ΕπιπλέονΕπιπλέον

Α'. Σχεδιάγραμμα, Β'. Κείμενα, Γ'. Βιβλιογραφία

Θέμα: Ελευθερία

Α'. Σχεδιάγραμμα

✍Θέμα: «Μήπως είναι δυνατόν (λογικά αλλά και πραγματικά δυνατόν) να είναι κανείς ελεύθερος και μέσα στην υποτέλειά του ή δούλος και μέσα στην αυτοτέλειά του;». Αφού διακρίνετε ειδολογικά τον όρο ελευθερία, σχολιάστε την παραπάνω άποψη του Ε. Παπανούτσου. Πώς είναι δυνατόν να καταστρατηγηθεί η ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου και με ποιους τρόπους στηρίζεται και εδραιώνεται;

Πρόλογος

Ο όρος ελευθερία αποδίδει τη δυνατότητα του ανθρώπου να ρυθμίζει τη ζωή του όπως αυτός θέλει ανεξάρτητα από εξωτερικές ή εσωτερικές πιέσεις. Ελεύθερος είναι αυτός που έχει το προνόμιο του αυτοκαθαρισμού και μπορεί να πράττει σύμφωνα με τη δική του βούληση, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι οι ενέργειές του δύνανται να συνιστούν παραβίαση των ορίων της ελευθερίας των άλλων. Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι ελευθερία δε σημαίνει ασυδοσία, αφού «η ελευθερία του ενός σταματάει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου».

Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι οι νόμοι και οι περιορισμοί που θέτει η κοινωνική ηθική, από τη στιγμή που πρεσβεύουν το δίκαιο και εξυπηρετούν το γενικό συμφέρον, δεν περιστέλλουν την ελευθερία του ατόμου, αλλά αντίθετα την προστατεύουν απέναντι στην αυθαιρεσία και στην επιβουλή αυτών που δε γνωρίζουν «ότι υπάρχουν σε όλα τα ανθρώπινα, παντού και πάντα, κάποια σύνορα, που δεν πρέπει να μένουν αξεπέραστα, προς όφελος όλων» Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος. (Μαρία Π. Γρηγοροπούλου, Έκθεση Δέσμης, Εφ. Τα Νέα, 11/4/1995)

Κυρίως Θέμα

Ε1. Ειδολογικός χωρισμός

Σχολιασμός δεδομένων

Πολλές φορές ο άνθρωπος συμβαίνει να στερείται ορισμένες μορφές ελευθερίας, όπως την εθνική, την οικονομική, την κοινωνική κ.ά. ή μπορεί να βρίσκεται φυλακισμένος σε ειρκτές. Και τότε όμως έχει τη δυνατότητα, πολύ δύσκολα είναι η αλήθεια, να διατηρήσει την εσωτερική του ελευθερία, την πνευματική και ψυχολογική ανεξαρτησία και να εκφράζει την προσωπική του βούληση. Κατά συνέπεια, και μέσα στην υποτέλειά του κάποιος θα μπορούσε να είναι ελεύθερος.

Αντιθέτως υπάρχουν περιπτώσεις, και δυστυχώς αυτές είναι αρκετές, στις οποίες κάποιοι που απολαμβάνουν πολλά από τα είδη της «εξωτερικής» ελευθερίας, έχουν οικονομική άνεση, δεν υφίστανται πολιτικούς περιορισμούς ή εμπόδια στο να εκφραστούν, στην ουσία είναι δέσμιοι της αμάθειας, των παθών, των προλήψεων και των προκαταλήψεων τους.

Και δε θα μπορούσε να αρνηθεί κανείς πως κάθε ανθρώπινος οργανισμός υφίσταται τις φυσικές αναγκαιότητες της πείνας, της δίψας κ.τ.ο. ή περιορισμούς που θέτουν ο χώρος, ο χρόνος καθώς και άλλοι παράγοντες. Μόνο ο εν Χριστώ μεταμορφωμένος άνθρωπος (θα) είναι απολύτως ελεύθερος και απολύτως αποδεσμευμένος από κάθε αναγκαιότητα.

Ως τότε το οξύμωρο του Ευ. Παπανούτσου θα ισχύει, όσο κι αν η παραδοξότητά του εξαρχής ξενίζει. Οι έννοιες λοιπόν απόλυτη ελευθερία και απόλυτη δουλεία είναι σχετικές και σήμερα όλοι, λίγο ή πολύ, είμαστε και δούλοι μέσα στην αυτοτέλειά μας και ελεύθεροι μέσα στην αυτοτέλειά μας.

Ε2. Τι μας εξασφαλίζει την ελευθερία σήμερα

     Όμως εφόσον υφίστανται οι πιο κάτω περιορισμοί της ελευθερίας, ενδεχομένως κάποιος σήμερα να μην είναι και τόσο ελεύθερος, εξωτερικά και εσωτερικά...

Ε3. Περιορισμοί ελευθερίας

Επίλογος

Ε4. Τρόποι αντιμετώπισης

 

✍Θέμα: Η ελευθερία αποτελεί ύψιστο αγαθό, στενά συνυφασμένο με την ανθρώπινη ευτυχία. Ωστόσο, πολλοί παράγοντες στις μέρες μας στέκονται τροχοπέδη στην πορεία του ανθρώπου προς την ελευθερία. Να αναπτύξετε τεκμηριωμένα τις απόψεις σας.

Διασαφήνιση της έννοιας της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

     Ο όρος ελευθερία αποδίδει τη δυνατότητα του ανθρώπου να ρυθμίζει τη ζωή του όπως αυτός θέλει ανεξάρτητα από εξωτερικές ή εσωτερικές πιέσεις. Ελεύθερος είναι αυτός που έχει το προνόμιο του αυτοκαθορισμού και μπορεί να πράττει σύμφωνα με τη δική του βούληση, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι οι ενέργειές του δύνανται να συνιστούν παραβίαση των ορίων της ελευθερίας των άλλων. Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι ελευθερία δε σημαίνει ασυδοσία, αφού «η ελευθερία του ενός σταματάει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου».

Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι οι νόμοι και οι περιορισμοί που θέτει η κοινωνική ηθική, από τη στιγμή που πρεσβεύουν το δίκαιο και εξυπηρετούν το γενικό συμφέρον, δεν περιστέλλουν την ελευθερία του ατόμου, αλλά αντίθετα την προστατεύουν απέναντι στην αυθαιρεσία και στην επιβουλή αυτών που δε γνωρίζουν «ότι υπάρχουν σε όλα τα ανθρώπινα, παντού και πάντα, κάποια σύνορα, που δεν πρέπει να μένουν αξεπέραστα, προς όφελος όλων» Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος.

Αξία της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

     Οι αγώνες που δόθηκαν στο διάβα της ιστορίας για το πολυπόθητο αγαθό της ελευθερίας καταδεικνύουν την ιδιαίτερη αξία του για τη βίωση μιας ζωής με περιεχόμενο και κατ’ επέκταση για την πρόοδο ατόμων και κοινωνιών. Ειδικότερα:

Στοιχεία που παρεμποδίζουν την πορεία του σύγχρονου ανθρώπου προς την ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

     Η πλήρης πραγμάτωση του ιδανικού της ελευθερίας ανέκαθεν υπήρξε ανέφικτη. Έτσι, ενώ ο πρωτόγονος άνθρωπος ήταν δούλος των ενστίκτων του και της φύσης, ο σύγχρονος άνθρωπος καταδυναστεύεται από ένα πλήθος παραγόντων που σχετίζονται με τη δομή των κοινωνιών και την κρίση του πολιτισμού μας.

     Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δημιούργησε συνθήκες ανελευθερίας που απορρέουν από τη μονοδιάστατη ανάπτυξη του πολιτισμού (προσήλωση στην ύλη, αδιαφορία για το πνεύμα).

Χρειάζεται λοιπόν να συνειδητοποιήσει τη σφαλερή πορεία που ακολουθεί, να υπερασπιστεί όσες ελευθερίες έχει κατακτήσει μέσα από την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας (απελευθέρωση από δεισιδαιμονίες, περιορισμός της εξάρτησης από τη φύση κ.λπ.), αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να απαλλαγεί από την κυριαρχία των μηχανών και τις νέες επαχθείς εξαρτήσεις του.

Για να επιτευχθεί το τελευταίο απαιτείται ανθρωποκεντρική στροφή του πολιτισμού, παραμερισμός της υλιστικής αντίληψης για τη ζωή, σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καλλιέργεια της αρετής, υπευθυνότητα, ανταγωνισμός (sic), θάρρος και κυρίως παιδεία, αφού αυτή αποτελεί το μόνο «αποτελεσματικό δρόμο» για την κατάκτηση της ελευθερίας.

Β'. Κείμενα

Ελευθερία

Μαλεβίτσης Χρ., Ο έγκοπος λόγος, Οι εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 1979, σελ. 120-121, 179

Υπό καθεστώς πολιτικής ελευθερίας ο άνθρωπος δεν είναι υπήκοος αλλά πολίτης. Η ιδιότητα του ελεύθερου πολίτη αντιστοιχεί προς δημόσιο λειτούργημα. Συνεπώς, έναντι των δικαιωμάτων του έχει αντίστοιχες υποχρεώσεις. Υποχρεώσεις έχει κι ο υπήκοος. Αλλά αυτές του τις επιβάλλουν. Αντίθετα, ο ελεύθερος πολίτης τις υποχρεώσεις του τις επιβάλλει ο ίδιος στον εαυτό του, διότι γνωρίζει ότι σε τελευταία ανάλυση αυτός ο ίδιος είναι η Πολιτεία. Αυτή η συνειδητοποίηση είναι απαραίτητη και αποτελεί όρο για τη διατήρηση της ελευθερίας του.

Εφόσον η ελευθερία είναι αγαθό, πρέπει να είναι αγαθό για όλους. Εφόσον η ελευθερία είναι αγαθό, δεν μπορεί να ασκείται ως όργανο δημιουργίας κακού, ούτε ως όργανο δημιουργίας ανελευθερίας. Κριτήριο του ελεύθερου πολίτη πρέπει να είναι όχι η δική του ελευθερία αλλά η ελευθερία του άλλου. Μόνο όταν ο άλλος είναι ελεύθερος, θα είναι κι αυτός ελεύθερος. Αλλιώς θα είναι απλώς ένα θρασύ ανεμπόδιστο ον. Που στο τέλος θα βρεθεί κάποιος να το εμποδίσει.

Τούτο σημαίνει πως η πολιτική ελευθερία πρέπει να ασκείται από τον καθένα ως πνευματική του λειτουργία, η οποία ως τέτοια έχει τις διαστάσεις της τις ηθικές, τις ψυχικές, τις διανοητικές. Άρα, η πολιτική ελευθερία δεν είναι κάτι δεδομένο εξ αρχής, αλλά αποτελεί καθημερινή μέριμνα του πολίτη, ως ζωτικό στοιχείο της πολιτικής του υπάρξεως. Αν δεν υπάρχουν αυτοί οι όροι, τότε η ελευθερία κινδυνεύει (...)

(...) Η ελευθερία συμφέρει και κοινωνικά και οικονομικά. Διότι εξασφαλίζει την οργανική έκπτυξη όλων των δυνάμεων με την κριτική, τον ανταγωνισμό, την προσωπική ευθύνη. Η τυραννία καλλιεργεί τις πιο ταπεινές ιδιότητες του ανθρώπου: την κρυψίνοια, το ψεύδος, το φόβο, την αποφυγή της πρωτοβουλίας, τη δουλοπρέπεια, την καθολική υποψία. Αλλά είναι αυτές δυνάμεις για πρόοδο;

Τούτα ισχύουν γι’ αυτούς που θέλουν ν’ ανταλλάξουν την ελευθερία με κάτι άλλο. Δεν αντιλαμβάνονται πως άμα χαθεί η ελευθερία, χάνεται και ο έλεγχος των επιθυμητών διαδικασιών, διότι η εξουσία ασκείται από ένα κλειστό ιερατείο. Δεν ισχύουν όμως γι’ αυτούς που εκ προοιμίου δεν αλλάζουν την ελευθερία με τίποτε άλλο, επειδή τη θεωρούν ύψιστο αγαθό. Και ύψιστο αγαθό είναι αυτό που αποτελεί την προϋπόθεση για την ύπαρξη κάθε άλλου αγαθού.

Η ελευθερία κατακτιέται πολύ δύσκολα. Και χάνεται πολύ εύκολα (...)

«Η δουλεία βρίσκεται παντού»

Κίττυ Ξενάκη, εφ. Τα Νέα, 2/11/2011

Πολλά αγαθά που καταναλώνουμε είναι προϊόντα μιας σύγχρονης μορφής σκλαβιάς

Εσείς πόσους σκλάβους έχετε στη δούλεψή σας; Κανέναν; Μην είστε τόσο βέβαιοι. Το ίδιο νόμιζε και η Αλεσάντρα Φαρκάς, δημοσιογράφος της ιταλικής εφημερίδας «Corriere della Sera», όπως και η Σούζαν Κάντρα, δημοσιογράφος του αμερικανικού τηλεοπτικού δικτύου MSNBC, μέχρι που επισκέφθηκαν τον ιστότοπο slaveryfootprint.org. Απάντησαν στο 11σέλιδο ερωτηματολόγιό του, σε ερωτήσεις για την ηλικία τους, την οικογενειακή τους κατάσταση, το σπίτι όπου μένουν, τον αριθμό των παιδιών τους, το είδος της διατροφής τους, τις αθλητικές τους δραστηριότητες, το περιεχόμενο του οικιακού φαρμακείου τους, τα κοσμήματα που έχουν, τις ηλεκτρονικές συσκευές που διαθέτουν, ακόμα και τα λούτρινα αρκουδάκια που έχουν αγοράσει. Και διαπίστωσαν - με φρίκη - ότι άθελά τους εκμεταλλεύονται για να ζήσουν όπως ζουν από 66 ανθρώπους η καθεμία.

Το Slavery Footprint (Αποτύπωμα Σκλαβιάς) είναι μια πρωτοβουλία της Call + Response, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης η οποία μάχεται για την κατάργηση της δουλείας, σε συνεργασία με την αμερικανική κυβερνητική Υπηρεσία Παρακολούθησης και Καταπολέμησης της Παράνομης Διακίνησης Ανθρώπων. Θεωρητικά, η δουλεία είναι ήδη απαγορευμένη, το αναφέρει ρητά η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, από το 1948. Και εντούτοις, λέει ο Τζάστιν Ντίλον, υπεύθυνος του Slavery Footprint, «η δουλεία βρίσκεται παντού· κάθε αντικείμενο της καθημερινότητάς μας προκύπτει από την απάνθρωπη και παράνομη εκμετάλλευση φθηνών εργατικών χεριών». Σκοπός της πρωτοβουλίας, αφενός να πιεστούν οι πολυεθνικές να εγκαταλείψουν τις σκοτεινές πρακτικές τους, αφετέρου να ευαισθητοποιηθούν οι καταναλωτές σχετικά με μια κοινωνική μάστιγα που πλήττει σήμερα 27 εκατομμύρια ανθρώπους, πολλοί από αυτούς παιδιά. Αρκεί να σκεφτεί κανείς τις Ανατολικοευρωπαίες που εξαναγκάζονται στην πορνεία, τα παιδιά που πωλούνται στην Αφρική σαν να ήταν εμπορεύματα, ή τους άνδρες που υποχρεούνται να εργαστούν σε ακραίες συνθήκες στις βραζιλιάνικες φυτείες. «Είναι ένα δραματικό φαινόμενο το οποίο πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας κάθε φορά που βγαίνουμε να αγοράσουμε κάτι», σημειώνει ο Ντίλον. Επόμενο βήμα της Call + Response, μια εφαρμογή για τα έξυπνα τηλέφωνα.

Γ'. Βιβλιογραφία