τό-

5. Μερικές χρονικές μετοχές έχουν ιδιαίτερη ατ]μααία, όπως αρχόμενος (στην αρχή), διαλιπών (ύστερα από), τελευτών (στο τέλος) κ.ά: Μικρόν διαλιπώνχρόνον πάλιν ήκε. (Ύστερα από λίγο ήρθε πάλι.) Τελευτών δ' ουν έπείσθην. (Στο τέλος λοιπόν πείστηκα.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑ' OΙ OΝOΜΑTΙΚOΙ TYΠOΙ TOY ΡΗΜΑTOΣ 93

τε), 'έπειτα, ευθύς, ήδη, μεταξύ κ.τ.ό. και ισοδυναμεί με δευτερεύουσα χρονική πρόταση6:

Άναχωρησάντωνδ'αύτώνοί 'Αθηναίοι φύλακαςκατεστήσαντο. [Ίπεΐ δ'αύτοι άνεχώρησαν, οι 'Αθηναίοι φύλακας κατεστήσαντο.] (Αφού αυτοί αναχώρησαν, οι Αθηναίοι εγκατέστησαν φρουρές.) [προτερόχρονο] Έπαιάνιζον άμα πλέοντες. (Τραγουδούσαν τον παιάνα, ενώ έπλεαν.) [σύγχρονο] N.E.: Μη μιλάς τρώγοντας. [Μη μιλάς, ενώ τρως.]

2. Η αιτιολογική μετοχή

§ 129 Η αιτιολογική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (σπανιότερα σε μέλλοντα)• δέχεται άρνηση οΰ, μεταφράζεται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους «γιατί», «διότι», «επειδή» + οριστική και είναι δυνατόν να συνοδεύεται για έμφαση από τους προσδιορισμούς διά τούτο, διά ταύτα, εκ τούτου, ούτως. Ισοδυναμεί με δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση και δηλώνει:

α) Αντικειμενική-πραγματική αιτία• ενδέχεται να συνοδεύεται από τα μόρια ατε (δή), οίον (δή), οία (δή) και αποδίδεται στη μετάφραση με το «επειδή (πράγματι)»:

Και διά τούτο όργισθείς 'Απόλλων κτείνει Κύκλωπας. [Και έπεΐ διά τοϋτο ώργίσθη 'Απόλλων, κτείνει Κύκλωπας.] (Επειδή γι’ αυτό πράγματι οργίστηκε ο Απόλλων,...) Όρων αυτούςλυπουμένους ύπεσχόμην γράφειν την επιστολήν.

"Ατε ούν νίκης έρώντες μένοντεςμάχεσθε. (Επειδή λοιπόν επιθυμείτε πραγματικά τη νίκη, μείνετε και πολεμήστε.) N.E.: Μην υποφέροντας τη ζέστη, βούτηξε στο νερό.

β) Υποκειμενική αιτία• η μετοχή αυτή συνοδεύεται από το ώ?και μεταφράζεται με μία από τις εκφράσεις «επειδή κατά τη γνώμη μου», «με την ιδέα ότι», «με την εντύπωση ότι», «επειδή έχω τη γνώμη ότι»:

Και ως προθυμοτάτοις ούσιν ύμΐνχάριν εϊσεται Κύρος. (Ο Κύρος θα σας χρωστά ευγνωμοσύνη, επειδή έχει τη γνώμη ότι είστε προθυμότατοι.)

3. Η τελική μετοχή

§ 130 Η τελική μετοχή απαντά σε χρόνο μέλλοντα και δηλώνει σκοπό• δέχεται άρνηση μη, τίθεται συνήθως με ρήματα κίνησης και μεταφράζεται με το «για να» + υποτακτική. Ισοδυναμεί με δευτερεύουσα τελική πρόταση και, όταν συνοδεύεται από το ως, δηλώνει σκοπό υποκειμενικό:

Κλέαρχος διέβη παρά τον Φαρνάβαζον μισθόνληφόμενος. [Κλέαρχος διέβη παρά τον Φαρνάβαζον, 'ίνα μισθόν

λάβη.]

Πέμπουσιν Ίερώνυμον τον Ήλέίον έροϋντα ταύτα, (για να πει αυτά)

Ό δε συλλαμβάνει Κύρον ως άποκτενών.

4. Η υποθετική μετοχή

§ 131 Η υποθετική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα) και δηλώνει την προϋπόθεση κάτω από την οποία μπορεί ή θα μπορούσε να συμβεί αυτό που σημαίνει το ρήμα της πρότασης. Η υποθετική μετοχή δέχεται άρνηση μη και μεταφράζεται μετά «αν», «εάν», «σεπερίπτωση που» + υποτακτική. Ισοδυναμεί με δευτερεύουσα υποθετική πρόταση:

6. Ενίοτε η μετοχή δηλώνει χρόνο και αιτία (χρονική αιτιολογική) ή χρόνο και υπόθεση (χρονική υποθετική): Ταύτα άκουσας ό Ηρακλείδης μάλαέξεπλάγη. [χρονική αιτιολογική] Βουλευόμενος παραδείγματα ποιου τα παρεληλυθότα των μελλόντων, [χρονική υποθετική]

94 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΟΡΟΙ ΤΗΣ

Νικήσαντες απάντων τούτων ύμέϊς κύριοι εσεσθε. [ Έαν νΐκήσητε, απάντων τούτων ύμέίς κύριοι εσεσθε] (Αν

νικήσετε, θα είστε κύριοι όλων αυτών.)

N.E.: Φεύγοντας θα χάσετε. [Αν φύγετε, θαχάσετε.]

> Η υποθετική μετοχή βρίσκεται συχνά σε πρόταση που περιέχει δυνητική έγκλιση ή δυνητικό απαρέμφατο, οριστική μέλλοντα ή ρήμα που σημαίνει δυνατότητα, όπως (οΰκ) έστιν, έξεστι, ενεστι κ.τ.ό.: Τούτους αν ημείς παραλαβόντες εφυλάπομεν εν άκροπόλει. Τους φίλους εΰεργετοΰντες και τους εχθρούς δυνήσεσθε κολάζειν. Ουκ εστίν άδικοϋντα και φευδόμενον δύναμιν βεβαίαν κτήσασθαι.

5. Η εναντιωματική μετοχή

§ 132 Η εναντιωματική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα) και δηλώνει εναντίωση προς αυτό που σημαίνει το ρήμα της πρότασης• δέχεται άρνηση οΰ και μεταφράζεται με τις εκφράσεις «αν και», «μολονότι», «ενώ», «παρόλο που» + οριστική• συχνά συνοδεύεται για έμφαση από λέξεις όπως και, καίπερ, καίτοι, πάνυ, και ταύτα, ενώ στην πρόταση μπορεί να υπάρχουν ο αντιθετικός σύνδεσμος μωςΐ\ τα επιρρήματα ώα, έπειτα, κατά. Η εναντιωματική μετοχή ισοδυναμεί με δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση:

Κυρία γενομένη τοσούτων αγαθών οΰκ εφθόνησεν τοις άλλοις [Β και έγένετο κυρία τοσούτων αγαθών, οΰκ

εφθόνησεντοϊς άλλοις] (Αν και έγινε κάτοχος...)

Ικανά μοι νομίζω ειρήσθω, καίτοι πολλά γε παραλιπών.

'Αγησίλαος δε, καίπερ αίσθανόμενος ταύτα, -μως επέμενε ταΐς σπονδαίς.

Τοις δε μένουσι και δύο ήδη μηνών ώφειλε τον μισθόν, οΰκ άπορων χρημάτων.

N.E.: Περπατώντας η χελώνα αργά νίκησε τον λαγό. [Αν και περπατούσε...]

6. Η παραχωρητική μετοχή

§ 133 Η παραχωρητική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα) και δηλώνει παραχώρηση προς αυτό που σημαίνει το ρήμα της πρότασης• δέχεται άρνηση οΰ και μεταφράζεται με τις εκφράσεις «κι αν ακόμη», «ακόμη κι αν» + οριστική ή με το «και να» + υποτακτική. Είναι δυνατόν να συνοδεύεται από μόρια, συνηθέστερα τα και, μηδέ, ουδέ, και ισοδυναμεί με δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση:

Ουδέ δις αποθανόντες δίκην δούναι δύναιντ' αν άξίαν. [Και ει δις άποθάνοιεν, ού δίκην δούναι δύναιντ' αν άξίαν] (Κι αν ακόμη καταδικάζονταν δύο φορές σε θάνατο, δε θα τιμωρούνταν επάξια.)

7. Η τροπική μετοχή

§ 134 Η τροπική μετοχή απαντά συνήθως σε χρόνο ενεστώτα και δέχεται άρνηση ού' μεταφράζεται με νεοελληνική τροπική μετοχή, με τροπικό επίρρημα ή εμπρόθετο προσδιορισμό, με ρήμα + «και» ή μετά «ενώ», «καθώς» + οριστική και «με το να» + υποτακτική• όταν έχει άρνηση, μεταφράζεται με το «χωρίς να» + υποτακτική7:

Άφίκοντο προς ημάς τήν έπιστολήν φέροντες, (φέρνοντας)

7. Ορισμένες τροπικές μετοχές έχουν ιδιαίτερη ατ]μααία, όπως (δια)λαθών (κρυφά), προλαβών (προληπτικά), προσκείμενος (πιεστικά), φθάσας (έγκαιρα, γρήγορα), χαίρων (με χαρά, [αλλά και:] χωρίς τιμωρία) κ.ά.: Και των επικούρων ο! πολλοί ες την ήπειρον λαθόντες διεκομίσθησαν. Αλέξανδρος πρώτος αυτός φθάσας διαβαίνει τον ποταμόν. Τούτον ουδείς χαίρων αδικήσει.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑ' OΙ OΝOΜΑTΙΚOΙ TYΠOΙ TOY ΡΗΜΑTOΣ 95

Οί σφήκες ζώσι φωλοΰντες τον χειμώνα, (σε φωλιές)

Είσί δε τίνες τώνΧαλδαίων οΐληζόμενοι ζώσι. (ζουν ληστεύοντας/με ληστείες/ληστρικά / ληστεύουν και ζουν)

Οι βάρβαροι άπήλθον ουδέν άποκρινάμενοΐ. (χωρίς να δώσουν καμία απάντηση)

N.E.: Ήρθε τρέχοντας.

Β. To Υπoκείμενo Th™ Μεtoχh™

§ 135 Η μετοχή συμφωνεί κανονικά με το υποκείμενο της στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση:

Οι δε Θηβαίοι έπεμψαν εις Αθήνας άγγελον έστεφανωμένον. Όρώμεν υμάς απόρους όντας.

Γ. ™ΥΝhΜΜΕΝh ΚΑΙ ΑΠoΛΥth ΜΕtoΧh

§ 136

Η επιρρηματική μετοχή διακρίνεται σε:

α) ™υνημμένη- το υποκείμενο της έχει και άλλη συντακτική θέση στην πρόταση. Συνημμένες είναι οι τελικές και ενίοτε οι υπόλοιπες επιρρηματικές μετοχές:

"Επεμψε Θεόπομπον εις Λακεδαίμονα άπαγγελοΰντα τα γεγονότα, [τελική, το Α του ρήματος είναι και Υ της μετοχής.]

Ό 'Αγησίλαος εκείνους μεν καίπερ όρων ουκ εδίωκε. [εναντιωματική, το Υ του ρήματος είναι και Υ της μετοχής•]

Έδοξέμοιχρήναι μάρτυραςλαβόντι παραγενέσθαι. [χρονική, η δοτ. προσωπική είναι και Υ της μετοχής.] Τον δε Άκουφιν ταύτα άκούσαντα επιμειδιάσαι λέγεται τω λόγω. [χρονική, το Υ του απαρεμφάτου είναι και Υ της μετοχής.]

β) Απόλυτη- το υποκείμενο της είναι λέξη που δεν έχει άλλη συντακτική θέση στην πρόταση, αλλά λειτουργεί αποκλειστικά ως υποκείμενο της μετοχής. Η απόλυτη μετοχή τίθεται σε πτώση γενική (γενική απόλυτη) ή αιτιατική (αιτιατική απόλυτη)8:

1. Με γενική απόλυτη εκφέρεται κάθε επιρρηματική μετοχή προσωπικού ρήματος, εκτός της τελικής:

Κρέοντος βασιλεύοντος οΰ μικρά συμφορά κατέσχε Θήβας, [χρονική]

Άποπλεΐοϊκαδε καίπερ μέσου χειμώνας δντος. [εναντιωματική]

Κύρος δ' ούν άνέβη έπι τά όρη ούδενός κωλύοντος [τροπική]

Χρημάτων δεομένης τής Σπάρτης προς πόλεμον, έπορεύθη ό 'Αγησίλαος ειςΑίγυπτον. [αιτιολογική]

Κολαζόντων υμών τους άδικοΰντας έσονται οί νόμοι καλοί και δίκαιοι, [υποθετική]

N.E.: Ξημερώνοντας τ'Αγιαννιού, λάβαμε τη διαταγή να κινήσουμε πάλι μπροστά, [χρονική]

2. Με αιτιατική απόλυτη εκφέρεται η μετοχή απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων9. Η μετοχή αυτή τίθεται σε αιτιατική ουδέτερου γένους ενικού κυρίως αριθμού. Η απόλυτη μετοχή σε αιτιατική είναι κυρίως εναντιωματική και σπανιότερα χρονική, αιτιολογική ή υποθετική. Οι πιο συνηθισμένες μετοχές σε αιτιατική απόλυτη είναι οι ακόλουθες:

8. Η απόλυτη μετοχή προσωπικού ρήματος τίθεται, σπάνια, σε ονομαστική (ονομαστική απόλυτη) αντί γενικής:

'Εκείνοι δε είσελθόντες συν τοίς ύπηρέταις είπε μεν ό Κριτίας. [ 'Εκείνων δε είσελθόντων..]

9. Ως αιτιατική απόλυτη απαντά, σπάνια, αιτιολογική μετοχή προσωπικού ρήματος συνοδευόμενη από τα μόρια ώςν\ ώσπερ:

Τους υΙείς ο! πατέρες άπό των πονηρών ανθρώπων εΐργουσιν ώςτήν μεν τώνχρηστών όμιλίαν άσκησιν οΰσαν τής αρετής, τήν δε τών πονηρών κατάλυσιν.

96 ΜΕΡO™ ΠΡΩΤO Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΟΡΟΙ ΤΗΣ

αδηλονδν είρημένον πρέπον

αδύνατον δν εξόν προσήκον

αίσχρόνδν μέλον προσταχθέν

γεγραμμένον μεταμέλον προστεταγμένον

δέον/δεήσον μετόν ράδιονδν

δίκαιον δν οϊόντεδν τυχόν

δόξαν/δόξαντα παρασχόν υπάρχον

δυνατόν δν παρόν χρεών

'Εξόν μοι ίσον λαμβάνειν ουκ ελάμβαναν, [ει και εξήν. εναντιωματική με Υ: λαμβάνειν]

Παρεκελεύοντο κραυγή ούκ όλίγηχρώμενοι, αδύνατον δν εν νυκτι αλλω τω σημήναι. [επει αδύνατον ήν: αι-

τιολογική με Υ: <w<zz]

Δ. Η Σύνδεση Των Μέτοχων

§ 137 Σε μια πρόταση που υπάρχουν δύο ή περισσότερες μετοχές:

α) Όταν αυτές είναι ομοειδείς, όταν δηλαδή προσδιορίζουν με όμοιο τρόπο το ρήμα ή άλλον όρο της πρότασης:

1. Συνδέονται παρατατικό, εφόσον προσδιορίζουν την ίδια λέξη:

Θράσυλλος εις 'Αθήνας έπλευσε ταύτα έξαγγε\ών και ναΰς αίτήσων. [τελικές] Και τούτους φίλους όνομάσας και ξυμμάχους ποιησάμενος απέπεμψε, [χρονικές] Εγώ τοίνυν ύμϊν άπαντα επιδείξω, ουδέν παραλείπων αλλά λέγων τάληθή [τροπικές]

2. Εκφέρονται ασύνδετα για λόγους έμφασης:

Διό κάμνοντες, πενόμενοι, πολεμοΰντες, έρώντες, διψώντες, λως επιθυμούντες και μή κατορ-θοΰντες όργίλοι είσίν.

3. Δε συνδέονται, εφόσον η μία μετοχή προσδιορίζει την άλλη:

Οι Κορίνθιοι παρεσκευάζοντο νεών στόλον, άγείροντες έρέτας, μισθω πείθοντες, (συγκεντρώνοντας κωπηλάτες, προσπαθώντας να τους πείσουν με χρήματα) [τροπικές• η μετοχή πείθοντες προσδιορίζει τη μετοχή άγείροντες.]

β) Όταν αυτές είναι ετεροειδείς, όταν δηλαδή προσδιορίζουν με διαφορετικό τρόπο το ρήμα ή άλλον όρο της πρότασης, δε συνδέονται μεταξύ τους10:

Και μάλιστα τής ημετέρας φυλής δυστυχησάσης ύστερος άνεχώρησα του σεμνού Στειριέως τοΰ πάσιν άνθρώποις δειλίαν ώνειδικότος. [εναντιωματική - επιθετική]

10. Ετεροειδείς αιτιολογικές και τελικές μετοχές μπορεί να συνδέονται τταρατακτικά, καθώς δηλώνουν και οι δύο αίτιο, αναγκαστικό και τελικό αντίστοιχα:

Κατέβηνχθές εις Πειραιά προσευξόμενός τε τη θεώ και άμα την έορτήν βουλόμενος θεάσασθαι. [τελική - αιτιολογική]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑ' OΙ OΝOΜΑTΙΚOΙ TYΠOΙ TOY ΡΗΜΑTOΣ 97

Ε. Η Ανάλυση Των Μέτοχων Σε Δευτερεύουσες Προτάσεις

§ 138 Για την ανάλυση των μετοχών σε αντίστοιχες δευτερεύουσες προτάσεις ακολουθούμε τα εξής βήματα:

1. Αναγνωρίζουμε τη μετοχή, επισημαίνοντας συγχρόνως τον χρόνο στον οποίο αυτή βρίσκεται, καθώς και τυχόν επιρρήματα ή μόρια που τη συνοδεύουν.

2. Βρίσκουμε το υποκείμενο της, για να επιλέξουμε το πρόσωπο και τον αριθμό του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης που θα σχηματίσουμε.

3. Επισημαίνουμε τον χρόνο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται η μετοχή, για να προσδιορίσουμε την έγκλιση του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης που θα σχηματίσουμε.

4. Επιλέγουμε τη λέξη εισαγωγής και την έγκλιση του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης, στον ίδιο χρόνο με αυτόν της μετοχής, ανάλογα με τους κανόνες εισαγωγής και εκφοράς της αντίστοιχης πρότασης.

5. Ελέγχουμε, ώστε το νόημα της δευτερεύουσας πρότασης να αντιστοιχεί προς αυτό της μετοχής:

Οι δε Αθηναίοι ναΰς δώδεκα λαβόντες άνεχώρησαν ες Ναύπακτον. -► Οι δε Αθηναίοι, έπεϊ ναΰς δώδεκα ελαβον, άνεχώρησαν ες Ναύπακτον. [Χρονική μετοχή που δηλώνει το προτερόχρονο, συνημμένη στο Υ του ρήματος• αναλύεται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο έπεί, αφού δηλώνει το προτερόχρονο (βλ. § 188.1 α), και εκφέρεται με οριστική (βλ. § 188.2α), όπως όλες οι δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις που προσδιορίζουν χρονικά κάτι πραγματικό.]

ΠΙΝΑΚΑΣ 9. Η ΜΕΤΟΧΗ

ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ (Έναρθρη - Αναρθρη)

Έναρθρη:

Ένδέ τω χρόνω τούτω οίβουλόμενοι νεώτερα πράγματα εν τη πόλει γίγνεσθαι έπεβούλευον.

Άναρθρη:

ΟιΘηβαίοι έπεμψαν εις 'Αθήνας αγγελον έστεφανωμένον.

ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ (Αναρθρη)

Συντάσσεται μετά ρήματα:

α) ειμί, γίγνομαι, υπάρχω, φαίνομαι, λανθάνω, όίχομαι, διατελώ, διαμένω, τυγχάνω κ.ά.: Δέκα έτη διετέλουν εύτυχοΟντες.

β) Έναρξης, λήξης, καρτερίας, ανοχής, καμάτου: 'Αλλ'ούδ'έκείπαύσομαι γράφων.

γ) Αίσθησης, γνώσης, μάθησης,

άγνοιας, μνήμης, λήθης:

Οι πολέμιοι ήσθοντο το όρος έχόμενον.

δ) Αγγελίας, δείξης, ελέγχου: Πειράσομαι τούτον έπιδείξαι φευδόμε-νον.

ε) Ψυχικού πάθους:

Ούκ ήοχύνθη εκλιπών την οικίαν.

στ) Ευεργεσίας, νίκης και τα αντίθετα: 'Αδικείτε πολέμου άρχοντες.

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ (Συνημμένη ή απόλυτη)

1. Χρονική:

"Αρπαλος έφυγε Φιλίππου έτι βασιΜοντος.

2. Αιτιολογική:

Άγόρατον άφεΐσαν ώς εΰεργέτην όντα.

3. Τελική: Δερκυλίδαςάρξωνάφίκετο.

4. Υποθετική:

Ταϋτα ποιοΰντεςτά δίκαια φηφιείσθε.

5. Εναντιωματική:

'Αλέξανδρος καίπερ τετρωμένος τους τραυματίας επήλθε

6. Παραχωρητική:

Ουδέ άποθανέίν οϊτλήμονες δύνανται και μάλα ερώντες τούτου.

7. Τροπική:

Φίλιππος άφίκετο έχων τους μισθοφόρους ιππέας.