Αρχαία ΕλληνικάΣυντακτικό

Ρηματικά επίθετα

Ονομάζονται τα επίθετα με τις παραγωγικές καταλήξεις -τεος & -τος που παράγονται από ρήματα με ενεργητική ή παθητική σημασία.

-τέος, -τέα, -τέον

Δηλώνουν πως πρέπει ή είναι ανάγκη να γίνει αυτό που σημαίνει το ρήμα από το οποίο παράγονται. Έχουν δύο συντάξεις: την προσωπική και την απρόσωπη.

1.Προσωπική σύνταξη

Έτσι συντάσσονται όσα παράγονται από μεταβατικά ρήματα που δέχονται αντικείμενο σε αιτιατική. Στη σύνταξη αυτή εξαίρεται το υποκείμενο που πρέπει να πάθει ό,τι δηλώνει το οικείο ρήμα, γι' αυτό και το ρηματικό επίθετο έχει παθητική σημασία.

Αποτελείται από:

1. Υποκείμενο σε ονομαστική

2. τύπος του ρήματος εἰμί

3. Ονομαστική ρηματικού επιθέτου (σε θέση κατηγορουμένου)

4. Δοτική προσωπική ενεργούντος προσώπου ή ποιητικού αιτίου

Αναλύεται σε: δεῖ + παθητικό απαρέμφατο

• Ὠφελητέα σοι ἡ πόλις ἐστί≈Δεῖ ὠφελεῖσθαι τὴν πόλιν ὑπὸ σοῦ
• Ὁ ποταμός ἐστι διαβατέος ἡμῖν≈δεῖ διαβαθῆναι ὑφ' ἡμῶν τὸν ποταμόν

2.Απρόσωπη σύνταξη

Το ρηματικό επίθετο τίθεται σε ουδέτερο γένος ενικού (σπανίως πληθυντικού) αριθμού και έχει ενεργητική σημασία. Στη σύνταξη αυτή εξαίρεται η πράξη που πρέπει να γίνει.

Αποτελείται από:

1. Ουδέτερο ρηματικού επιθέτου

2.Ἐστί

3. Δοτική προσωπική ενεργούντος προσώπου ή ποιητικού αιτίου [Ενδέχεται η δοτική που βρίσκεται κοντά σε ρηματικά επίθετα σε -τέος να εκφράζει κάποια επιρρηματική σχέση: Οὐκ ἀθημητέον, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῖς παροῦσι πράγμασι (δοτ. αιτίας)]

4. Αντικείμενο του ρηματικού επιθέτου

Αναλύεται σε δεῖ + ενεργητικό ή μέσο απαρέμφατο

• Διαβατέον ἐστὶν ἡμῖν τὸν ποταμόν≈Δεῖ διαβαίνειν ἡμᾶς τὸν ποταμόν
• Καὶ ταύτας τὰς συμφορὰς ὑπομενετέον ἡμῖν ἐστί≈Δεῖ ἡμᾶς ὑπομένειν ταύτας τὰς συμφοράς.

Σημείωση 1: Όταν παραλείπεται το ἐστί, η δοτική προσωπική μπαίνει σε αιτιατική, από σύμφυρση προς τη σύνταξη του δεῖ με αιτιατική και απαρέμφατο. Μερικές φορές μάλιστα ακολουθεί απαρέμφατο σαν να υπήρχε το δεῖ. π.χ. τὸν βουλόμενον εὐδαίμονα εἶναι σωφροσύνην διωκτέον (αντί: τῷ βουλομένῳ εὐδαίμονι εἶναι...), π.χ. πανταχοῦ ποιητέον, ἃ ἂν ἡ πόλις κελεύῃ, ἢ πείθειν αὐτήν (αντί: πειστέον).

Σημείωση 2: Μερικές φορές τα ρηματικά επίθετα σε -τέος έχουν άλλη λειτουργία στο λόγο: Οἱ δὲ Βοιωτοὶ ἀπεκρίναντο αὐτοὺς γιγνώσκειν τὸ ποιητέον. [αντικείμενο]

-τός. -τή, -τον

Δηλώνουν αυτό που σημαίνει η μετοχή του ενεργητικού ή μέσου ενεστώτα, του παθητικού παρακειμένου και αυτό που μπορεί ή αξίζει να πάθει ό,τι σημαίνει το ρήμα από το οποίο παράγονται. Έχουν δύο συντάξεις: την προσωπική και την απρόσωπη.

1.προσωπική σύνταξη

Αποτελείται από:

1. Υποκείμενο.

2. Ἐστί.

3. Ρηματικό επίθετο.

4. Δοτική προσωπική ενεργούντος προσώπου (ή εμπρόθετος ποιητικού αιτίου).

Η προσωπική σύνταξη έχει παθητική σημασία. Αναλύεται σε: δυνατὸς ή ἄξιός ἐστι + παθητικό απαρέμφατο π.χ. Ὁ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτός ἐστιν ἀνθρώπῳ (= οὐκ ἄξιός ἐστι βιωθῆναι ὑπὸ ἀνθρώπου).

2.απρόσωπη σύνταξη

Αποτελείται από:

1. Ουδέτερο ρηματικού επιθέτου.

2. Ἐστί.

3. Δοτική προσωπική ενεργούντος προσώπου.

Αναλύεται σε: δυνατὸν ή ἄξιόν ἐστι + ενεργητικό απαρέμφατο, π.χ. Βιωτόν ἐστιν ῆμῖν (= ἄξιόν ἐστιν ἡμῖν ζῆν).

Παραδειγματα

• Θεραπευτέοι σοι εἰσὶν οἱ θεοί.
• Θεραπευτέον σοι τοὺς θεούς ἐστι.
• Οἱ γονεῖς εὐεργετητέοι εἰσὶ τοῖς παισί.
• Οὐδὲ τοῖς ἱππεῦσι προσβατὸν ἦν.
• Ἡμῖν ξύμμαχοι ἀγαθοί εἰσι, οἳ οὐ παραδοτέοι εἰσὶ τοῖς Ἀθηναίοις.
• Οὐ χρὴ ἀπελθεῖν ἡμᾶς ἀπράκτους.
• Ἐπιχειρητέον ἐστί σοι τῷ ἔργω.
• Ὁ Πειραιεὺς ἦν ἀφύλακτος καὶ ἄκλῃστος, εἰκότως.
• Ζηλωταὶ ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων αἱ τιμαὶ αὐτῶν.
• Ταύτῃ ὑπερβατὸν ἦν τὸ περιτείχεισμα.
• Ταῦτα βατὰ καὶ τοῖς ἱπποζυγίοις ἐστί.
• Τῷ τοὺς αὑτοῦ αἰσχύναντι ἀβίωτόν ἐστι.
• Οὐκ ἐδόκει αὐτῷ δυνατὸν εἶναι ἀμαχεὶ παρελθεῖν.
• Οὐ θαυμαστόν ἐστι εἰ μὴ τούτων ἐνεθυμήθησαν;
• Οὐκ ἀμελητέον ἐστὶν ἡμῖν τῆς ἀρετῆς.
• Πειστέον ἐστὶ τῷ νόμω.
• Θεραπευτέον σοι τοὺς θεούς, τοὺς φίλους εὐεργετητέον, τὴν πόλιν ὠφελητέον, τὴν Ἑλλάδα πειρατέον εὖ ποιεῖν.
• Ἀρετῆς σοι μεταδοτέον τοῖς πολίταις.