ΕπιπλέονΕπιπλέον

Παράγραφος

Δομή της παραγράφου

Όπως η έκθεση για να αναπτυχθεί αρμονικά χρειάζεται ένα προκαταρκτικό σχέδιο και πάνω σ’ αυτό στηριγμένα τα τρία βασικά της δομικά συστατικά ‑τον πρόλογο, το κυρίως θέμα και τον επίλογο‑, έτσι και το μικρό υποσύνολό της (ένα υπο-κείμενο κατ’ ουσίαν), η παράγραφος, αναπτύσσεται κατ’ ανάλογο τρόπο. Και για να είναι σωστό το κείμενο της έκθεσης, αναγκαστικά πρέπει να είναι σωστά δομημένα, εκφρασμένα και με επαρκές περιεχόμενο τα υποσύνολά του, οι παράγραφοι.

Τα δομικά στοιχεία της παραγράφου είναι:

Θεματική Περίοδος

Με την περίοδο αυτή εκθέτουμε την κεντρική ιδέα της παραγράφου, το σκοπό για τον οποίο τη γράφουμε. Αναφέρουμε δηλαδή τι θέλουμε να αποδείξουμε γράφοντας τη συγκεκριμένη παράγραφο. Η θεματική περίοδος αποτελεί τον άξονα στον οποίο θα στηριχτεί και γύρω από τον οποίο θα κινηθεί η ανάπτυξη της παραγράφου μας.

Λεπτομέρειες (ή Σχόλια)

Η θεματική περίοδος από μόνη της δε λέει τίποτα. Πρέπει να αναπτυχθεί, να αναλυθεί, να αιτιολογηθεί με επιμέρους σκέψεις, για να πεισθεί ο αναγνώστης για την ορθότητα ή την εγκυρότητα της άποψής μας.

Κατακλείδα

Αποτελεί το τελευταίο σχόλιο πάνω στην παράγραφο με το οποίο κλείνουμε ομαλά, ανακεφαλαιώνοντας την ανάπτυξή μας. Συμβάλει στην ολοκλήρωση της παραγράφου και βοηθά στη σύνδεση με την επόμενη. Η κατακλείδα δεν αποτελεί και τόσο απαραίτητο στοιχείο της παραγράφου και σε αρκετές περιπτώσεις παραλείπεται. π.χ.

(Θεματική Περίοδος) Το σχολείο καταντά βαρετό σε κάποιες ‑αρκετές είναι η αλήθεια!‑ περιπτώσεις. (Λεπτομέρειες) Όταν δεν προκαλεί το ενδιαφέρον των μαθητών, όταν διδάσκει στους μαθητές ανούσια και ανώφελα πράγματα, όταν παραμένει εκτός κλίματος της σημερινής εποχής. Το κυριότερο όμως, καταντά βαρετό αλλά μερικές φορές και επικίνδυνο, όταν, παρ’ όλα αυτά, πιστεύει αυτάρεσκα και υποκριτικά ότι βγάζει χρηστούς ανθρώπους στην κοινωνία. (Κατακλείδα) Χρειάζεται λοιπόν μια αναμόρφωση του σχολείου για να πραγματωθεί η πολυπόθητη μόρφωση.

Θέση θεματικής πρότασης

Η θεματική πρόταση εκφράζει την κύρια ιδέα της παραγράφου, την καρδιά του επιχειρήματος, δηλ. εκφράζει με σαφήνεια το λόγο ή το σκοπό για τον οποίο γράφηκε η παράγραφος. Θεματική πρόταση είναι συνήθως η πρώτη πρόταση της παραγράφου. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που μπορεί να μπει οπουδήποτε ‑στην αρχή, στη μέση, στο τέλος‑ μέσα στην παράγραφο. Μπορεί ακόμα να επαναλαμβάνεται για έμφαση. Μερικές φορές δόκιμοι συγγραφείς για ποικίλους λόγους δεν εκφράζουν την κύρια ιδέα τους σε θεματική πρόταση, αλλά αφήνουν τον αναγνώστη ελεύθερο να την ανακαλύψει. Πιο συγκεκριμένα η θέση της μέσα στην παράγραφο μπορεί να είναι:

Στην αρχή της παραγράφου:

Η πιο φυσική θέση για μια θεματική πρόταση είναι η αρχή της παραγράφου, γιατί βοηθάει το συγγραφέα να οργανώσει τις επιμέρους λεπτομέρειες γύρω από την κύρια ιδέα και τον συγκρατεί από οποιαδήποτε εκτροπή. Αλλά και τον αναγνώστη βοηθάει να παρακολουθήσει ανετότερα τη σκέψη του συγγραφέα.

Στη μέση της παραγράφου:

Στο τέλος της παραγράφου:

Δεν υπάρχει, εννοείται από τις λεπτομέρειες:

Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

Εισαγωγή: Συνοπτική προσημείωση ειδικών λεπτομερειών

Υπάρχουν αρκετοί τρόποι-μέθοδοι με τις οποίες μπορεί κάποιος, αφού εξασφαλίσει μια ικανοποιητική απ’ όλες τις απόψεις θεματική πρόταση, να αναπτύξει στη συνέχεια την παράγραφό του. Οι κυριότεροι εκτίθενται πιο κάτω. Η παράθεση των μεθόδων αυτών μοναδικό σκοπό έχει την εξάσκηση του μαθητή, ώστε, αφού τις αφομοιώσει, να μπορεί σε δεδομένη στιγμή να τις χρησιμοποιεί ανασύροντάς τες μηχανικά και αυτόματα από το μυαλό του και βάσει αυτών να χτίζει το υλικό του, παλεύοντας κάθε φορά κυρίως πάνω στην έκφραση και το περιεχόμενο του εκάστοτε υλικού.

Πριν όμως ξεκινήσουμε να αναπτύσσουμε γραπτώς την παράγραφο, ένας χρήσιμος και παράλληλα ορθός τρόπος για να αιτιολογηθεί επαρκώς και αναλυτικά η θεματική πρόταση είναι να προσημειωθούν περιληπτικά οι λεπτομέρειες, οι οποίες αργότερα θα οργανωθούν σε ολοκληρωμένη παράγραφο. Είναι βέβαια δύσκολο και εξαιρετικά χρονοβόρο σε κάθε παράγραφο να προσημειώνουμε τις λεπτομέρειες γραπτώς. Καλό είναι όμως, έστω νοερώς, να προσχεδιάσουμε την πορεία ανάπτυξής της.

-οικογένεια

-κοινωνία

-προσωπική μελέτη

-λάθη

-συναναστροφές

-Μ.Μ.Ε.

-…

Η μέθοδος του ορισμού

Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται κατεξοχήν στην αρχή της έκθεσής μας (η πιο συνήθης θέση είναι στον πρόλογο) ή όταν οπουδήποτε μέσα σ’ αυτή παρίσταται η ανάγκη να διασαφηνίσουμε μια έννοια καλύτερα. Όταν βέβαια μιλάμε για ορισμό, δεν εννοούμε ορισμό λεξικού. Στα λεξικά υφολογική αρετή θεωρείται η μέγιστη δυνατή περιεκτικότητα και η αυστηρή λιτότητα. Στην έκθεσή μας η έκφραση επιβάλλεται να είναι περισσότερο φροντισμένη κι αναπτυγμένη. Με τη μέθοδο αυτή ξεκαθαρίζουμε εξ αρχής μια έννοια, την κάνουμε σαφή και δείχνουμε στον αναγνώστη / διορθωτή ότι την κατέχουμε. Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό είναι πράγματι να την κατέχουμε (!), γιατί ούτως ή άλλως ο ορισμός είναι πάντα μια δύσκολη υπόθεση (Ορίστε για παράδειγμα τη λέξη πόρτα!).

Η μέθοδος της ετυμολόγησης

Χρησιμοποιείται σε συνάφεια με την παραπάνω μέθοδο διευρύνοντας το πεδίο του ορισμού και διεισδύοντας αποκαλυπτικά.

Η μέθοδος της διαίρεσης (ειδολογικός χωρισμός)

Πολλές φορές, όταν το πλάτος μιας έννοιας είναι ευρύ κι ενδεχομένως να μας οδηγήσει σε σύγχυση η χρήση του σχετικού όρου, τότε καλό θα ήταν να τη διαιρέσουμε σε επιμέρους υποσύνολα με κοινά χαρακτηριστικά. Μ’ αυτόν τον τρόπο γίνεται απολύτως κατανοητό για ποιο πράγμα μιλάμε, αναλύουμε και φωτίζουμε μια έννοια εκ των ένδον.

Η μέθοδος αιτίου-αποτελέσματος

Είναι απ’ τις πιο συνηθισμένες μεθόδους ανάπτυξης των παραγράφων και τεκμηρίωσης των επιχειρημάτων μας. Αφού στη θεματική πρόταση αναφέρουμε την αιτία, με τις λεπτομέρειες εκθέτουμε τα αποτελέσματα ή τις συνέπειές της. Ενίοτε είναι δυνατό να ακολουθήσουμε την αντίστροφη πορεία· τότε η θεματική πρόταση τίθεται συνήθως στο τέλος.

Η μέθοδος της αιτιολόγησης

Τις πιο πολλές φορές οι θεματικές προτάσεις των παραγράφων είναι κρίσεις, κάποιες δηλαδή απόψεις του συγγραφέα. Οι απόψεις αυτές καλό είναι να αιτιολογούνται, να στηρίζονται με αξιόπιστα, λογικά, πειστικά επιχειρήματα. Αλλιώς δεν πείθουμε τον αναγνώστη / διορθωτή για την ορθότητα ή την αποτελεσματικότητα του συλλογισμού μας.

Σχολικό Βιβλίο Α' Λυκείου, σελ. 73-75

Η οργάνωση του λόγου και η αιτιολόγηση

Αιτιολόγηση: ...προβάλλουν μια θέση και ύστερα ζητούν τα υποστηρίγματα της, την αιτιολογούν, λένε δηλαδή γιατί αυτή η θέση είναι σωστή. Η θέση προηγείται από τις αποδείξεις, θα μπορούσε όμως και να ακολουθεί ή να είναι χωνεμένη μέσα στο υποστηρικτικό υλικό. Η υποστήριξη πάλι της θέσης μέσα σε μια παράγραφο ή σε ευρύτερο κείμενο μπορεί να γίνει με ποικίλους τρόπους αιτιολόγησης και πειθούς, όπως είναι π.χ. οι συλλογισμοί, οι στατιστικές ενδείξεις, οι μαρτυρίες των ειδικών κτλ. Αυτοί πάλι οι τρόποι εκφράζονται με αιτιολογικές προτάσεις, οι οποίες, εισάγονται με αιτιολογικούς συνδέσμους: γιατί, διότι, επειδή, αφού, που, καθώς κτλ. (βλ. ΝΕ.Γ., σ. 200 και ΝΕ.Σ., σ. 140)

Οργάνωση ευρύτερου κειμένου (έκθεσης) με αιτιολόγηση

Η έκθεση (ευρύτερο κείμενο) μπορεί να παραλληλιστεί με την παράγραφο, γιατί τα μέρη τους βρίσκονται σε αντιστοιχία: η θεματική περίοδος της παραγράφου αντιστοιχεί συνήθως στον πρόλογο της έκθεσης, τα σχόλια στο κύριο μέρος της και η κατακλείδα στον επίλογό της. Χτίζονται δηλαδή και οι δυο τους με την κοινή λογική: παρουσιάζουν μια θέση και στη συνέχεια προσπαθούν να τη στηρίξουν αναπτύσσοντας μια επιχειρηματολογία. Δε θα ήταν, επομένως, άστοχο, αν λέγαμε ότι η παράγραφος είναι μικρογραφία της έκθεσης. Είναι κι αυτή μια μικρή έκθεση με το θέμα της, το αποδεικτικό της υλικό και τον επίλογό της. Δεν έχει, βέβαια, η παράγραφος την αυτοτέλεια της έκθεσης, γιατί εξαρτάται νοηματικά από την προηγούμενη παράγραφο ή προετοιμάζει την επόμενη. Έχει, όμως, ανάλογη δομή και οργάνωση. Εξάλλου πολλές παράγραφοι μαζί οργανωμένες λογικά γύρω από ένα νοηματικό κέντρο συναποτελούν την έκθεση. Επομένως, μιαν έκθεση με αιτιολόγηση την οργανώνουμε, όπως οργανώνουμε μια παράγραφο με αιτιολόγηση.

Η μέθοδος της σύγκρισης (ομοιότητες-διαφορές-αντιθέσεις)

Κάποτε χρειάζεται να συγκρίνουμε σε μια παράγραφο δύο έννοιες ή καταστάσεις ή πρόσωπα… Τότε, αφού επισημάνουμε (και ενδεχομένως προσημειώσουμε) τις ομοιότητες και τις διαφορές τους, εν συνεχεία τις παραθέτουμε σε αντιπαράθεση.

Η μέθοδος της αναλογίας

Σε μια παράγραφο που αναπτύσσεται με αναλογία ο συγγραφέας βεβαιώνει μια ομοιότητα ανάμεσα σε δυο ή περισσότερα πράγματα, ανόμοια εντελώς από μια - πρώτη - άποψη.

Στην επόμενη παράγραφο βλέπουμε πως η μέθοδος της αναλογίας έχει κάποια παράλληλα με μια εκτεταμένη παρομοίωση ή μεταφορά.

Η μέθοδος των παραδειγμάτων

Συχνά η στήριξη μιας γνώμης ή ενός επιχειρήματός μας γίνεται εναργέστερη φέρνοντας κάποια παραδείγματα επικουρικά και ενισχυτικά της θεματικής μας πρότασης. Το αποτέλεσμα είναι κάποτε εντυπωσιακό και αρκούντως πειστικό, αρκεί βέβαια να μην το παρακάνουμε με τη μέθοδο αυτή, υπερβαίνοντας τα εσκαμμένα.

Συνδυασμός των ως άνω μεθόδων

Αν και οι παράγραφοι συνήθως αναπτύσσονται με μια απλή, όπως είδαμε, μέθοδο, εντούτοις πολλές φορές είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί κι ένας συνδυασμός μεθόδων. Δεν είναι δηλαδή απαραίτητο να ‘κολλήσουμε’ στη μέθοδο. Αυτό που έχει σημασία είναι το περιεχόμενο, η ουσία των λεγομένων μας, και βέβαια η σωστή δόμηση του γραπτού καθώς και ο τρόπος που όλα αυτά εκφράζονται. Παρακάτω θα δούμε τρόπους σύνδεσης των παραγράφων ή των επιμέρους σκέψεών μας και θα σχολιάσουμε εν συντομία τις προλογικές και τις επιλογικές παραγράφους.

Μεταβατική Παράγραφος

Αφού αναπτύξουμε με αρκετές παραγράφους κάποιο από τα ερωτήματα της έκθεσης και βρισκόμαστε στο σημείο που θα περάσουμε στην ανάπτυξη του επόμενου ζητήματος του εκθεσιότιτλου, τότε αυτό θα πρέπει να δηλωθεί εμφανώς, είτε με ολόκληρη χωριστή παράγραφο είτε με επιμέρους υπαινικτικές προτάσεις. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε ένα θέμα που μας ζητάει τις συνέπειες και τους τρόπους αντιμετώπισης της ανεργίας. Έχουμε εκθέσει τις συνέπειες και είμαστε έτοιμοι να περάσουμε στους τρόπους αντιμετώπισης:

Ένα πρώτο βήμα είναι η συνειδητοποίηση του προβλήματος…

Ασκήσεις

1.Αναπτύξτε επαρκώς τις παρακάτω θεματικές προτάσεις, τοποθετώντας τες κάθε φορά σε διαφορετικό σημείο μέσα στην παράγραφο:

2.Αναπτύξτε σε παραγράφους τις παρακάτω θεματικές προτάσεις με τη μέθοδο του ορισμού - ετυμολόγησης.

3.Αναπτύξτε σε παραγράφους τις παρακάτω θεματικές προτάσεις με τη μέθοδο της διαίρεσης (ειδολογικού χωρισμού).

4.Αναπτύξτε σε παραγράφους τις παρακάτω θεματικές προτάσεις με τη μέθοδο της σύγκρισης.

5.Αναπτύξτε σε παραγράφους τις παρακάτω θεματικές προτάσεις με τη μέθοδο αιτίου - αποτελέσματος.

6.Αναπτύξτε σε παραγράφους τις παρακάτω θεματικές προτάσεις με τη μέθοδο της αιτιολόγησης.

7.Αναπτύξτε σε παραγράφους τις παρακάτω θεματικές προτάσεις με τη μέθοδο της αναλογίας.

8.Αναπτύξτε σε παραγράφους τις παρακάτω θεματικές προτάσεις με τη μέθοδο των παραδειγμάτων.

9.Ποιες μεθόδους θα χρησιμοποιήσετε για να αναπτύξετε τις εξής θεματικές προτάσεις σε παραγράφους;

Αρετές Παραγράφου: Παρατηρήσεις

Σαφής σκοπός

Το πρώτο και σημαντικότερο προσόν μιας παραγράφου είναι να εκφράζει με σαφήνεια το

Είδαμε προηγουμένως το ρόλο και τη θέση της θεματικής πρότασης μέσα στην παράγραφο. Είπαμε πως ο ρόλος της είναι να εκθέτει με σαφήνεια, ακρίβεια και συντομία την κύρια ιδέα της παραγράφου. Το έργο της όμως δε σταματά εδώ. Εκτός από την κύρια ιδέα η θεματική πρόταση εκφράζει και τη στάση του συγγραφέα απέναντι στο θέμα του, την οπτική γωνία από την οποία βλέπει τα πράγματα. Έτσι, αν θέλετε οι παράγραφοί σας να μεταβιβάζουν καθαρά τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας, πρέπει πρώτα να εξετάσετε ποιος είναι ακριβώς ο σκοπός σας, τι θέλετε να πείτε πάνω στο θέμα σας. Τα ακόλουθα στάδια θα σας βοηθήσουν να βρείτε και να διατυπώσετε το σκοπό σας.

Επαρκής ανάπτυξη

Είναι αντιληπτό ότι η θεματική πρόταση από μόνη της δεν πείθει τον αναγνώστη για την ορθότητα ή εγκυρότητα μιας θέσης. Αυτό το ρόλο αναλαμβάνουν οι λεπτομέρειες, που όσο περισσότερο διεισδυτικές είναι, όσο περισσότερο καλύπτουν το νοηματικό εύρος της θεματικής πρότασης, τόσο πιο επιτυχημένη αποδεικνύεται η παράγραφος.

Συνοπτική προσημείωση ειδικών λεπτομερειών

Ένας χρήσιμος και παράλληλα ορθός τρόπος για να αναπτυχθεί μια παράγραφος σωστά και να αιτιολογηθεί επαρκώς και αναλυτικά η θεματική πρόταση είναι να προσημειωθούν περιληπτικά οι λεπτομέρειες, οι οποίες αργότερα θα οργανωθούν σε ολοκληρωμένη παράγραφο. Είναι βέβαια δύσκολο και εξαιρετικά χρονοβόρο σε κάθε παράγραφο να προσημειώνουμε τις λεπτομέρειες γραπτώς. Καλό είναι όμως, έστω νοερώς, να προσχεδιάσουμε την πορεία ανάπτυξής της.

Το σχολείο δεν αποτελεί τη μοναδική δυνατότητα μόρφωσης και διαμόρφωσης του χαρακτήρα και της προσωπικότητας κάθε ατόμου.

Ενότητα

Η ενότητα της παραγράφου διασφαλίζεται με τη χρήση λεπτομερειών ουσιαστικών και σχετικών με τη θεματική πρόταση. Λεπτομέρειες άσχετες, που κουράζουν και αποπροσανατολίζουν τον αναγνώστη, διαταράσσουν τη συνοχή της παραγράφου και καλό είναι να αποφεύγονται. Αν θέλετε να πετύχετε ενότητα σε μια παράγραφο, σκεφθείτε πάνω στη θεματική σας πρόταση, προτού αρχίσετε το γράψιμο. Μετά καταγράψτε τις λεπτομέρειες που θεωρείτε κατάλληλες για την ανάπτυξή της. Ένα προκαταρκτικό σχέδιο θα σας βοηθήσει να περιλάβετε στην παράγραφό σας μόνο τις λεπτομέρειες εκείνες που έχουν άμεση σχέση με την κύρια ιδέα και να αποφύγετε όσες δεν έχουν καμιά σχέση μ’ αυτή.

Όμως ακόμα κι αν έχετε σχεδιάσει από πριν τις παραγράφους, καταγράφοντας και αποτιμώντας κριτικά τις λεπτομέρειες, υπάρχει και πάλι κίνδυνος να γράψετε παραγράφους χωρίς ενότητα. Κι αυτό γιατί δεν είναι δύσκολο, καθώς γράφετε, να παρεκκλίνετε από το σκοπό σας. Μια ιδέα που ίσως έχετε στο νου σας να εξετάσετε θα φέρει στο μυαλό σας συνειρμικά μιαν άλλη. Αν δεν είστε απόλυτα προσηλωμένοι στην κύρια ιδέα σας, μπορεί να παρασυρθείτε σε άσχετες λεπτομέρειες. Για να αποφύγετε την παρέμβαση άσχετων λεπτομερειών ‑ασχέτως πόσο ενδιαφέρουσες ή σπουδαίες μπορεί να σας φαίνονται!‑ είναι απαραίτητο να γράψετε μια θεματική πρόταση στην αρχή της παραγράφου και να προσηλώσετε εκεί την προσοχή σας, όση ώρα γράφετε. Αυτό θα σας θυμίζει το σκοπό σας και την κύρια ιδέα της παραγράφου και θα σας συγκρατήσει από το να πέσετε έξω από το θέμα.

Αργότερα μπορεί να αναθεωρήσετε τη θεματική σας πρόταση, αν δείτε πως δεν είναι καλά διατυπωμένη, όμως εν τω μεταξύ θα σας έχει βοηθήσει να συγκεντρωθείτε στο θέμα σας.

Συνοχή

Χαρακτηριστικό της καλής παραγράφου είναι και η σταδιακή βαθμηδόν παράθεση των λεπτομερειών και αποκάλυψη του νοήματος. Όταν η σκέψη μας παρουσιάζει χάσματα, τότε το νόημα δυσχεραίνεται, η ανάλυση των θεματικών προτάσεων είναι αποσπασματική και συχνά περιέχει σκέψεις ασύνδετες μεταξύ τους.

Αλληλουχία

Η αλληλουχία συνδέεται άμεσα με τη συνοχή και απαιτεί κατάταξη των λεπτομερειών σε μια λογική σειρά. Αυτή η κατάταξη είναι:

Χρονολογική

Σε μια αφηγηματική παράγραφο οι λεπτομέρειες μπαίνουν σχεδόν πάντοτε κατά χρονολογική σειρά, γιατί ο σκοπός σε μια τέτοια παράγραφο είναι να παρουσιάσει τα γεγονότα με τη σειρά που συνέβησαν.

Οπτικής γωνίας

Σε μια περιγραφική παράγραφο οι λεπτομέρειες παρουσιάζονται σύμφωνα με τη θέση που κατέχουν στο χώρο και τη σχέση που έχουν μεταξύ τους. Επειδή στις παραγράφους αυτές σκοπός του συγγραφέα είναι να δείξει στον αναγνώστη το αντικείμενο, πρόσωπο ή σκηνή που περιγράφεται, ο πιο φυσικός τρόπος είναι να ακολουθεί την κίνηση των ματιών του. Συνήθως η κίνηση αυτή δεν είναι από δεξιά προς τ’ αριστερά ή από πάνω προς τα κάτω, αλλά μάλλον από κάποιο σημείο που τράβηξε περισσότερο την προσοχή του συγγραφέα. Απ’ το σημείο αυτό και πέρα η μετάβαση απ’ τη μια περιγραφική λεπτομέρεια στην άλλη ακολουθεί κάποια λογική ή φυσική διαδικασία.

Λογική

Σε μια επεξηγηματική ή ερμηνευτική παράγραφο οι λεπτομέρειες θα πρέπει να μπουν σε τέτοια σειρά, που ο αναγνώστης να παρακολουθεί από την αρχή μέχρι το τέλος τη σκέψη του συγγραφέα. Υπάρχουν δύο γενικοί τρόποι:

α)Από τα γνωστά στα άγνωστα, απ’ τα εύκολα στα δύσκολα, απ’ τα λιγότερο σπουδαία και σημαντικά στα περισσότερο. Η διάταξη αυτή είναι χρήσιμη όταν έχουμε να εξηγήσουμε ένα σύνθετο υλικό ή ένα δύσκολο πείραμα ή όρο (πβ. σωκρατική μέθοδο).

β)Χρονολογική σειρά (ό.π.) Η διάταξη αυτή χρησιμοποιείται με πολύ φυσικότητα στην εξήγηση μιας διαδικασίας που αποτελείται από διάφορα στάδια.

Σε μια αποδεικτική παράγραφο οι λεπτομέρειες κατατάσσονται συνήθως κατά σειρά σπουδαιότητάς τους. Γενικά οι λεπτομέρειες με τη μικρότερη σπουδαιότητα μπαίνουν στην αρχή ενώ οι πιο σπουδαίες στο τέλος. Κι αυτό γιατί το τέλος ενός γραπτού θεωρείται γενικά ως το σημείο με την πιο μεγάλη έμφαση και συνεπώς ένας συγγραφέας, κλιμακώνοντας τα επιχειρήματά του, θέλει σ’ αυτό να τοποθετήσει την πιο ισχυρή του απόδειξη ή την πιο πειστική μαρτυρία του.

Σύνδεση Παραγράφων

Η παράγραφος είναι ένα κείμενο που έχει τη δική του οντότητα, που διατηρεί κάποια νοηματική αυτοτέλεια. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι η παράγραφος στην έκθεση παύει να λειτουργεί ως ένα αναπόσπαστο μέρος του όλου. Κατά συνέπεια η αρμονική σύνδεση των παραγράφων εξασφαλίζει στο γραπτό μας την ομαλή ροή του λόγου, ο οποίος οδεύει σταδιακά, βαθμιδωτά, σ’ ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα.

Τρόποι σύνδεσης των παραγράφων

1.Επαναλαμβάνουμε την τελευταία ιδέα της προηγούμενης παραγράφου.

2.Επαναλαμβάνουμε μια ή περισσότερες λέξεις - κλειδιά της προηγούμενης παραγράφου.

3.Με ερώτηση.

4.Όταν έχουμε αιτία - αποτέλεσμα: επειδή, γιατί, έτσι, γι’ αυτό το λόγο, ως αίτιο προβάλλεται, ένας ακόμη λόγος, η σημαντικότερη όμως αιτία κ.τ.ό.

5.Όταν έχουμε επιβεβαίωση - αποδοχή: βέβαια, λοιπόν, φυσικά, ασφαλώς, οπωσδήποτε, σίγουρα κ.τ.ό.

6.Όταν έχουμε αντίθεση - εναντίωση: αλλά, όμως, ωστόσο, απ’ την άλλη πλευρά, αντίθετα, αντίθετα όμως, στον αντίποδα αυτής της άποψης, πέρα απ’ αυτά όμως, εντούτοις, ενώ, παρ’ όλ’ αυτά, δε συμβαίνει όμως το ίδιο, στο άλλο άκρο ακριβώς κ.τ.ό.

7.Όταν έχουμε χρονική - χρονικοϋποθετική - χρονικοαιτιολογική σχέση: ύστερα, προηγούμενα, ταυτόχρονα, συγχρόνως, κατά τη διάρκεια, αφού, έπειτα, επακόλουθα, διαρκώς, εκ των προτέρων, ήδη, αργότερα, εκ των υστέρων, παράλληλα, όταν κ.τ.ό.

8.Όταν εκφράζονται όροι - προϋπόθεση: αν, εκτός αν, σε περίπτωση που, προϋπόθεση όμως είναι, προϋποτίθεται ότι, εφόσον, με τον όρο, με την προϋπόθεση όμως ότι κ.τ.ό.

9.Όταν δηλώνεται επεξήγηση: μ’ άλλα λόγια, δηλαδή, φανερά λοιπόν, για να γίνει κατανοητό, αλλιώς κ.τ.ό.

10.Όταν υπάρχει έμφαση: είναι αξιοσημείωτο ότι, θα έπρεπε να τονιστεί ότι, αξιοπρόσεχτο είναι, ιδιαίτερα σημαντικό είναι, ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στο, θα πρέπει ακόμα να σημειωθεί κ.τ.ό.

11.Όταν δηλώνουμε συμπέρασμα και κατάληξη συλλογισμού: συγκεφαλαιώνοντας, συμπερασματικά, άρα, συνεπώς, άρα λοιπόν, επομένως κ.τ.ό.

Σύνδεση επιμέρους σκέψεων

Όπως έχει επισημανθεί, μια από τις αρετές της παραγράφου είναι και η συνοχή. Αυτή εξασφαλίζεται με την οργανική σύνδεση των προτάσεων που περιέχει μια παράγραφος.

Τρόποι σύνδεσης επιμέρους σκέψεων

1.Όταν έχουμε όμοιες ιδέες: ακόμα, εξάλλου, επίσης, παράλληλα κ.τ.ό.

2.Όταν έχουμε δύο ιδέες από τις οποίες η μία ενώνει την άλλη: κατά πρώτο λόγο, κατά δεύτερο, πρώτα - πρώτα, ύστερα, από τη μια μεριά, απ’ την άλλη κ.τ.ό.

3.Όταν έχουμε δύο ιδέες απ’ τις οποίες η δεύτερη τονίζεται πιο πολύ, υπάρχει δηλαδή σύνταξη επιδοτική: όχι μόνο… αλλά και, όχι μόνο… αλλά ακόμα, επίσης, επιπλέον, επιπροσθέτως, προσέτι κ.τ.ό.

4.Όταν έχουμε δύο ιδέες απ’ τις οποίες η μια περιορίζει την άλλη: αλλά, όμως, ωστόσο, κι όμως κ.τ.ό.

5.Όταν ανάμεσα σε δύο ιδέες έχουμε σχέση αντίθεσης: απεναντίας, αντίθετα, αντίστροφα, αντί γι’ αυτό, απ’ την άλλη πλευρά, αφετέρου κ.τ.ό.

6.Όταν έχουμε τη δυνατότητα εκλογής ανάμεσα σε δύο απόψεις της ίδιας ιδέας: είτε… είτε, ή… ή

7.Όταν δηλώνουμε σύγκριση: όσο… τόσο, τόσο… όσο και, όπως… έτσι και, διαφορετικά απ’ ό,τι κ.τ.ό.

8.Όταν δηλώνουμε επεξήγηση: πράγμα που σημαίνει ότι, δηλαδή, χρήση άνω τελείας ή διπλής τελείας, ασύνδετο σχήμα κ.τ.ό.

9.Όταν εκφράζουμε χρόνο: έπειτα, αργότερα, τώρα, συγχρόνως, προηγούμενα, τέλος, γρήγορα κ.τ.ό.

10.Όταν έχουμε αλλαγή οπτικής γωνίας: φυσικά, επίσης, βέβαια, γενικά, εντούτοις, αλλά όμως κ.τ.ό.

11.Όταν δηλώνουμε έμφαση: πράγματι, ακόμη, επιπλέον, ειδικά, περισσότερο, ιδιαίτερα, ξεχωριστά κ.τ.ό.