Α’. Σχεδιάγραμμα, Β’. Κείμενα, Γ’. Βιβλιογραφία

Θέμα: Μόδα

Α) Σχεδιάγραμμα

Θέμα: Στην εποχή μας οι επιταγές της μόδας είναι εναργέστερες από πολλές άλλες. Το φαινόμενο δεν άπτεται μόνο της γυναικείας μερίδας του πληθυσμού, αλλά κάνει θραύση παντού.

  1. Ποια είναι τα θετικά και ποια τα αρνητικά σημεία του φαινομένου;
  2. Γιατί κάποιος ακολουθεί τη μόδα και προσέχει το κάθε τι, προκειμένου να θεωρείται in;
  3. Ποιοι ακολουθούν πιστότερα και φανατικότερα της επιταγές της μόδας, έτσι όπως αυτή λανσάρεται από ποικίλους «οίκους μόδας»;

Πρόλογος

Ορισμός

Μόδα είναι μια συνήθως σύντομη και παροδική συνήθεια αναφορικά με πολλά θέματα που αφορούν τον άνθρωπο, όπως είναι ο τρόπος ζωής, το ντύσιμο, η διακόσμηση του σπιτιού, η διατροφή, ο τρόπος της ψυχαγωγίας και της διασκέδασης κ.ά. Είναι επίσης η τάση του ανθρώπου για την αναζήτηση του καινούργιου, του σύγχρονου, σύμφωνα με τα δεδομένα κάθε εποχής, τα οποία συχνά αναπροσαρμόζονται. Χαρακτηριστικό λοιπόν της μόδας είναι η ευμεταβλησία της, ενώ κάποιοι παράγοντες, όπως τα μέσα και οι δίαυλοι επικοινωνίας και πληροφόρησης, επιτείνουν τη σχετική ρευστότητα της κατάστασης.

Κυρίως Θέμα

Ε1α. Θετικά

Ε1β. Αρνητικά

Ε2. Αιτίες

Ε3. Ποιοι;

Ε?. Τρόποι αντίστασης στον αλλοτριωτικό χαρακτήρα της μόδας

Επίλογος

Β) Κείμενα

Η ενδυμασία

Μέλπω και Ντόλη Καραμπάγια, Αρχαία Ελλάδα: ο τόπος και οι άνθρωποι (ανθολόγιο), εκδ. ΟΕΔΒ, 42003, σελ. 116‑117

Έχει ενδιαφέρον η μελέτη των ενδυματολόγων συνηθειών ενός λαού ή μιας εποχής ή και κάθε μεμονωμένου ατόμου, γιατί η ένδυση είναι φορτισμένη με τις ποικίλες οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές ηθικές, αισθητές συνθήκες, υπό τις οποίες ζει ο άνθρωπος. Ντυνόμαστε, βέβαια, για λόγους πρακτικούς αλλά στη διαδικασία της ένδυσης κυριαρχούν οι κοινωνικοί λόγοι που αρχικά φαίνονται ως δευτερεύοντες. Διαλέγουμε τη φορεσιά μας, για να γίνουμε ελκυστικοί στους φίλους μας, σε όλους αυτούς με τους οποίους θέλουμε να συνεργαστούμε, και σεβαστοί στους αντιπάλους μας, σε όλους αυτούς στους οποίους θέλουμε να επιβληθούμε. Με τον ιδιαίτερο τρόπο της ένδυσης μας δηλώνουμε την ομάδα, στην οποία θέλουμε να ανήκουμε π.χ. στους μοντέρνους νέους, στους σοβαρούς αστούς, στους καλλιτεχνικούς κύκλους, στους πετυχημένους επιχειρηματίες, στους σεμνούς και διακριτικούς πολίτες, στους πνευματικούς ανθρώπους αλλά και μέσα στην ομάδα δηλώνουμε ποια θέση θέλουμε να κατέχουμε, δηλαδή να ξεχωρίζουμε ή όχι. Το ένδυμα ενός λαού δηλώνει το επίπεδο και το περιεχόμενο του πολιτισμού του, το πολίτευμά του, τη θέση και τους ρόλους των δύο φύλων, τις κοινωνικές αξίες και την απόσταση που τις χωρίζει, το είδος της οικονομίας και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Έτσι, δημιουργείται αυτό που ονομάζεται «μόδα» ή «συρμός», δηλαδή οι ενδυτικές συνήθειες που «σύρονται» από άνθρωπο σε άνθρωπο και από λαό σε λαό. Η μόδα σε μια κοινωνία έχει πανίσχυρες βάσεις, γι’ αυτό θα μπορούσε να πει κάποιος ότι μελετώντας την ενδυμασία και μόνο ενός λαού μπορεί να κατανοήσει σε βάθος τον πολιτισμό του.

Kοιλίτσες έξω, με άλλοθι...

Έφη Φαλίδα, εφ. Τα Νέα, 2/6/2003

Χωρίς το στήθος να έχει χάσει την πρωτοκαθεδρία στην ιεραρχία της απογύμνωσης, η περιοχή της κοιλιάς είναι το νέο σέξι σημείο του γυναικείου σώματος. Γδύσιμο... με φιλοσοφικό άλλοθι, καθώς οι ειδικοί βλέπουν πως συμβολίζει την προβολή της «ζώνης της γονιμότητας». Το σχεδιαστικό δίδυμο Χάρης & Άγγελος, στην πρόσφατη επίδειξη της φετινής καλοκαιρινής συλλογής τους, ακολούθησε τη διεθνή τάση της έκθεσης της κοιλιακής χώρας: κοιλιά σφιχτή, λεία, γραμμωμένη. Ακριβώς όπως το προβάλλουν και το διαφημίζουν τα καλλυντικά αδυνατίσματος, οι μοντέρνες δίαιτες, τα ινστιτούτα αισθητικής, τα ρεπορτάζ ομορφιάς των γυναικείων περιοδικών, τα βιντεοκλίπ των ποπ σταρ, αλλά και κάθε ταινία που τη στιγμή της κορύφωσης θα ρίξει τους πρωταγωνιστές σε μερικές σκηνές σεξ. Οι σχεδιαστές δεν κάνουν τίποτα λιγότερο ή περισσότερο από το να δημιουργούν ρούχα που εξυπηρετούν μια ανάγκη. Και ανάγκη αυτή τη στιγμή είναι να δείξουν οι γυναίκες δύο πράγματα. Ότι είναι ακόμα όμορφες και νέες και ότι πληρούν τις προδιαγραφές οικονομικής άνεσης και επαγγελματικής ευκινησίας, ώστε να διαθέτουν άφθονο ελεύθερο χρόνο. Μέρος του οποίου γίνεται εβδομαδιαίο πρόγραμμα γυμναστικής και περιποίησης του σώματός τους.

Η μόδα μπορεί να φλυαρήσει για πολλά πράγματα και να δώσει στοιχεία για την προσωπικότητα των ανθρώπων που τη χρησιμοποιούν για να επικοινωνήσουν με τους άλλους, γράφει η ψυχολόγος Νάνσι Έτκοφ στο βιβλίο της «Η επιστήμη της ομορφιάς». Αλλά η σημαντικότερη συνομιλία που ανοίγει η μόδα με τον κόσμο είναι σχετικά με το σεξ και το κύρος. Με την άποψη της Αμερικανίδας ψυχολόγου συμφωνούν, μέσα από τις συλλογές τους, οι πιο εμπορικά επιτυχημένοι σχεδιαστές. «Η μόδα έχει σχέση με το ερωτικό ταίριασμα. Σκεφτείτε τα δεκαοκτάχρονα και αυτήν την ανεξάντλητη ενέργεια που έχουν να δοκιμάζουν είκοσι διαφορετικά Τ-shirt προτού βγουν έξω. Σε αυτές τις ηλικίες είναι τόσο σημαντικό. Αυτό το κέφι το βρίσκεις σε εκείνους που παθιάζονται με τη μόδα», αναφέρει ο σχεδιαστής Τομ Φορντ στην «Ιnternational Ηerald Τribune». Ενώ το δικό μας σχεδιαστικό δίδυμο Χάρης & Άγγελος, στην πρόσφατη επίδειξη της φετινής καλοκαιρινής συλλογής τους, δεν άφησαν περιθώρια για παρεξηγήσεις: το σώου ήταν μια παράσταση στρίπερ. Με τα μοντέλα σε ρόλο χορευτριών του στριπτίζ να επιδεικνύουν τα λεπτά ρούχα από μεταξωτό σατέν και τις χαμηλόμεσες μίνι φούστες που προέβαλλαν τις επίπεδες κοιλιές τους. Κάπως έτσι, η περιοχή της κοιλιάς, κατεξοχήν σύμβολο γονιμότητας, με τη βοήθεια των σχεδιαστών και των γυμναστών, ξεκίνησε μια εκστρατεία άμεσης προβολής, για να προσελκύσει τις ενδιαφερόμενες πλευρές. Οι κοιλιές επιδεικνύονται για να δείξουν τους μυς τους, τον κόπο της άσκησης, τον χρόνο στο γυμναστήριο, τον ιδρώτα από τον χορό στο κλάμπινγκ, το μαύρισμα στον ήλιο, το τατουάζ της ερωτικής αφοσίωσης. Οι κοιλιές δείχνουν τη δύναμη της ηλικίας ή μάλλον τη δικτατορία της νεότητας και του σφρίγους.

Η μόδα (...)

Γ. Δημητρακόπουλος, Εκθέσεις Α’ Λυκείου, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1994, σελ. 118 κ.ε.

Τι είναι η μόδα; Κάτι σαν έκθετο που το περιμαζεύεις χωρίς να ξέρεις ποιος το γέννησε· κάτι που δε ζει περισσότερο από ένα ή δυο χρόνια, που σώνεται σήμερα σα μυρουδιά που χτες είχες ρίξει στο μαντήλι σου· (...) Κάτι χωρίς νου και χωρίς καρδιά που σε κάνει κι εσένα άβουλο και αναίσθητο· κάτι δουλικό που σου δένει τα χέρια και χωρίς να το καταλάβεις γίνεσαι σκλάβος του σκλάβου σου· (...) Η μόδα είναι η ψευτιά που παρουσιάζεται με τη δύναμη τη αλήθειας, όπως του μύθου ο όνος ο «δοράν λέοντος περιβληθείς»· είναι η ασχημία που μια στιγμή σε ξιπάζει με το μαγικό ραβδί της ομορφιάς. Δεν είναι μόνο των γυναικών αρχόντισσα η μόδα· είναι του κόσμου αρρώστια που δεν περιορίζεται μόνο στη φορεσιά· και σ’ άλλα ανακατώνεται πολλά. Όπου δεν έχουμε δικές μας γνώμες κι αγάπες δικές μας, εκεί δεν ντυνόμαστε μόνο, μα και συλλογιζόμαστε και μιλούμε και γράφουμε και ζούμε όχι με το λόγο αλλά με τη μόδα. [και με το δικές μας δε θέλω να ειπώ πράγματα βγαλμένα με το έτσι θέλω από το κεφάλι μας, μόνο για να φαινόμαστε πως είμαστε πρωτότυποι και πως δε μοιάζουμε με τους άλλους αλλά πράγματα που νιώθουμε καλά‑καλά και τα πιστεύουμε σωστά‑σωστά]

Μόδα

Χέλερ Άγκνες, Επανάσταση και καθημερινή ζωή, μτφρ. Αποστόλης Τσέλιος, εκδ. Οδυσσέας, σελ. 73, 151-153

Η δυνατότητα της απεριόριστης παραγωγής γεννάει στον άνθρωπο την ανάγκη ν’ αλλάξει, ν’ ανανεωθεί, να μετασχηματιστεί. Αυτή η ανάγκη νεωτερισμού είναι μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του ανθρώπινου γένους. Ωστόσο, με την ανάπτυξη της αλλοτρίωσης, κι αυτή ακόμα η κατάκτηση μετατρέπεται στο αντίθετό της (...)

(...) Το Χόλιγουντ κάθε χρόνο ξεφουρνίζει την «ιδανική γυναίκα» και την προπαγανδίζει στις ταινίες του. Αν όλες οι κοπέλες θέλουν σ’ ένα δοσμένο χρόνο να είναι όπως η «ιδανική γυναίκα» και όλοι οι άντρες ψάχνουν να βρουν αυτόν ακριβώς τον τύπο, τότε το άτομο, η ατομική προσωπικότητα, δε θα μπορέσει βέβαια να αναπτυχθεί με την επιλογή αυτού του ιδανικού. Το ιδανικό γίνεται εμπόρευμα και ο άνθρωπος όχι ένας δημιουργός αλλά ένας καταναλωτής ιδανικών. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και τα ιδανικά που ταιριάζουν σε ρόλους, οδηγούν μόνο στο να φτωχαίνουν και να αδυνατίζουν τον άνθρωπο. Αυτά παραπέμπουν πάλι μόνο σε μια χειραγωγημένη και μηχανοποιημένη κατεύθυνση της συμπεριφοράς (...)

Ν’ ακολουθείς τη μόδα ή όχι;

Γ. Δημητρακόπουλος, Εκθέσεις Α’ Λυκείου, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1994, σελ. 120 κ.ε.

Ιδού το σύγχρονο πρόβλημα του ανθρώπου. Αν αυτό το ψευδο-δίλημμα δεν είναι σημείο κοινωνικού και ψυχολογικού φασισμού, κομφορμισμού, μαζοποίησης, ομαδοποίησης, αλλοτρίωσης και δογματισμού της μόδας, τότε τι είναι; Και μπορεί η απληστία, η βουλιμία, η εκμετάλλευση, ο αποθησαυριστικός χαρακτήρας του σημερινού ανθρώπου, του αποπνευματοποιημένου, με τον χρησιμοθηρικό και ωφελιμιστικό τρόπο σκέψης να μην ακολουθήσει τη μόδα, το είδωλο της ευτυχίας του; (...) Μπορεί ο σημερινός αυτός άνθρωπος ν’ αντισταθεί στην «ψυχαγωγία», την προπαγάνδα, κατά τον Πλάτωνα, που αιχμαλωτίζει τις ψυχές των ανθρώπων προς όφελος των εμπόρων; Φυσικά όχι. Έτσι, ο σύγχρονος άνθρωπος «γυμνός» από πνεύμα, ψυχή, αξίες και αρχές, «ντύνεται» με τη μόδα εμπορικές και καταναλωτικές αξίες. Παρ’ όλα αυτά όμως, θα μου πείτε, δεν υπάρχουν άτομα που αδιαφορούν για τις επιταγές της μόδας (ή τουλάχιστον υιοθετούν κάθε φορά ορισμένα μόνο στοιχεία της) και ντύνονται σύμφωνα με τις δικές τους προτιμήσεις; Φυσικά και υπάρχουν και... αλίμονο αν δεν υπήρχαν... τότε θα είχαμε γίνει όλοι ανεξαιρέτως δούλοι μέσα στην «ελευθερία του πολιτισμού μας (...)». Πώς συμβαίνει όμως αυτό; Δηλαδή, ποια άτομα είναι εκείνα που μπορούν να χαλιναγωγούν τη μόδα; Μα φυσικά ο προσωπικά ελεύθερος, ο υπεύθυνος και πνευματικά έντιμος, που ξέρει ανά πάσα στιγμή να λέει το μεγάλο «ΝΑΙ» ή το μεγάλο «ΟΧΙ», ο άνθρωπος του χρέους και του καθήκοντος. Αυτοί οι άνθρωποι, θα λέγαμε, «έχουν γίνει οι ίδιοι μόδα» και προσπαθούν να ξυπνήσουν το σημερινό άνθρωπο από τον πνευματικό και ψυχικό λήθαργο και να φωτίσουν τις σκοτεινές συνειδήσεις. Είναι λίγοι, θα μου πείτε. Εγώ λέω είναι πολλοί. Έστω όμως. Είναι οι μοναδικοί πραγματικά ελεύθεροι άνθρωποι, που δε βλέπουν τον άλλο με την έννοια της «αριθμητικής ταυτότητας». Είναι οι μόνοι ΠΑΡΟΝΤΕΣ στο προσκλητήριο των καιρών. Όλοι οι υπόλοιποι, μολονότι είναι παρόντες, «απουσιάζουν (...)».

Η μόδα που... πονάει

Εφημερίδα Τα Νέα, 12/8/1997

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΟΡΣΕΔΕΣ ΣΤΟΥΣ ΨΗΛΟΥΣ ΚΟΘΟΡΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΑ ΞΥΡΑΦΑΚΙΑ, ΤΟ ΝΑ ΕΙΣΑΙ «ΙΝ» ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΝΑ ΥΠΟΦΕΡΕΙΣ

Από τότε που οι ορθοπεδικοί έκαναν δηλώσεις για τη μόδα, όλοι είχαν καταλάβει πως «κακόγουστη» δεν είναι και ο χειρότερος χαρακτηρισμός που μπορεί να δώσει κάποιος σε μία μόδα. Εκτός κι αν βάζετε το γούστο (καλό ή κακό) πάνω από έναν σπασμένο αστράγαλο, μόνιμα προβλήματα στην πέψη και ασταμάτητους πονοκεφάλους ­ αν σας έχουν πει πως ο κότσος σάς πάει.

Μια παλιά, όσο και η μόδα, παροιμία λέει πως για τη μόδα πρέπει να υποφέρεις. Δεν υπάρχει μόδα χωρίς πόνο, αν δεν πονάς δεν είσαι μοντέρνος (τουλάχιστον σε κάποιες περιπτώσεις). Όποιο κι αν είναι το καλά κρυμμένο μυστικό τού στυλ, η αλήθεια είναι πως η μόδα αφήνει τραύματα από την εποχή των Λουδοβίκων ως τις τελευταίες εμφανίσεις των Spice Girls. Εκείνες μάλιστα ξεσήκωσαν στην Αγγλία θύελλα διαμαρτυριών, γιατί τίποτε αυτή τη στιγμή στο νησί δεν είναι πιο μοντέρνο από τις Spice Girls και τα κορίτσια αυτά φρόντισαν να φέρουν ξανά στη μόδα τα τακούνια-ουρανοξύστες, παπούτσια-κοθόρνους, δηλαδή παπούτσια με θέα. Ήρθαν, συνεπώς, τα πρώτα ατυχήματα.

Η Ντέμπορα Χάρι ντυμένη με ξυραφάκια. Μια επικίνδυνη δήλωση της μόδας

Τα κορίτσια που ακολούθησαν τις στυλιστικές προτάσεις των Spice Girls άρχισαν τις βουτιές από τον ημιώροφο που πατούσαν τα πόδια τους και οι ορθοπεδικοί θεώρησαν χρέος τους να προειδοποιήσουν το καταναλωτικό κοινό με την οδηγία: «Βάλτε πρώτα την υγεία σας και μετά τη μόδα. Χρειάζεστε τα πόδια σας για όλη σας τη ζωή, ενώ η μόδα μπορεί να κρατήσει για λίγα λεπτά μόνον».

Οι ορθοπεδικοί, όσο και άλλες ειδικότητες γιατρών, δεν είδαν τα λόγια τους να πιάνουν και πολύ τόπο ­ η μόδα, φαίνεται, είναι ένας πολύ ισχυρός αντίπαλος να νικηθεί. Μερικές φορές είναι σαν να λέει «όσο πιο πολύ πονάς, τόσο πιο πολύ σου πάει».

Λένι Κράβιτς και καμπάνες. Φέρει σοβαρή ευθύνη για την επιστροφή των δολοφονικών «σέβεντις» και των πολύ στενών παντελονιών τους

Από τους σφιγμένους ασφυκτικά κορσέδες ως τις γόβες στιλέτο και από τα χιλιοδεμένα πόδια των κοριτσιών στην Κίνα ως τα απελπιστικά χτενίσματα του 18ου αιώνα, οι ιστορίες πόνου είναι πολλές. Από τη σκληρότητα της μόδας βέβαια δεν γλίτωσαν και οι άντρες, με πολλούς κινδύνους να παραμονεύουν γι' αυτούς σε κάθε τους βήμα. Εκείνα τα φαρδιά παντελόνια που φορέθηκαν κατά κόρον στη δεκαετία του '20 ­ γνωστά και ως το περίφημο στυλ της Οξφόρδης ­ ήταν κίνδυνος θάνατος να μπερδευτούν στα πόδια τους και να τους φέρουν κάτω. Έτσι όπως και η Ναόμι Κάμπελ γκρεμοτσακίστηκε και μάλιστα στην πασαρέλα. Άλλο τόσο τα κολλητά (και σκληρά) μπλου τζιν που πάνε κι έρχονται στη μόδα, τα τύπου Τομ Τζόουνς ­ ένα με το σώμα ­ ανήκουν και αυτά στη μόδα υψηλού κινδύνου, έχουν πει γιατροί και σχεδιαστές σε ώρα μεταμέλειας.

Κάποιες αφρικανικές φυλές έχουν ακόμη τη συνήθεια να επιμηκύνουν τους λαιμούς των κοριτσιών με δεκάδες κολιέ, το ένα επάνω στο άλλο. Τι εντύπωση άραγε θα κάνει στους μελετητές της ιστορίας πως και στη σοφιστικέ Ευρώπη και στην προχωρημένη Αμερική η τελευταία λέξη της μόδας αυτή τη στιγμή είναι το body piercing, κοινώς το τρύπημα του σώματος ­ δεν μιλάμε βέβαια για τα τρυπητά σκουλαρίκια (αυτό εννοείται), αλλά για τρύπιες μύτες, φρύδια, γλώσσες, χείλια και... χαριτωμένους κρίκους στους αφαλούς. Σοκ; Μα είναι απλώς μόδα. Σκεφτείτε πόσο υπέφεραν στις Βερσαλλίες με φορέματα σαν κινητούς λόφους και χτενίσματα τόσο περίτεχνα και τελετουργικά φτιαγμένα που κανείς δεν έπαιρνε την απόφαση να τα χαλάσει. Και κανείς βέβαια δεν αμφισβήτησε πως κάποια στιγμή πουλιά έκαναν εκεί τις φωλιές τους.

Όποια τρελή ιδέα κι αν κατέβει στο κεφάλι του Γκοτιέ ή του Μακουίν, η αλήθεια είναι πως δεν θα φτάσουν στο σημείο να υποχρεώσουν τις γυναίκες να φοράνε άσπρο, κάτασπρο μέικ απ, βαριές περούκες και τακούνια σαν μύτες καρφίτσας, όλα αυτά μαζί. Να δανειστούν ένα απ' αυτά ίσως ­ άλλωστε η μόδα κύκλους κάνει. Και να το συνδυάσουν μετά με ένα σούπερ καλλιτεχνικό τατουάζ, σκαλισμένο υπομονετικά στον ώμο.

Ριγέ της ανατροπής και του αποκλεισμού

Λαμπρινή Σταμάτη, εφ. Τα Νέα, 1/12/2003

Μία ιστορία σύγκρουσης, αποστροφής, ανατροπής, μία ιστορία αποκλεισμού και υπέρβασης, επανάστασης, φυλάκισης και προστασίας, μία ιστορία του Διαφωτισμού, της τέχνης και της μόδας: η ιστορία του ριγέ

H ρίγα των φυλακών και η ζωική ρίγα (η ζέβρα στον Μεσαίωνα εθεωρείτο θηρίο επικίνδυνο και αργότερα έγινε «το πιο κομψά ντυμένο τετράποδο», κατά τον Μπιφόν), από το εξώφυλλο του βιβλίου «Το ρούχο του διαβόλου», που θα κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Μελάνι

Είναι αμέσως ορατό. Δηλώνει τη διαφορετικότητα, ξεχωρίζει τους «ανέντιμους» ή «μιαρούς» από τους «τίμιους» πολίτες. «Στο τέλος του Μεσαίωνα, ένα ρούχο με ρίγες καταδεικνύει όλους αυτούς που έχουν τεθεί εκτός κοινωνικής τάξης είτε λόγω κάποιας καταδίκης (πλαστογράφοι, παραχαράκτες, επίορκοι, εγκληματίες), είτε εξαιτίας μίας αναπηρίας (λεπροί, μωροί, τρελοί), επειδή ασκούν κάποια κατώτερη ασχολία (υπηρέτες) ή ένα ατιμωτικό επάγγελμα (περιπλανώμενοι αοιδοί, πόρνες, δήμιοι, με τους οποίους η εικονογραφία συνδέει συχνά και άλλα τρία ανυπόληπτα επαγγέλματα: τους σιδηρουργούς που είναι μάγοι, τους κρεοπώλες, γιατί είναι αιμοσταγείς, και τους μυλωνάδες που αποθηκεύουν το αλεύρι και αφήνουν τον λαό να πεινάσει), είτε τέλος επειδή δεν είναι χριστιανοί ή έχουν απαρνηθεί τον χριστιανισμό (Μουσουλμάνοι, Εβραίοι, αιρετικοί). Όλοι αυτοί παραβαίνουν την κοινωνική τάξη, όπως οι ρίγες παραβαίνουν τη χρωματική και ενδυματολογική τάξη».

Ο δυτικός άνθρωπος δεν έπαψε στιγμή να σημαδεύει με ρίγες ό,τι επέφερε αταξία, τονίζει ο Michel Pastoureau, διευθυντής στην Ecole Pratique des Hautes Etudes της Σορβόνης, αρχειονόμος, παλαιογράφος, ο οποίος κατέχει, από το 1983, την έδρα της Ιστορίας της δυτικής συμβολικής κι αναζητεί στο παρελθόν και στο παρόν ριγέ σημάδια και συμβολισμούς, ίχνη μιας σχέσης που αποτυπώνεται στην εικονογραφία, τη λογοτεχνία, την Ιστορία. «H ρίγα δεν ταυτίζεται με την αταξία. Είναι σημάδι αταξίας και μέσον επαναφοράς της τάξης», σημειώνει στο βιβλίο του «Το ρούχο του διαβόλου. Μία ιστορία για ρίγες και ριγέ υφάσματα», το οποίο μετέφρασε στα ελληνικά η Άννα Καρακατσούλη, θα κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Μελάνι και προδημοσιεύουν σήμερα «TA NEA».

«H ρίγα δεν ταυτίζεται με τον αποκλεισμό. Είναι σημάδι αποκλεισμού και προσπάθεια επανένταξης. Στη μεσαιωνική κοινωνία, οι απόβλητοι, για τους οποίους θεωρείται ότι δεν υπάρχει σωτηρία (οι ειδωλολάτρες για παράδειγμα), πολύ σπάνια υποχρεώνονται να φορούν ριγωτά ενδύματα. Αντίθετα, όλοι όσοι έχουν ελπίδα μεταστροφής, όπως οι αιρετικοί και μερικές φορές οι Εβραίοι και οι Μουσουλμάνοι, συμβαίνει να ντύνονται με ριγέ», εξηγεί ο Pastoureau.

H εμφάνιση του ριγέ στην Ευρώπη, στα μέσα του 13ου αιώνα, προκαλεί σκάνδαλο. Το ριγέ φθάνει στο Παρίσι το 1254, πάνω στα ράσα των ιερωμένων του Τάγματος της Παναγίας του Όρους Κάρμηλος, οι οποίοι ακολουθούν τον άγιο Λουδοβίκο, που επιστρέφει από μία αποτυχημένη σταυροφορία στους Αγίους Τόπους. Οι καρμηλίτες εγκαταστάθηκαν στο όρος Κάρμηλος της Παλαιστίνης, τον 12ο αιώνα, επιζητώντας να ξαναβρούν την αγνή ζωή της προσευχής και της άσκησης των πρώτων Πατέρων της ερήμου. Τα ράσα τους είναι ριγέ (λευκό και καφέ ή, σπανιότερα, λευκό και μαύρο). Ο ερευνητής εντοπίζει εξηγήσεις σε μύθους και κείμενα που χρονολογούνται από τα μέσα έως τα τέλη του 13ου αιώνα: «Επρόκειτο για αντίγραφο του ιματίου του προφήτη Ηλία, μυθικού ιδρυτή του Καρμήλου. Όταν αναλήφθηκε στους ουρανούς πάνω σε πύρινο άρμα, πέταξε στον μαθητή του Ελισαίο τον μεγάλο λευκό μανδύα του που έφερε, υπό τη μορφή καφέ ραβδώσεων, τα κοκκινωπά ίχνη του περάσματός του μέσα από τις φλόγες». Μεταγενέστερα κείμενα περιγράφουν με περισσότερες λεπτομέρειες τον συμβολισμό: «Το καρμηλιτικό ράσο φέρει τέσσερις λευκές λωρίδες που αντιπροσωπεύουν τις τέσσερις θεμελιακές αρετές (ανδρεία, δικαιοσύνη, φρόνηση, εγκράτεια) που χωρίζονται από τρεις καφετιές λωρίδες, σύμβολα των τριών θεολογικών αρετών (πίστη, ελπίδα, αγάπη)».

Αποδεικνύεται όμως, σύμφωνα με τον Pastoureau, πως οι ρίγες που προκάλεσαν κατακραυγή, απαγόρευση, απειλές και διαμάχες για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα, δεν είχαν σημασία ή νόημα: «Αυτό που ενδιέφερε ήταν το ράσο των καρμηλιτών να μη μοιάζει με εκείνο άλλων Ταγμάτων - επαιτικών, μοναστικών ή στρατιωτικών -, με άλλα λόγια να ξεχωρίζει». Ενώ, όπως σημειώνουν οι ίδιοι οι καρμηλίτες, τον 18ο αιώνα τον παλαιό «μανδύα της ατιμίας» τους τον είχαν επιβάλλει στη Συρία οι μουσουλμανικές αρχές, γιατί το Ισλάμ απαγόρευε στους χριστιανούς να φορούν λευκά ρούχα, δείγμα ευγένειας και διάκρισης, σύμφωνα με τις κορανικές παραδόσεις.

Πέρα από τον αποκλεισμό και τη φυλάκιση... H μόδα του οίκου Missoni χρωστάει τη φήμη της στα ριγέ πλεκτά για όλο τον χρόνο

Στις φυλακές των κόμικς

Τα ριγέ ρούχα έχουν συνδεθεί αμετάκλητα με τους φυλακισμένους, παρ' όλο που σε καμία δυτική χώρα οι φυλακισμένοι δεν φορούν πλέον τέτοια στολή. Ωστόσο, «η εικόνα της έχει παραμείνει τόσο ισχυρή ώστε λειτουργεί σαν αναγνωριστικό σημάδι και σαν αρχέτυπο. Τα κόμικς, που βασίζουν τον λόγο τους σε κωδικοποιημένες και υπερκωδικοποιημένες εικόνες, εμφανίζουν σχεδόν πάντα όλους τους κατάδικους, τους τροφίμους των στρατοπέδων και τους δραπέτες των φυλακών με ριγέ αμπέχονο».

Οι ρίγες των φυλακισμένων φαίνεται να ήρθαν από την Αμερική. «H ριγέ αμφίεση πρωτοεμφανίζεται γύρω στα 1760 στις αποικίες καταδίκων του Νέου Κόσμου (Μέριλαντ, Πενσυλβάνια). Στις αρχές του 19ου αιώνα, η ριγέ στολή συναντάται σε κάποιες αγγλικές και γερμανικές φυλακές και στη συνέχεια σε αρκετά κάτεργα της Αυστραλίας, της Σιβηρίας και ακόμη και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα γαλλικά κάτεργα, αντίθετα, δεν χρησιμοποίησαν ποτέ το ριγέ σακάκι και προτίμησαν για τους κατάδικους το κόκκινο αμπέχονο. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, η επιδίωξη είναι η ίδια: να δημιουργήσουν, όπως και στον Μεσαίωνα, έναν διαχωρισμό ώστε να τονίζεται ότι όσοι φορούν αυτήν τη στολή έχουν αποκλειστεί από το κοινωνικό σώμα και υπόκεινται σε ένα καθεστώς εξαίρεσης».

100 Χρόνια Μόδα

Ισότητα των δύο φύλων: Έκδοση των Γυμνασίων και Λυκείων του νομού Ευβοίας. Μάιος 2004. Ενιαίο Λύκειο Νέας Αρτάκης*

1900-1910: Η εποχή απαιτούσε λεπτή και κομψή σιλουέτα. Ο κορσές και η μικρή ελευθερία κινήσεων την ιδεώδες γυναίκα.

1910-1920: Η νέα γυναίκα ήταν χωρίς κορσέ και γεμάτη χρώμα. Ο λαιμός ήταν εκτεθειμένος στην κοινή «θέα» με πολλά κολιέ και μπιζού να τον καλλωπίζουν. Τα καπέλα ήταν απαραίτητα αξεσουάρ.

1920-1930: Τα φορέματα ήταν αμάνικα, όχι έντονα μεσάτα και διακοσμημένα με ζώνες.

1930-1940: Η κρυφή δεκαετία του '30 απαιτούσε μακρύτερα μαλλιά και φορέματα ή μακριά ή midi. Η πλάτη και οι ώμοι ήταν καλυμμένα με γούνες.

1940-1950: Πιο βαριά η μόδα για την δεκαετία του '40, επηρεασμένη από υφάσματα χρωματιστά και κουμπιά απλά, κατανεμημένα να δημιουργήσουν φούστες ως το γόνατο και τετραγωνισμένα μπουφάν.

1950-1960: Είναι η δεκαετία που ξεκινάνε οι ξένοι σχεδιαστές ανά τον κόσμο. Η μεταπολεμική εποχή επιτάσσει τη διάθεση για ομορφιά και άνετα ρούχα με ιδιαίτερη έμφαση στην γυναικεία ομορφιά. Φορέματα στενά, τονίζουν όμορφα τις γυναικείες καμπύλες, πλάτες και ώμοι ενίοτε γυμνοί, στήθος διακριτικά τονισμένο.

1960-1970: Ξεκινά ο αγώνας της απελευθέρωσης από κάθε τι που καταπιέζει τους νέους ακόμα και στα ρούχα. Supermini, διάφανα ρούχα τρελά χρώματα και η καύση των στηθόδεσμων ως ένδειξη διαμαρτυρίας! Ανατολική διάθεση και επιρροή στα σχέδια των ρούχων από acid-χρωματιστές γραμμές. Τότε ξεκινάνε και οι Yves St. Laurent, Paco Rabbanne κ.λ.π.

1970-1980: Τα casual και sexy ρούχα, έρχονται να πάρουν τη θέση τους σε αυτή την δεκαετία. Ελεύθερη δεκαετία με την άνεση να παίζει πρώτο ρόλο.

1980-1990: Χρωματιστά, πλουμισμένα ρούχα έκαναν την εμφάνισή τους. Η disco μουσική έχει μπει για τα καλά πλέον στη δεκαετία και γεμίζει με χρώμα και γυαλιστερά υφάσματα τους λάτρεις της.

1990-2000: Ξεκίνησε η μόδα του «δεύτερου χεριού» αγορών. Gothic, Cyberpunk και Hip-Hop fashion κάνουν το ντεμπούτο τους στη δεκαετία που διανύσαμε.

"To xθές" - Ιστορική αναδρομή

Ο Μινωικός πολιτισμός υπήρξε ο πρώτος πολιτισμός που τοποθέτησε τη γυναίκα στην ίδια θέση ή και σε υψηλότερη από εκείνη του άνδρα και γι' αυτό την απεικόνισε σε όλες τις μορφές της τέχνης του με τόση κομψότητα και χάρη. Από τότε θα περάσουν πολλοί αιώνες μέχρι η γυναίκα να αποκτήσει τη θέση που θα της αξίζει...

Αλλά και στον Μυκηναϊκό πολιτισμό φαίνεται ότι η γυναίκα έχει ανάλογες ελευθερίες με εκείνες του Μινωικού. Η διαφορά βρίσκεται στην θεοκρατική βάση που εδώ είναι εξασθενημένη σε αντίθεση με την στρατιωτική και την πολεμική που υπερισχύουν. Αυτό όμως δεν εμποδίζει τις γυναίκες να παίρνουν μέρος στα κυνήγια ή σε ταυρομαχίες, όπως δείχνουν σκηνές πάνω σε σφραγιδόλιθους ή σε χρυσά δακτυλίδια που παριστάνουν γυναίκες των ευγενών τάξεων μαζί με τους άνδρες.

Στην Αρχαία Ελλάδα και τα δύο φύλα ενδιαφέρονταν για την εξωτερική τους εμφάνιση όμως παρατηρούμε ότι η γυναικεία ένδυση ήταν περισσότερο προσεγμένη και πιο πλούσια σε σχέση με εκείνη των ανδρών. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί αν λάβουμε υπόψη ότι η κοινωνική θέση της γυναίκας ήταν κατώτερη από του άνδρα και ότι η Αθηναία προοριζόταν για το ρόλο της συζύγου και της καλής μητέρας. Κλεισμένη λοιπόν τον περισσότερο καιρό στο σπίτι της, ανικανοποίητη στις προσωπικές της επιδιώξεις, ο καλλωπισμός της αποτελούσε ένα μέσο που μεταχειριζόταν για να σαγηνεύσει και να προσελκύσει τον άνδρα. Την φιλαρέσκειά της την ικανοποιούσε με ακριβά φορέματα και έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε ό,τι μπορούσε να αλλάξει τη φυσική της όψη. Οι κοκέτες στον αιώνα του Περικλή χρησιμοποιούσαν πολλά τεχνάσματα για να φαίνονται ωραιότερες.

"Και το ...σήμερα"

Η μόδα σήμερα απευθύνεται εξίσου στα δύο φύλα. Τα ρούχα unisex, jeans φοριούνται στον ίδιο βαθμό και με την ίδια συχνότητα από τους νέους καταργώντας κοινωνικές τάξεις και διακρίσεις οποιασδήποτε μορφής.

Οι μεγαλύτεροι οίκοι μόδας της Ευρώπης σχεδιάζουν ρούχα απευθυνόμενα και στα δύο φύλα. Δημιουργίες καλόγουστες προβάλουν τα πρότυπα του επιτυχημένου άνδρα, της επιτυχημένης, χειραφετημένης γυναίκας.

Οι ακρότητες δεν λείπουν ούτε από την ανδρική ούτε από τη γυναικεία μόδα! Δυστυχώς οι γυναίκες είναι αυτές που γελοιοποιούνται περισσότερο... Ίσως γιατί έχουν περισσότερες επιλογές!

Η μόδα

Ν. Πιπέρης (Από τον ημερήσιο Τύπο)

Η λέξη μόδα στο σύγχρονο ελληνικό λεξικό ορίζεται ως εξής: «Μόδα, η (λ. ιταλική): παροδική συνήθεια, κυρίως ως προς το ντύσιμο, νεωτερισμός, συρμός». Αν αυτό που κάποιος θέλει πραγματικά από τη ζωή του είναι να βάλει μέσα στην πολυτέλεια των καθημερινών στιγμών του το «συρμό», τότε το εισιτήριο προς την καταξίωση του βρίσκεται «σεταρισμένο» στις βιτρίνες ακριβών μπουτίκ φθηνών αξιών. Γιατί η μόδα αγοράζεται –σχετικά- φθηνά από τον καθένα (θα τη βρεις στο μεσαίο ράφι των «σουπερμάρκετ προκάτ συμπεριφορών»). Το στιλ, πάλι, ερμηνεύεται ετυμολογικά ως (άκλ. λ. γαλλική από το ελληνικό στύλος) λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό ύφος, τεχνοτροπία - άποψη, τρόπος ζωής και εν γένει συμπεριφοράς. Από την ερμηνεία και μόνο των λέξεων είναι πολύ εύκολο να καταλάβει κανείς τη διαφορά και την απόσταση που χωρίζει τις δύο αυτές έννοιες. Η αλήθεια είναι ότι τα πάντα γύρω μας θεωρούνται πλέον προϊόντα. Γι' αυτό και αποκτά τόσο μεγάλη σημασία να κρατηθούμε σε διαχρονικές αξίες που δεν επηρεάζονται από τιμαριθμικές αναπροσαρμογές ούτε βγαίνουν σε εξευτελιστικές εκπτώσεις κάθε φορά που αλλάζει η εποχή.

Άλλο να «αφήνεις εποχή» με την παρουσία σου και άλλο να «ψωνίζεις ανάλογα με την εποχή». Όταν ο Όσκαρ Γουάιλντ στην αρχή του αιώνα έδενε ένα δάνδικο φουλάρι γύρω από το λαιμό του, σίγουρα δε φανταζόταν ότι εκατό χρόνια μετά ο Ντέιβιντ Μπέκαμ θα έδενε ένα σαρόγκ γύρω από τη μέση του υποδηλώνοντας ουσιαστικά το ίδιο: την αριστοκρατία της επιλογής, την ελευθερία που προσφέρει το πηγαίο γούστο. Μια εκλεκτική πολυτέλεια που δεν υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους εξηγείται δύσκολα με λόγια, αλλά έχει σίγουρα να κάνει με μια εσωτερική, αυθόρμητη, στιγμιαία επιλογή καινοτόμου αισθητικής. Η ανοχή στη διαφορετικότητα πάντα συγκρουόταν με το κατεστημένο. Όσο και αν η μόδα προσπαθεί να ωραιοποιήσει τα πράγματα, αυτό που τελικά κάνει είναι να μαζικοποιεί την αντίληψη γύρω από τα νέα πρότυπα συμπεριφοράς και να δημιουργεί μια ενιαία και, φυσικά, κοινωνικά αποδεκτή εικόνα. Το στιλ έρχεται να σπάσει τους κανόνες, να απομυθοποιήσει τα ρεπορτάζ μόδας, που κρύβουν ένα ύφος νουθεσίας σε αόμματους αυτόπτες μάρτυρες της εποχής, και να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. [...]

Στιλ δεν είναι αυτό που αγοράζεις από μαγαζιά με κομψούς εντελώς άκομψα φερόμενους υπερόπτες υπαλλήλους, οι οποίοι σου επιβάλλονται για την εξυπηρέτηση τους και προσπαθούν να σε πείσουν ότι οι ίδιοι είναι κάτι πιο σημαντικό από αυτό που η στολή τους προσδιορίζει, χρησιμοποιώντας φράσεις σε πρώτο ενικό (π.χ. «μια στιγμή να δω στην αποθήκη αν αυτό το κομμάτι ΤΟ ΕΧΩ σε μικρότερο νούμερο»). Στιλ δεν είναι να προσπαθείς να έχεις στιλ. Αυτό είναι ένα παιχνίδι που έχει λήξει. Το πιο αξιοπρεπές που έχεις να κάνεις είναι να προσπαθήσεις να ανακαλύψεις τον τύπο σου, δηλαδή τα μοναδικά «δακτυλικά σου αποτυπώματα» πάνω στο καρμπόν της καθημερινότητας. Ο Χάμφρεϋ Μπόγκαρντ δεν έκανε χιλιάδες πρόβες στον καθρέφτη ψάχνοντας την πιο φωτογενή γωνία για να μασάει το τσιγάρο του στραβά. Ο Μπράιαν Φέρυ δεν πρόκειται ποτέ να ακυρώσει ένα ραντεβού του αν ο προσωπικός του στιλίστας αρρωστήσει. Αυτός ο τύπος δεν πρέπει καν να πετάει τα λεφτά του σε στιλίστες. Απλά, ανοίγει κάθε πρωί τα μάτια του και από κει και πέρα αφήνει τα γόνιδιά του να τον κατευθύνουν. Στιλ είναι να είσαι πολιτικός, πρωθυπουργός ή υψηλόβαθμο στέλεχος και να διαβάζεις πάντα τρεις φορές το περιεχόμενο του κειμένου σου προτού εκφωνήσεις ένα λόγο, όχι να ρωτάς τους τρεις γραμματείς σου αν η γραβάτα ταιριάζει με το κοστούμι που φοράς. Στιλ είναι οι πάντα καινούριες σόλες των παπουτσιών σου. Αλλά και πάλι, το στιλ δεν έχει σχέση με το αν οι κάλτσες σου έχουν τρύπες, φτάνει να μην τις φοράς —παρά τη φθορά τους— επειδή στο πάνω μέρος (αυτό που φαίνεται όταν κάθεσαι) έχει κεντημένο ένα σινιέ σήμα. Το στιλ στην απόλυτη τιμή του εκφράζεται όταν απαντάς με φλεγματικό τρόπο φορώντας το πιο αγγελικό σου πρόσωπο σε μια ζωώδη αντίδραση του οδηγού στο προπορευόμενο αυτοκίνητο. Και όταν διαλέγεις πάντα με αισθητικά κριτήρια τις λέξεις που αρθρώνουν το λόγο σου. Να μη λαμβάνεις ποτέ σε μια νέα συνάντηση το προτεταμένο γυναικείο χέρι (αυτό που οι παλιοί δανδήδες θεωρούσαν ως έμπνευση για να φτιάξουν ένα γλυπτό ή να συνθέσουν ένα ποίημα) ως αφορμή για μια γερή χειραψία, αλλά να του αποδίδεις πάντα την τιμή που εκ φύσεως του αξίζει: το χειροφίλημα. Στιλ είναι και το να έχεις πρότυπα — ποτέ δεν ήταν υποτιμητικό να παίρνεις ιδέες από άλλους [...]. Γιατί το στιλ είναι τρόπος ζωής. Τρόπος έκφρασης και τρόπος σκέψης. Δεν υπάρχει ούτε Armani, ούτε Boss, ούτε Valentino τρόπος για να τρως χωρίς να κόβεις την όρεξη των συνδαιτυμόνων σου. Δεν υπάρχει ούτε σινιέ ούτε haute couture τρόπος για να μείνεις αξέχαστος σε μια γυναίκα...

Ερωτήσεις

Α. Να δοθεί μια σύντομη περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις. [Μονάδες 25]

Β. Με ποιον τρόπο κατά τον Πιπέρη διαφοροποιείται το στιλ από τη μόδα; Να αναπτύξετε αυτή τη διαφορά σε μια παράγραφο 5-6 σειρών. [Μονάδες 6]

Γ. Πώς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας τα εισαγωγικά; Ποιες φράσεις παραθέτει εντός εισαγωγικών και γιατί; [Μονάδες 5]

Δ. 1. Πώς κρίνετε την επιλογή του συντάκτη να χρησιμοποιήσει τόσες λέξεις ξενικής προέλευσης μέσα στο κείμενο; Συνδέεται κατά τη γνώμη σας αυτή η επιλογή του με τη θέση που διατυπώνει για τη διαφορά μόδας και στιλ; [Μονάδες 6]

Δ. 2. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις του κειμένου της στήλης Α' με τις αντώνυμές τους της στήλης Β'. [Μονάδες 6]

1. παροδικός (στο κείμενο: παροδική) α. απορριπτέος
2. πηγαίος (στο κείμενο: πηγαίο) β. παρορμητικός
3. αποδεκτός (στο κείμενο: αποδεκτή) γ. πάγιος
4. υπερόπτης (στο κείμενο: υπερόπτης) δ. ταπεινόφρων
5. φλεγματικός (στο κείμενο: φλεγματικό) ε. επίκτητος
6. προτεταμένος (στο κείμενο: προτεταμένο) στ. συνεσταλμένος

Ε. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α' με τους χαρακτηρισμούς τους της στήλης Β'. [Μονάδες 2]

1. «...στο σύγχρονο ελληνικό λεξικό...» α. ονοματικό σύνολο
2. «...είναι πολύ εύκολο...» β. ρηματικό σύνολο
3. «...οι πάντα καινούριες σόλες...» γ. προθετικό σύνολο
4. «...για να τρως...» δ. επιρρηματικό σύνολο

ΣΤ. Παροτρύνετε τη μικρή σας αδερφή, που καταφεύγει συχνά σε ενδυματολογικές υπερβολές ακολουθώντας άκριτα τη μόδα, να διαμορφώσει το δικό της προσωπικό ύφος ντυσίματος. Φροντίστε ώστε οι θέσεις σας να είναι όσο γίνεται πιο τεκμηριωμένες. (200-250 λέξεις) [Μονάδες 50]

Γ) Βιβλιογραφία

  1. Pastoureau Michel, Το ρούχο του διαβόλου. Μία ιστορία για ρίγες και ριγέ υφάσματα, μτφρ. Άννα Καρακατσούλη, εκδ. Μελάνι, 13 ευρώ.
  2. Άγκνες Χέλερ, Επανάσταση και καθημερινή ζωή, μτφρ. Απόστολος Τσέλιος, εκδ. Οδυσσέας, 1983, σελ. 153.