Α'. Σχεδιάγραμμα, Β'. Κείμενα, Γ'. Βιβλιογραφία

Θέμα: Ρατσισμός

Α'. Σχεδιάγραμμα

Θέμα: Τα τελευταία χρόνια αναβιώνει σε χώρες κυρίως της Ευρώπης το φαινόμενο του ρατσισμού. Οι διακρίσεις δεν περιορίζονται πλέον μόνο στο χρώμα και τη φυλή, αλλά παίρνουν και κοινωνική διάσταση, αφού περιλαμβάνουν μετανάστες, ανέργους, πολιτικές και θρησκευτικές μειονότητες και άλλες ομάδες πληθυσμού. Ποια πιστεύετε πως είναι τα αίτια του κοινωνικού αυτού ρατσισμού και ποια πρέπει να είναι η στάση των σημερινών νέων απέναντί του; [Το θέμα ετέθη στις πανελλήνιες εξετάσεις το 1994 στους αποδήμους της Α’ δέσμης]

✍Θέμα: Ποικίλα γεγονότα καταδεικνύουν όλο και εντονότερα στις μέρες μας την έξαρση του φαινομένου του ρατσισμού. Το πρόβλημα τείνει να πάρει ανησυχητικές διαστάσεις και στη χώρα μας.

  1. Πού θα ’πρεπε ν’ αναζητήσουμε τις αιτίες του φαινομένου;
  2. Ποιες οι συνέπειές του; Ποιους πλήττουν περισσότερο;
  3. Με ποιους τρόπους νομίζετε ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα;

Πρόλογος

Κυρίως Θέμα

Ε1. Αιτίες ρατσισμού

Ε2α. Συνέπειες ρατσισμού

Ε2β. Αφορούν/πλήττουν

Ειδικότερα υφίστανται διακρίσεις σε βάρος ανθρώπων με κριτήρια το χρώμα, την εθνικότητα, την κοινωνική τους θέση, το φύλο ή κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τους διαφοροποιούν απ’ την πλειοψηφία των πολιτών και ενδεχομένως τους εντάσσουν σε περιθωριακές ομάδες (μειονότητες, άτομα που μειονεκτούν σωματικά ή πνευματικά: γυναίκες, αλλοδαποί, ναρκομανείς, χούλιγκαν, αναρχικοί, ασθενείς με AIDS, ομοφυλόφιλοι κ.λπ.).

Ε3. Τρόποι αντιμετώπισης

Ε?. Στάση νέων

Επίλογος

Β'. Κείμενα

Πόσο ρατσιστές είναι οι Έλληνες;

http://www.mixanitouxronou.gr, 19/3/2015

Κοινωνικό πείραμα της ActionAid Ελλάς σε στάση λεωφορείου

athens aidΈνα κοινωνικό πείραμα που δίνει απαντήσεις σε πολλές συζητήσεις γύρω από το κατά πόσο οι Έλληνες είναι ρατσιστές, πραγματοποίησε στις 20 Φεβρουαρίου η ActionAid Ελλάς. Στόχος της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης ήταν να καταγραφεί η αντίδραση των ανθρώπων τη στιγμή που ένας άνθρωπος δέχεται ρατσιστική επίθεση μπροστά στα μάτια τους. Κάποιοι δειλιάζουν, κάποιοι υπερθεματίζουν, πολλοί σιωπούν, όμως στο τέλος φαίνεται ότι τα αποτελέσματα είναι περισσότερο ενθαρρυντικά απ΄ ότι ενδεχομένως να περίμενε κανείς.

Η κάμερα στήθηκε στο κέντρο της Αθήνας σε δύο στάσεις λεωφορείου (Συγγρού Φιξ), με θέμα το ρατσισμό. Δύο ηθοποιοί, ο ένας από το Μπαγκλαντές κι ο άλλος από την Ελλάδα, προσποιήθηκαν μια σκηνή φραστικής ρατσιστικής επίθεσης. Οι κάμερες κατέγραψαν τις αληθινές αντιδράσεις των ανθρώπων που περίμεναν το λεωφορείο. Στο περιστατικό ο ηθοποιός από το Μπαγκλαντές κάθεται στο παγκάκι της στάσης και ο ηθοποιός από την Ελλάδα ενοχλείται και του επιτίθεται φραστικά. Περισσότερα από 200 άτομα παρακολούθησαν τη σκηνή, η οποία επαναλήφθηκε 22 φορές σε 8 ώρες μπροστά σε διαφορετικούς κάθε φορά παρευρισκομένους.

Τα αποτελέσματα μπορούν να χαρακτηριστούν αισιόδοξα: 4 φορές ο κόσμος αδιαφόρησε, 2 φορές τάχθηκε υπέρ της ρατσιστικής συμπεριφοράς, αλλά 15 φορές ο κόσμος στη στάση υπερασπίστηκε τον άνθρωπο που δέχτηκε τη ρατσιστική επίθεση και μια φορά παρατηρήθηκαν συγχρόνως οι δύο αντιδράσεις. Με βάση τα αποτελέσματα του κοινωνικού πειράματος, ο Γεράσιμος Κουβαράς, Γενικός Διευθυντής της ActionAid Ελλάς, δήλωσε: «Ο ρατσισμός ξεκινάει από εμάς και τελειώνει από εμάς. Ο καθένας μας και όλοι μαζί πρέπει να σταθούμε απέναντι στα ρατσιστικά φαινόμενα και να σταθούμε δίπλα στους ανθρώπους που τον υφίστανται. Σε όλες τις δράσεις της ActionAid, η υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί τον κύριο πυλώνα της δουλειάς μας. Για περισσότερα από 40 χρόνια είμαστε υπέρ των πιο φτωχών και περιθωριοποιημένων ανθρώπων, των ανθρώπων που υφίστανται διακρίσεις. Ενώνουμε τη φωνή μας μαζί τους. Δεν θα μπορούσαμε να σιωπήσουμε μπροστά στα φαινόμενα ρατσισμού στη χώρα μας».

Βαθιά ριζωμένος στον ανθρώπινο εγκέφαλο ο ρατσισμός

Εφημερίδα Καθημερινή, 27/6/2012

Ο ρατσισμός φαίνεται να είναι βαθιά ριζωμένος στον εγκέφαλο, σύμφωνα με νέα έρευνα.

Οι ρατσιστικές αντιλήψεις δείχνουν να είναι βαθιά «καλωδιωμένες» στον ανθρώπινο εγκέφαλο, ακόμα και σε ανθρώπους που κάθε άλλο παρά ρατσιστές θεωρούν τον εαυτό τους, σύμφωνα με μία νέα αμερικανική επιστημονική έρευνα. Η μελέτη δείχνει ότι ο ρατσισμός μπορεί να λειτουργήσει σε ένα υποσυνείδητο επίπεδο και να «μολύνει» ακόμα και ανθρώπους που σε συνειδητό επίπεδο έχουν τις «πολιτικά ορθές» απόψεις.

Η έρευνα (μετα-ανάλυση) καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι μπορεί υποσυνείδητα να είναι ρατσιστικά προκατειλημμένοι χωρίς να το αντιλαμβάνονται, καθώς τα νευρωνικά κυκλώματα που χρησιμοποιούνται για να κρίνει κανείς άλλες εθνοτικές ομάδες, επικαλύπτονται με τα κυκλώματα του εγκεφάλου που γενικότερα καθοδηγούν τις συναισθηματικές αποφάσεις ενός ανθρώπου.

Οι ερευνητές από τα Τμήματα Ψυχολογίας των πανεπιστημίων της Νέας Υόρκης και του Χάρβαρντ, με επικεφαλής τη δρα Ελίζαμπεθ Φελπς, που δημοσίευσαν τη σχετική μελέτη στο περιοδικό νευροεπιστήμης «Nature Neuroscience», σύμφωνα με το «Nature» και τη βρετανική «Ντέιλι Μέιλ», υποστηρίζουν ότι ακόμα και οι σωστά σκεπτόμενοι άνθρωποι, χωρίς να το συνειδητοποιούν, τελικά λαμβάνουν αποφάσεις επηρεασμένοι από τη φυλή του άλλου. Η νευροαπεικόνιση του εγκεφάλου δείχνει ότι στην επικοινωνία με ανθρώπους άλλου χρώματος και φυλής, ενεργοποιούνται συναισθηματικά κυκλώματα, τα οποία παραμένουν απολύτως εκτός του «ραντάρ» της συνείδησης του ατόμου.

Η διαπίστωση αυτή των νευροεπιστημόνων πιθανώς θα οδηγήσει τους ερευνητές να δουν τον ρατσισμό με άλλο «μάτι», αφού ακόμα και καλοπροαίρετοι άνθρωποι, χωρίς συνειδητά ρατσιστικές απόψεις, κατά βάθος έχουν τέτοιες τάσεις, χωρίς να το ξέρουν. Σύμφωνα με τους ερευνητές, ένα δίκτυο εγκεφαλικών περιοχών, αποτελούμενο από την αμυγδαλή, τον πλαγιοπίσθιο προμετωπιαίο φλοιό και τον πρόσθιο προσαγώγιο φλοιό, είναι σημαντικό για την ασυνείδητη έκφραση αυτών των ρατσιστικών τάσεων.

Όπως δήλωσε η Φελπς, μέχρι πρόσφατα ήταν αδιανόητο ότι θα μπορούσε να μελετηθεί ο τρόπος που ο ανθρώπινος εγκέφαλος αντιδρά στη θέα ενός άλλου ανθρώπου διαφορετικής εθνικότητας. Η Αμερικανίδα νευροεπιστήμων, που είναι από τους πρώτους ερευνητές που ήδη από το 2000 έχουν εστιαστεί σε αυτό το πεδίο (τη λεγόμενη «νευροεπιστήμη της φυλής»), δήλωσε ότι η έρευνα προς αυτή την κατεύθυνση, που συνδέει δηλαδή τις υποκρυπτόμενες προτιμήσεις των «κανονικών» ανθρώπων με τις επιλογές και τις αποφάσεις τους, μπορεί να αναδείξει το πρόβλημα της ασυνείδητης επιρροής και, έτσι, να μειώσει τις ανεπιθύμητες συνέπειες της ρατσιστικής προκατάληψης στην κοινωνία.

Ρατσιστικός λόγος και ελευθερία έκφρασης

http://antiphono.wordpress.com

Η ρητορική του μίσους και το ρατσιστικό έγκλημα

Το νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης «για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του Ποινικού Δικαίου» προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις. Αρκετοί υποστηρίζουν ότι ο ποινικός κολασμός της δημόσιας έκφρασης απόψεων, ακόμα και ρατσιστικών, δε συνιστά αποδεκτό περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Άλλοι (ακόμα και ιεράρχες) αντιδρούν στην επέκταση της προστασίας σε ορισμένες ευάλωτες ομάδες. Άλλοι τέλος, μεταξύ τους στόχοι ρατσιστικών συμπεριφορών, ζητούν διεύρυνση του νόμου και αυστηρότερες ποινές.

Η συζήτηση δεν γίνεται εν κενώ: από τα διεθνή νομοθετικά κείμενα για την καταπολέμηση του ρατσισμού απορρέουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις. Η Διεθνής Σύμβαση «περί καταργήσεως πάσης μορφής φυλετικών διακρίσεων» επιβάλλει στα κράτη την υποχρέωση να καθιστούν ποινικά κολάσιμη κάθε προπαγανδιστική ενέργεια, καθώς και τη συμμετοχή σε οργάνωση που βασίζεται σε ιδέες ή θεωρίες περί ανωτερότητας μιας φυλής ή ομάδας προσώπων ενός χρώματος ή εθνολογικής προέλευσης ή που προσπαθούν να δικαιολογήσουν ή να προάγουν το φυλετικό μίσος, κάθε μορφής διάκριση έως και πράξεις βίας. Η Επιτροπή του ΟΗΕ κατά των φυλετικών διακρίσεων έχει μάλιστα κρίνει ότι είναι αποδεκτός ο περιορισμός της ελευθερίας της έκφρασης για δηλώσεις οι οποίες βασίζονται στη φυλετική ανωτερότητα ή το ρατσιστικό μίσος.

Ο γράφων διατηρεί σοβαρές προσωπικές επιφυλάξεις για τους περιορισμούς στην ελεύθερη έκφραση ακόμα και των πλέον απεχθών απόψεων. Ανεξαρτήτως όμως προσωπικών σταθμίσεων, αναντίρρητα το Υπουργείο νομοθετεί ως όφειλε, με σκοπό τη συμμόρφωση με απόφαση-πλαίσιο του Συμβουλίου της 28/11/2008. Είναι μάλιστα συνετή η επιλογή του νομοθέτη να συνδέσει το αξιόποινο με συγκεκριμένη διακινδύνευση έννομων αγαθών.

Η παραδοχή αυτή συνοδεύεται ωστόσο από κάποιους προβληματισμούς. Ο ποινικός έλεγχος της ρητορικής του μίσους μπορεί να νοηθεί μόνο ως μέσο καταπολέμησης της έμπρακτης εκδήλωσης αυτού του μίσους. Δύσκολα δηλαδή θα συζητούσαμε περί ποινικοποίησης του ρατσιστικού λόγου αν δεν υπήρχε η ρατσιστική βία. Αν η πολιτεία δίωκε συστηματικά το ρατσιστικό έγκλημα αλλά αυτό συνεχιζόταν διότι το τροφοδοτούσε η ρητορική του μίσους, σχετικά πιο δύσκολα θα μπορούσε κανείς να εμμείνει στην υπεράσπιση της απόλυτης ελευθερίας της έκφρασης. Όταν όμως παρατηρείται αδράνεια στη δίωξη της πράξης, τότε η ίδια η βάση της απόφασης-πλαισίου καθίσταται προβληματική. Κάτι τέτοιο είναι σαν να αναζητούμε πιθανούς ηθικούς αυτουργούς ενώ αφήνουμε στο απυρόβλητο τον φυσικό αυτουργό.

Στη χώρα μας, τα εγκλήματα με ρατσιστικό κίνητρο όχι μόνο συνήθως δεν εξιχνιάζονται αλλά ούτε καν καταγράφονται ως τέτοια. Δεκάδες κακουργηματικές πράξεις σε βάρος της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας προσώπων, «αντιφρονούντων» ή αλλοδαπών, μένουν στο σκοτάδι.

Πάσχει λοιπόν η δίωξη του ρατσιστικού εγκλήματος, για την οποία μάλιστα δεν αξιοποιείται ούτε το υπάρχον οπλοστάσιο: η γνωστή πολιτική οργάνωση που «χρυσαυγάζει» στους δρόμους των πόλεών μας δεν διαθέτει άραγε χαρακτηριστικά εγκληματικής οργάνωσης του άρ. 187 ΠΚ; Και όμως, ποτέ δεν έχει αυτή και άλλα παρόμοια μορφώματα αντιμετωπιστεί ως αυτό που πραγματικά είναι: καλά δομημένες συλλογικότητες, με στρατιωτικού τύπου ιεραρχία, με διάρκεια, με συμμετοχή πλέον των τριών προσώπων, από μέλη των οποίων συστηματικότατα όχι απλώς επιδιώκονται αλλά αποδεδειγμένα εκτελούνται οργανωμένα και με πειθαρχία απόπειρες ανθρωποκτονίας, επικίνδυνες σωματικές βλάβες, εμπρησμοί σε βάρος χώρων λατρείας, φθορές ξένης ιδιοκτησίας κ.ο.κ., Ακόμα και υψηλόβαθμα στελέχη τέτοιων οργανώσεων έχουν καταδικαστεί αμετακλήτως για κακουργηματικές πράξεις (απόπειρες ανθρωποκτονίας) που τέλεσαν υπό την ιδιότητά τους ως μέλη, χωρίς αυτό να επηρεάσει στο παραμικρό τον τρόπο που αντιμετωπίζεται από την πολιτεία η ίδια η οργάνωσή τους.

Εν κατακλείδι, η ελλειμματική ποινική αντιμετώπιση των πράξεων ρατσιστικής βίας μεταθέτει υπερβολικό βάρος στο νέο νομοσχέδιο. Αυτό εκμεταλλεύεται ο χώρος της εξτρεμιστικής Δεξιάς και συσπειρώνεται υπό το πρόσχημα ότι τελεί υπό δίωξη. Ενώ, λοιπόν, πολλές πράξεις ρατσιστικής βίας μένουν ατιμώρητες, όσοι τις διαπράττουν εκμεταλλεύονται τον νέο νόμο για να ισχυριστούν ότι δεν τους αφήνουμε να μιλήσουν!

«Ψαλίδα» 22% στις αμοιβές ανδρών και γυναικών στην Ελλάδα

Εφημερίδα Το Βήμα, 4/3/2011

SOS για τον ρατσισμό που σηκώνει κεφάλι

Ιωάννα Σωτήρχου, εφ. Ελευθεροτυπία, 21/3/2008

ΜΑΥΡΟ ΤΟ «2007»: 147,6% πάνω τα κρούσματα ρατσιστικής βίας στην Ελλάδα * Εξι ευρωκαταδίκες για βιαιοπραγίες κατά μεταναστών

Εισαγωγή Μαρτυρία (1)Ο Μοαβία Αχμέντ ζει κοντά τρεις δεκαετίες στη χώρα μας και είναι συντονιστής του Φόρουμ Μεταναστών: «Έχει αλλάξει η κατάσταση, μας λέει, πληθαίνουν τα κρούσματα ρατσισμού. Το 2007 ήταν η χειρότερη χρονιά, είχαμε και πολλές επιθέσεις αλλά και διαφορετικής ποιότητας. Για παράδειγμα, οργανωμένες επιθέσεις σε σπίτια δεν συνέβαιναν παλιότερα. Αλλά και φέτος μέσα σε τρεις μήνες είχαμε πάλι επιθέσεις σε βάρος Πακιστανών, το θάνατο ενός Σουδανού. Τα περιστατικά πληθαίνουν και γίνονται πιο έντονα όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και στην Κρήτη και τη Θεσσαλονίκη. Από την άλλη μεριά, δεν υπάρχουν μέτρα αντιμετώπισης του ρατσισμού, το θέμα δεν τίθεται καν στην κουβέντα, και αυτό δεν είναι καλό». Σε αυτό το πλαίσιο θα γιορτάσουμε την Παγκόσμια Ημέρα Κατά του Ρατσισμού...
Η μαρτυρία επιβεβαιώνεται/στηρίζεται στα παρακάτω στοιχεία Στοιχεία (2)Τα στοιχεία είναι τρομακτικά. Σύμφωνα με το Εθνικό Παρατηρητήριο του Ρατσισμού και της Ξενοφοβίας, η αύξηση των κρουσμάτων ρατσιστικής βίας κατά 147,6% το 2007 μόνο δραματική μπορεί να χαρακτηριστεί, ενώ οι λέξεις ωχριούν μπροστά στην αύξηση της βίας κατά προσφύγων και μεταναστών που έφτασε το 175%. Και αυτά τα στοιχεία αφορούν μόνο τα περιστατικά ρατσιστικής βίας που καταγγέλθηκαν. Η αύξηση παρατηρήθηκε ιδιαίτερα κατά το τελευταίο εξάμηνο του περασμένου χρόνου που συνέπεσε «με την είσοδο ενός ακροδεξιού κόμματος στη Βουλή, αλλά και με την εδραίωση του ιδεολογικού του ρεπερτορίου στην πολιτική σκηνή της ηλεκτρονικής και τηλεοπτικής μαζικής ενημέρωσης», παρατηρεί στην ετήσια έκθεσή του το Παρατηρητήριο.
Περαιτέρω ενίσχυση Αυξανόμενη συμμετοχή ένστολων δημόσιων λειτουργών (3)Σύμφωνα με αυτήν, παρατηρείται ακόμα αυξανόμενη συμμετοχή ένστολων δημόσιων λειτουργών (αστυνομικών-λιμενικών) σε εγκλήματα και βασανισμούς σε βάρος μεταναστών και μειονοτήτων, που ανάμεσα σε άλλα οδήγησε στην ανάκληση των επαναπροωθήσεων αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα από τη Γερμανία και τη Νορβηγία. Ωστόσο οι αρχές δεν διακρίνονται από τον ίδιο ζήλο σε ό,τι αφορά την καταγραφή, διερεύνηση και καταπολέμηση των εγκλημάτων με ρατσιστικά κίνητρα, την εφαρμογή της νομοθεσίας κατά των διακρίσεων και πάνω απ' όλα την προστασία των θυμάτων.
Με αποτέλεσμα
(οδηγούμαστε στο α, β)
Συνέπειες (4)Πέρσι σημειώθηκαν επίσης:
* Οι περισσότερες από κάθε άλλο έτος (6) καταδίκες της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε υποθέσεις βιαιοπραγίας κατά μεταναστών και μειονοτήτων και η πρώτη καταδίκη για ρατσιστικό λόγο από ελληνικό δικαστήριο.
* Η κατάταξη της Ελλάδας στις τελευταίες θέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς τις πολιτικές ένταξης των μεταναστών.
  Μελέτη Κέντρου «Αντιγόνη» (5)Για ελληνική «παθογένεια» κάνει λόγο το Κέντρο «Αντιγόνη» εντοπίζοντας την έξαρση των προβλημάτων στις στάσεις και αντιλήψεις της πολιτείας που κυμαίνονται «ανάμεσα στην αδιαφορία και την αναλγησία», τη συσσώρευση θεσμικών ελλειμμάτων και την άσκηση πολιτικών «που έρχονται σε κατάφωρη αντίθεση προς τις αξίες μιας ανεκτικής δημοκρατικής πολυπολιτισμικής κοινωνίας».
  Συμπεράσματα μελέτης
1
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη μελέτη του Κέντρου:
*Για τους μετανάστες, πέρα από τις γνωστές δυσκολίες της νομιμοποίησης, οι νέες ασφαλιστικές ρυθμίσεις πλήττουν καίρια τη δυνατότητα έκδοσης βιβλιαρίου υγείας, διπλασιάζοντας τον αριθμό εργάσιμων ημερών που προαπαιτούνται για να ασκηθεί ένα βασικό κοινωνικό ανθρώπινο δικαίωμα.
  2 *Η συνεχιζόμενη δυσμενής μεταχείρισης των Ρομά αποκαλύπτει ότι πολυπληθείς ομάδες χιλιάδων πολιτών βιώνουν μέγιστο στεγαστικό και εκπαιδευτικό αποκλεισμό, διωγμένοι σε συστηματική βάση από τοπικές κοινωνίες αλλά και «ευυπόληπτους» κατά τα άλλα άρχοντες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
  3 εμπορία ανθρώπων με σκοπό τη σεξουαλική ή την εργασιακή εκμετάλλευση (trafficking) εξακολουθεί να πλήττει κυρίως γυναίκες και νέα κορίτσια που έρχονται από φτωχές περιοχές ρημαγμένων χωρών, που παραπλανώνται με ψευδείς υποσχέσεις για μια καλύτερη ζωή στην Ελλάδα ή αλλού, και στη συνέχεια δέχονται απειλές και βία για να εργαστούν στη βιομηχανία του σεξ παραδίδοντας όλα τα χρήματα και έγγραφά τους στους διακινητές. Συχνά «συναινούν» σε αυτό μέσα σ' ένα καθεστώς έντονης βίας και φόβου.
  4 *Πληθαίνουν οι καταγγελίες για άτυπες επαναπροωθήσεις σε σημεία εισόδου (Έβρος και Βόρειο Αιγαίο), ενώ αιτήσεις ασύλου είτε απορρίπτονται αβασάνιστα είτε καθυστερεί η παραλαβή τους από τις αστυνομικές αρχές.
  5 *Δυσοίωνες είναι οι εξελίξεις και σε ομάδες με τα προβλήματα των οποίων αποφεύγει επιμελώς να ασχοληθεί η πλειονότητα των ΜΜΕ. Έτσι, ο ρατσισμός απέναντι σε ομοφυλόφιλους, λεσβίες, τρανσέξουαλ και αμφιφυλόφιλους αντανακλά το περιορισμένο επίπεδο γνώσεων μεγάλης μερίδας της ελληνικής κοινωνίας στα θέματα αυτά. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι ο αποκλεισμός των ομοφυλόφιλων από τη σχεδιαζόμενη νομική ρύθμιση της εκτός γάμου συμβίωσης παραβιάζει ευθέως την αρχή της ίσης μεταχείρισης.
    *Επιπλέον, ομάδες που με βάση τον αυτοπροσδιορισμό δηλώνουν εθνική ταυτότητα διαφορετική από την ελληνική στερούνται δικαιώματα που προβλέπει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και που έχει ρητά αναγνωρίσει για λογαριασμό τους το Δικαστήριο του Στρασβούργου (π.χ. περιορισμοί στην ίδρυση σωματείων και στην ελευθερία τού συνεταιρίζεσθαι).
    Με λίγα λογια, είναι αυτό που τόσο εύστοχα μας λέει ο Μιχάλης, που αν και γεννήθηκε εδώ δεν αναγνωρίζεται ως παιδί αυτής της χώρας: «Ο κρατικός ρατσισμός είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα από όλα»...

Ο ρατσισμός κάθεται στο πρώτο θρανίο

Στέλιος Βραδέλης, εφ. Τα Νέα, 26/9/2007

Αποκλεισμένα από τα σχολεία τα Τσιγγανόπουλα στον Ασπρόπυργο

«Θέλω να πάω στο σχολείο, αλλά δεν με αφήνουν. Στο σχολείο που πηγαίνουν τα άλλα παιδιά δεν μπορώ να πάω, ενώ το δικό μας είναι ακόμη καμένο». Η Ιωάννα φέτος θα πήγαινε στην ΣΤ΄ Δημοτικού- αν βέβαια υπήρχε σχολείο που να μπορούσε να παρακολουθήσει μαθήματα.

Μαζί με τον Χρήστο, τον Γιάννη, και τη Δήμητρα παίρνουν τις σχολικές τους τσάντες και κόβουν βόλτες μέσα στον καταυλισμό των Τσιγγάνων, στον Ασπρόπυργο, προσποιούμενοι πως πηγαίνουν στο σχολείο.

Μέσα στις λάσπες και τα σκουπίδια έχουν στήσει κι ένα υποτυπώδες σχολείο και η Παρασκευούλα, η μεγάλη του καταυλισμού- η μοναδική που έχει τελειώσει το Δημοτικό- κάνει τη δασκάλα. Με έκπληξη έμαθε μόλις χθες πως θα μπορούσε να πάει και στο Γυμνάσιο. «Γιατί δεν μου το είπε κανείς; Θα προλάβω να γραφτώ; Θέλω να μάθω γράμματα, να γίνω άνθρωπος χρήσιμος», λέει και τρέχει να ξετρυπώσει μολύβια, στυλό και τη σχολική της τσάντα, για να πάει αύριο να γραφτεί στο Γυμνάσιο.

Επεισόδια

Η αυτονόητη δυνατότητα των Τσιγγανόπουλων να μάθουν γράμματα έχει περάσει από χίλια κύματα. Τον Σεπτέμβριο του 2005, 24 Τσιγγανόπουλα από τον καταυλισμό στο Ψάρι Ασπροπύργου προσπάθησαν να παρακολουθήσουν μαθήματα στο 10ο δημοτικό σχολείο. Εκεί, όμως, τους περίμεναν «οργισμένοι» κάτοικοι της περιοχής, στην πλειονότητά τους παλιννοστούντες από την πρώην Σοβιετική Ένωση, που προκάλεσαν επεισόδια εις βάρος τους. Τα Τσιγγανόπουλα έφθασαν να πηγαίνουν στο σχολείο με αστυνομική συνοδεία και με τη ζωή τους να γίνεται κόλαση από γονείς και συμμαθητές τους που τους έβριζαν και τους προ πηλάκιζαν με κάθε ευκαιρία. Ύστερα από έναν μήνα εντάσεων και αφού τα παιδιά των παλιννοστούντων απείλησαν με αποχή από τα μαθήματά τους αν συνέχιζαν να βρίσκονται μαζί τους τα Τσιγγανάκια, ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων πέτυχε την έξωση των 24 μαθητών. Η αιτιολογία ήταν πως δεν ήταν εμβολιασμένα και κινδύνευαν οι υπόλοιποι μαθητές να αρρωστήσουν. Η Δημοτική Αρχή υποσχέθηκε πως το 11ο δημοτικό σχολείο που θα κατασκευαζόταν στην περιοχή θα έλυνε και το πρόβλημα των Τσιγγανόπουλων, στους γονείς των οποίων προτάθηκε να μεταφέρουν προσωρινά τα παιδιά τους σε ένα σχολείο-γκέτο.

Ακολούθησε η μετεγκατάστασή τους στο σχολείο-γκέτο που αποτελείτο από τέσσερα κοντέινερ και μια υποτυπώδη αυλή. Στο σχολείο άρχισαν να παρακολουθούν μαθήματα 46 Τσιγγανόπουλα. Τη Μεγάλη Εβδομάδα «άγνωστοι» έκαψαν το σχολείογκέτο. Είχε προηγηθεί ο βανδαλισμός των σχολικών αιθουσών, όπου άγνωστοι έσπασαν τα τζάμια και έγραψαν ρατσιστικά συνθήματα εις βάρος των παιδιών. Ακολούθησε η κλοπή των αιρ κοντίσιον από το σχολείο και η λεηλασία μιας από τις αίθουσες. «Μέχρι και τις πόρτες ξήλωσαν και πήραν τα πάντα από μέσα, αφήνοντας τέσσερις γυμνούς τοίχους», λέει ο Βασίλης Σαμπάνης, πρόεδρος της Κοινότητας των Τσιγγάνων στο Ψάρι, που χαρακτηρίζει τον εμπρησμό του σχολείου ως «φυσιολογική εξέλιξη όλων όσων είχαν προηγηθεί».

Τις κατεστραμμένες αίθουσες ανέλαβε να επιδιορθώσει ο Δήμος Ασπροπύργου. Ωστόσο, ενώ ξεκίνησε η νέα σχολική χρονιά, το σχολείο-γκέτο παραμένει ακατάλληλο. «Τα συνεργεία που ήρθαν να επιδιορθώσουν τις καμένες αίθουσες δεν είδαν πως είχαν καεί οι τουαλέτες και το γραφείο κι έτσι χρειάζεται ακόμη λίγος χρόνος για να ετοιμαστεί το σχολείο», δικαιολόγησε την καθυστέρηση ο δήμαρχος της περιοχής Νίκος Μελετίου.

Σχολείο-φάντασμα

Στην περιοχή κατασκευάστηκε, επίσης, το 11ο δημοτικό σχολείο, το οποίο αποσυμφόρησε το 10ο, όμως για μία ακόμη φορά τα Τσιγγανόπουλα βρήκαν κλειστή την πόρτα στο «κανονικό» σχολείο. Με μια αιφνιδιαστική απόφαση, το σχολείο-γκέτο, το οποίο είναι ακατάλληλο, ονομάστηκε 12ο δημοτικό σχολείο. Όπως μάλιστα παραδέχεται ο προϊστάμενος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης της Νομαρχίας Δυτικής Αττικής κ. Π. Κούτας, «δεν έχουν προβλεφθεί ούτε δάσκαλοι για το 12ο!». Ο δήμος υποστηρίζει πως στο σχολείο-γκέτο έχει προβλεφθεί να φοιτούν παιδιά από τις περιοχές Ήμερος Τόπος και Σκάρπα. Όπως όμως αποκαλύπτουν στα «ΝΕΑ» κάτοικοι αυτών των περιοχών, τα παιδιά τους πηγαίνουν κανονικά στα ήδη υπάρχοντα σχολεία και μόνο για τα Τσιγγανάκια έχει κλείσει η πόρτα. Η υπόθεση του σχολείου-γκέτο έφθασε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, ύστερα από προσφυγή που κατέθεσαν 11 κάτοικοι της περιοχής.

Λιθοβόλησαν την αποασυλοποίηση

Σάκης Αποστολάκης, εφ. Ελευθεροτυπία, 12/10/2007

ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ οικοτροφείο ηλικιωμένων στο Κολχικό Λαγκαδά

Με πέτρες επιτέθηκαν σε οικοτροφείο του προγράμματος «Ψυχαργώς» οι κάτοικοι του Κολχικού Λαγκαδά, στη Θεσσαλονίκη. Δεν θέλουν το οικοτροφείο στο χωριό τους, γιατί φοβούνται για την ασφάλεια των παιδιών τους, καθώς το οικοτροφείο βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το Γυμνάσιο του χωριού.

Πρόκειται για το οικοτροφείο που επρόκειτο να γίνει στο Μελισσοχώρι Θεσσαλονίκης, αλλά οι κάτοικοι το έδιωξαν και από εκεί.

Ολοκαίνουργια έπιπλα, τυλιγμένα ακόμη με τις ζελατίνες, φαίνονται μέσα από τα σπασμένα τζάμια. Γύρω τους στο δάπεδο, τα σπασμένα γυαλιά και ανάμεσά τους οι πέτρες που χρησιμοποίησαν κάποιοι θερμοκέφαλοι. Μέχρι και καταλήψεις έκαναν οι κάτοικοι για να μη λειτουργήσει το οικοτροφείο. Το κτίσμα, για τη διαμόρφωση του οποίου ξοδεύτηκαν αρκετά χρήματα, μένει έρημο με τα σπασμένα τζάμια να φαίνονται από το δρόμο, ενώ ο κήπος έχει γεμίσει από ψηλά χόρτα. Εικόνα εγκατάλειψης απ' έξω, καινούργιο από μέσα.

Οι κάτοικοι δεν δέχονται ούτε αντιπροτείνουν κάποιο άλλο κτίσμα στο χωριό τους για την εγκατάσταση του οικοτροφείου, αλλά δεν το θέλουν καθόλου, λέει ο δήμαρχος Λαγκαδά, Γιάννης Καραγιάννης.

Στο οικοτροφείο επρόκειτο να εγκατασταθούν 15 ηλικιωμένοι, πρώην αλκοολικοί, που έκαναν θεραπεία στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης και κρίθηκε ότι μπορούν να εγκατασταθούν σε ένα από τα οικοτροφεία του «Ψυχαργώς».

Για την ανεύρεση άλλου κτίσματος, θα πρέπει να γίνει νέος διαγωνισμός, ώστε να βρεθεί ενδιαφερόμενος ιδιώτης.

Aδίκημα ο ρατσισμός

Διονύσης Νασόπουλος, εφ. Τα Νέα, 7/11/2003.

Φυλάκιση και πρόστιμα για φυλετικές ή άλλες διακρίσεις σε χώρους εργασίας, στην παροχή υπηρεσιών και στη διακίνηση αγαθών, προβλέπει νομοσχέδιο που προωθούν τα υπουργεία Δικαιοσύνης και Εργασίας και το οποίο ουσιαστικά ανοίγει τον δρόμο για την ποινική αντιμετώπιση ρατσιστικών εκδηλώσεων.

Υπηρεσίες που αρνούνται να εξυπηρετήσουν αλλοδαπούς, ιδιωτικά σχολεία που δεν εγγράφουν παιδιά μεταναστών, νοσοκομεία που παρέχουν νοσηλεία με βάση την εθνικότητα των ασθενών, ο δήμαρχος ή ο κοινοτάρχης που απαγορεύει την κυκλοφορία αλλοδαπών τις βραδινές ώρες, εμπορικά καταστήματα και εστιατόρια που κλείνουν τις πόρτες σε ξένους για φυλετικούς λόγους, εργοδότες που παίρνουν δυσμενή μέτρα κατά των αλλοδαπών υπαλλήλων τους (με μικρότερα ημερομίσθια, ειδικούς χώρους σίτισης κ.ά.), θα βρίσκονται στο εξής στο στόχαστρο του εισαγγελέα.

Φυλάκιση έως ένα έτος

Με το νομοσχέδιο που παρουσίασαν χθες οι συναρμόδιοι υπουργοί κ.κ. Φιλ. Πετσάλνικος και Δημ. Ρέππας, καθιερώνεται για πρώτη φορά σύστημα προστασίας για τα θύματα φυλετικών, εθνικών, θρησκευτικών και άλλων διακρίσεων στην εργασία, στην αγορά, στις συναλλαγές κ.λπ. Και προβλέπεται ότι στο εξής οι υπαίτιοι κάθε σχετικής διάκρισης θα αντιμετωπίζουν ποινικές κατηγορίες (με ποινή φυλάκισης έως ένα έτος), ενώ θα καλούνται να καταβάλλουν και αποζημιώσεις στα θύματά τους.

Παράλληλα, συστήνεται Επιτροπή Ίσης Μεταχείρισης, που θα λειτουργεί υπό την εποπτεία του υπουργείου Δικαιοσύνης και θα εξετάζει κάθε καταγγελία για παράνομες διακρίσεις. H Επιτροπή θα μεσολαβεί, επίσης, σε προδικαστικό στάδιο, με στόχο να συμβιβάσει τις δύο αντικρουόμενες πλευρές σε υποθέσεις ρατσιστικής συμπεριφοράς. Αν δεν επέλθει συμβιβασμός, ο φάκελος της υπόθεσης θα παραπέμπεται στον εισαγγελέα.

Με τον νέο νόμο απαγορεύεται ρητά κάθε «άμεση ή έμμεση διάκριση» και τονίζεται ότι είναι επιβεβλημένη η εφαρμογή της αρχής τής ίσης μεταχείρισης κατά τη διακίνηση αγαθών και την παροχή υπηρεσιών «ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, ηλικίας και γενετήσιου προσανατολισμού...».

Και αποζημίωση

Το υπό θέσπιση σύστημα προστασίας των θυμάτων βασίζεται σε κοινοτική οδηγία για την ίση μεταχείριση προσώπων ασχέτως της φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, ενώ με τις διατάξεις του θεσπίζεται και η ευθύνη των νομικών προσώπων (δημόσιες υπηρεσίες, τράπεζες, Αστυνομικά Τμήματα, δήμοι, κοινότητες κ.ά.) που εμπλέκονται στην τέλεση σχετικών αδικημάτων. Οι επίμαχες διακρίσεις αποκτούν στο εξής τον χαρακτήρα ποινικού αδικήματος, ενώ τα θύματα διακρίσεων προβλέπεται ότι θα έχουν δικαστική και διοικητική προστασία (με την καταβολή αποζημίωσης και, σε όποιες περιπτώσεις είναι εφικτό, την άρση της διάκρισης).

Εξαιρούνται... διαπροσωπικές διαφορές

Πεδίο εφαρμογής τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα βρίσκουν νέες διατάξεις του νομοσχεδίου και αφορούν άμεσα την καθημερινότητα οικονομικών μεταναστών ή και Ελλήνων πολιτών που βρίσκονται στο στόχαστρο διακρίσεων (μουσουλμάνοι, ομοφυλόφιλοι κ.ά).

Το νομοσχέδιο, πάντως, όπως ρητά αναφέρεται, «δεν θίγει διατάξεις και πρακτικές που αφορούν σε επαγγελματικές δραστηριότητες στο πλαίσιο εκκλησιών, καθώς και οργανώσεων ή ενώσεων, η δεοντολογία των οποίων εδράζεται σε θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις». Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δεν διώκεται η αντίδραση ενός εκκλησιαστικού σωματείου για τη λειτουργία ενός μπαρ ομοφυλοφίλων στην περιοχή του κ.λπ. Επίσης, δεν αντιμετωπίζονται κρούσματα ρατσιστικού χαρακτήρα μεν, αλλά που εντάσσονται στο πλαίσιο των «διαπροσωπικών σχέσεων» (η αντίδραση, για παράδειγμα, ενός πολίτη εις βάρος ενός Αλβανού γείτονά του).

Έλληνες, οι πιο ξενόφοβοι στην Ευρώπη

Μαρία Δεληθανάση, εφ. Καθημερινή, 18/12/2005

Το 87,5% διάκειται αρνητικά απέναντι στη μετανάστευση, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου

Ένα ακόμη ρεκόρ έχει καταρριφθεί από τους Έλληνες. Είμαστε οι πλέον ξενόφοβοι στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για την Ξενοφοβία και το Ρατσισμό, το 87,5% των Ελλήνων τοποθετούνται αρνητικά απέναντι στο φαινόμενο της μετανάστευσης. Όμως, αυτός ο ρατσιστικός φόβος, σύμφωνα με τους ειδικούς, μπορεί να αντανακλά περισσότερο το φόβο μας για το μέλλον, που το βιώνουμε αβέβαιο και απειλητικό.

Έξαρση ξενοφοβίας και ρατσισμού γνωρίζει όλη η Ευρώπη. Δύο σημαντικά γεγονότα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι βομβιστικές επιθέσεις στη Μαδρίτη τον Μάρτιο 2004 και η δολοφονία του ορκισμένου εχθρού του Ισλάμ, Τέο Βαν Γκογκ, στην Ολλανδία τον Νοέμβριο 2004 διέγειραν τα ρατσιστικά και αντι-μουσουλμανικά αισθήματα. Όμως, οι ταραχές του περασμένου Νοέμβρη στη Γαλλία -πέρα από τον φόβο που καλλιέργησαν στους «γηγενείς»- έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου στους ιθύνοντες των Βρυξελλών. Αποδέχθηκαν σιωπηρά την αποτυχία τους και παραδέχθηκαν ότι, ύστερα από 50 χρόνια μεταναστευτικής πολιτικής, η ένταξη ή η ενσωμάτωση των μεταναστών παραμένει ακόμα αιτούμενο. Ο αρμόδιος επίτροπος για θέματα Πολιτικών Ελευθεριών, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης, κ. Φ. Φρατίνι, και ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κ. Σταύρος Λαμπρινίδης μιλούν στην «Κ» για τις νέες κατευθυντήριες γραμμές της μεταναστευτικής πολιτικής της Ε.Ε.

Δείχνει τον φόβο μας για το μέλλον

Την πλέον αρνητική στάση απέναντι στο φαινόμενο της μετανάστευσης στην Ευρώπη έχουν οι Ελληνες (με ποσοστό 87,5%). Συγχρόνως θεωρούν, περισσότερο από όλους τους Ευρωπαίους, ότι οι ξένοι συνιστούν εθνική απειλή (84,7%). Το ίδιο συμβαίνει και με τη στάση τους απέναντι σε αλλοεθνείς και αλλόθρησκους, εν γένει στο «διαφορετικό» (77%). Την αρνητική πρωτιά κατέχει η χώρα μας και σε ό,τι αφορά την αντίδραση των πολιτών της στην πολυπολιτισμική κοινωνία (59%).

Κάπως διαλλακτικότεροι εμφανίζονται οι Έλληνες όσον αφορά τα πολιτικά και αστικά δικαιώματα των νόμιμων μεταναστών. Η αντίθεση σε αυτά ανέρχεται μόνο σε 32% και είναι συγκριτικά σε χαμηλά επίπεδα, σημειώνει ο κ. Νάσος Θεοδωρίδης, νομικός και διευθυντής στην Ελλάδα του Κέντρου «ΑΝΤΙΓΟΝΗ». Το Κέντρο Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης για τον Ρατσισμό «ΑΝΤΙΓΟΝΗ» είναι ο Εθνικός Φορέας Συνεργασίας (ΕΦΣ) στην Ελλάδα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τον Ρατσισμό και την Ξενοφοβία.

Ανησυχητικά μηνύματα

«Ακόμα και για τον πιο νηφάλιο παρατηρητή, τα μηνύματα είναι αρνητικά και άκρως ανησυχητικά», σημειώνει η κοινωνιολόγος / εγκληματολόγος κ. Αγγελική Χαλκιά. «Ας θυμηθούμε τις δηλώσεις του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου για τους ομοφυλόφιλους ή για τους “ξένους”, τις βιαιοπραγίες εναντίον των Αλβανών μετά τον αγώνα των εθνικών ομάδων Ελλάδας - Αλβανίας, τις προσπάθειες του δημάρχου Ασπροπύργου να βάλει τα παιδιά των τσιγγάνων σε ειδικό σχολείο ή ακόμα την πολλαπλή απόρριψη που αντιμετωπίζουν, σε κάθε τους βήμα, πολλοί από τους οικονομικούς μετανάστες που ζουν στη χώρα μας. Όσο για τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζουν τις παραβατικές συμπεριφορές αλλοδαπών σίγουρα δεν ανταποκρίνεται στο αξίωμα της “ίσης μεταχείρισης” με τους ημεδαπούς πολίτες. Οι εξηγήσεις υπάρχουν και είναι όλες αποδεκτές. Η ελληνική κοινωνία από σχετικά απομονωμένη γίνεται, de facto, πολυπολιτισμική μετά το μεταναστευτικό ρεύμα της δεκαετίας του 1990. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας δεν ευνοεί ιδιαίτερα τις χώρες του περιφερειακού καπιταλισμού όπως η δική μας, εντείνοντας τα φαινόμενα οικονομικού και κοινωνικού αποκλεισμού. Το νομοθετικό και πολιτικό πλαίσιο διαχείρισης του ρατσισμού είναι ανεπαρκές».

Απουσιάζει η διαπαιδαγώγηση

Και καταλήγει η κ. Χαλκιά: «Στην ελληνική κοινωνία υπάρχουν και αρκετά “αντισώματα”. Εκείνο που λείπει είναι η ουσιαστική, και όχι ευκαιριακή και δημαγωγική, διαπαιδαγώγηση των πολιτών (μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος, των ΜΜΕ, των ΜΚΟ, των πολιτικών φορέων) για την αποδοχή και τον σεβασμό του “δικαιώματος στη διαφορά”. Επιστημονικά και πολιτικά η απάντηση στο “υπάρχει ρατσισμός” δεν είναι μονοσήμαντη, ναι ή όχι. Το πιο σωστό θα ήταν να πούμε ότι σε σχέση με τους άλλους Ευρωπαίους είμαστε λιγότεροι ανεκτικοί στη διαφορά και ότι ο ρατσιστικός φόβος αντανακλά περισσότερο τον φόβο για το μέλλον μας, που το βιώνουμε ως αβέβαιο και απειλητικό.

Για του λόγου το αληθές, σύμφωνα με το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο, οι Έλληνες είναι οι πιο απαισιόδοξοι Ευρωπαίοι. Το 25% πιστεύουν ότι η προσωπική τους κατάσταση θα χειροτερεύσει στα πέντε επόμενα χρόνια και 63% δηλώνουν ανήσυχοι για την εργασιακή τους κατάσταση. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι τα φαινόμενα “πολιτιστικού ρατσισμού” βρίσκουν ακόμα πιο γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθούν. Αντί, όμως, να τα θεωρήσουμε ως το “απροσπέλαστο τροπικό δάσος” που πρέπει να το αποφύγουμε, καλύτερα θα ήταν να τα δούμε ως ένα “δένδρο” που μας δείχνει ένα σταυροδρόμι: από τη μια ο Κόσμος που αλλάζει και η Ελλάδα μαζί. Από την άλλη ο δρόμος που μένει για την ανάληψη θετικών πρωτοβουλιών... Η προσωπική και συλλογική μας επιλογή θα καθορίσει και το μέλλον της ελληνικής κοινωνίας».

Ωφέλησαν οι μετανάστες

Παρά τα προβλήματα που προκάλεσαν, σύμφωνα με έκθεση του OOΣA για την Eλλάδα

Μπάμπης Παπαδημητρίου, εφ. Καθημερινή, 19/6/2005

Οι μετανάστες δημιούργησαν ένα είδος «τρίτου κόσμου» στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας. Αυτή είναι η εικόνα που θα δίνει ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) στη διετή έκθεσή του για την Ελλάδα, η οποία αναμένεται σύντομα να δοθεί στη δημοσιότητα. Οι μετανάστες –ο αριθμός των οποίων πλησιάζει ή ξεπερνά το ένα εκατομμύριο ψυχές– βρήκαν στη χώρα μας «φιλικό» περιβάλλον. Oχι βεβαίως γιατί υπήρξε ποτέ καλή υποδοχή από πλευράς αρχών και διατυπώσεων προκειμένου να αποκτήσουν «νομική υπόσταση». Αλλά γιατί η Ελλάδα διέθετε ήδη πριν από τη μαζική είσοδο των μεταναστών μια «μαύρη» αγορά εργασίας, που και μεγάλη σε μέγεθος ήταν και με ευκολία γιγαντώθηκε, προσφέροντας ευκαιρίες απασχόλησης και εισοδήματος.

Σύμφωνα με τους αναλυτές του διεθνούς οργανισμού, που εδρεύει στο Παρίσι, η παρουσία των φιλοξενούμενων εργατών δεν περιόρισε στην ίδια αναλογία τις ευκαιρίες απασχόλησης για τους μόνιμους κατοίκους της χώρας. Στις περισσότερες περιπτώσεις δημιούργησε πρόσθετα εισοδήματα για την οικονομία, σημαντική αύξηση της έμμεσης φορολογίας, ευκαιρίες απασχόλησης σε καλύτερο επίπεδο για Ελληνες με παρόμοιο επίπεδο εργασιακών ικανοτήτων και αξιοποίηση αγροτικής παραγωγής πολύ χαμηλής παραγωγικότητας.

Mε επιτυχία

Η σύγχρονη μετανάστευση, σε αναλογία που πλησιάζει το 10% του συνολικού πληθυσμού, χαρακτηρίζεται ως «επιτυχία» (success story!) από τους αναλυτές. Η ελληνική οικονομία απορρόφησε μια απότομη και απροσδόκητη αύξηση του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού κατά 5-10% σε διάστημα 10 ετών, «δίχως να σημειωθεί έκρηξη ανεργίας και με σχετικά μικρή κοινωνική ένταση». Σημειώνεται βεβαίως ότι η ανεργία εμφάνισε αύξηση στην ίδια αυτή περίοδο, η οποία όμως οφείλεται εξίσου στην εγκατάσταση των μεταναστών όπως και στη συνεχιζόμενη είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας. Σύμφωνα με τις ίδιες εκτιμήσεις οι ξένοι εργάτες αναλογούν στο 13% των απασχολουμένων.

Η μαζική παρουσία ενός φοβισμένου, κυνηγημένου, ανασφαλούς και εξαθλιωμένου εργατικού δυναμικού προσέφερε στην «επίσημη» αγορά εργασίας τον βαθμό ελαστικότητας που δεν τολμούσαν οι κυβερνήσεις να διαπραγματευθούν με τα συνδικάτα. Οι τρεις «αστικοί» τομείς στους οποίους συγκεντρώθηκαν οι μετανάστες ήταν οι κατασκευές και η οικοδομή, οι μικρές εταιρείες παροχής υπηρεσιών (εστίαση σε μεγάλο βαθμό) και η βοήθεια στο σπίτι. Ενα πολύ σημαντικό τους τμήμα απορροφήθηκε σε αγροτικές εργασίες ή σε οργανωμένη εργασία σε ορισμένες μεταποιητικές βιομηχανίες (κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα).

Στις κατασκευές

Αξίζει να σημειωθεί, όπως το κάνει η ειδική μελέτη του ΟΟΣΑ, ότι στον τομέα των κατασκευών η συμμετοχή των μεταναστών έγινε σε βάρος μιας ανάλογης αύξησης της απασχόλησης Ελλήνων. Σε όφελος όμως των εταιρειών, οι οποίες εκμεταλλεύθηκαν τη μαζική παρουσία ξένων προκειμένου να συγκρατήσουν το κόστος εργασίας. Ο συνδυασμός οδήγησε σε μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους για τις επιχειρήσεις, ενώ ένα μικρό μερίδιο Ελλήνων εργαζομένων «κέρδισε» θέσεις εποπτείας και μικροεργολαβίας.

Η συμμετοχή των μεταναστών ευνόησε την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, που ήταν σημαντική στο δεύτερο μισό της προηγούμενης δεκαετίας. Σημειώνεται όμως ότι, την ίδια στιγμή, η φθηνότερη εργασία των μεταναστών συμβάλλει στην ακύρωση επενδύσεων εκσυγχρονισμού που θα έκαναν οι επιχειρήσεις για να αντιμετωπίσουν την άνοδο του κόστους εργασίας. Σε πολλές περιπτώσεις, προσθέτουν οι αναλυτές, οι επενδύσεις αυτές δεν χάνονται αλλά μεταφέρονται σε άλλους τομείς ή οδηγούν σε αύξηση της κατανάλωσης.

Tα έσοδα του κράτους

Ευνοϊκή είναι η επίπτωση και στα έσοδα του κράτους, κυρίως λόγω της έμμεσης φορολογίας για το μερίδιο του εισοδήματος που καταναλώνουν οι μετανάστες στη χώρα μας. Πιο σημαντική είναι η συνεισφορά τους στα ασφαλιστικά ταμεία, αφού άλλωστε το ελάχιστο επίπεδο ασφάλισης, που βεβαίως διαφέρει από την πραγματική απασχόληση, αποτελεί προϋπόθεση για την κατοχή άδειας παραμονής. Τέλος, σύμφωνα με τις ίδιες εκτιμήσεις, οι μετανάστες επανεξάγουν πάνω από το 50% του εισοδήματός τους στην πατρίδα τους.

Η Ελλάδα δεν κατόρθωσε να εκμεταλλευθεί το μεταναστευτικό ρεύμα για να αξιοποιήσει ειδικότητες, αυτό που σε άλλες χώρες ονομάζεται «κυνήγι εγκεφάλων», κυρίως επειδή οι περισσότεροι μετανάστες παραμένουν σε καθεστώς «παρανομίας». Σε τελευταία ανάλυση, τα προβλήματα της Ελλάδας δεν διαφέρουν από ανάλογα που έχουν και άλλες μεσογειακές χώρες, όπως η Ισπανία, οι οποίες γειτονεύουν με περιοχές που «διώχνουν» πληθυσμό ή χρησιμεύουν ως ενδιάμεσοι σταθμοί για τους μετανάστες.

Η ειδική έκθεση του οργανισμού δεν καταλήγει σε προτάσεις πολιτικής. Θεωρεί ότι η Ελλάδα θα προσαρμοστεί σύντομα με τα προβλεπόμενα στην Ευρωπαϊκή Ενωση, με τις ρυθμίσεις που θα περιληφθούν στο νομοσχέδιο που έχει έτοιμο το υπουργείο Εσωτερικών. Σημειώνεται μόνον ότι «παρά μεμονωμένες περιπτώσεις προσωπικής επιτυχίας», η εκπαίδευση των παιδιών μεταναστών κάτω των 15 ετών συναντά δυσκολίες καθώς είναι χαμηλότερη από εκείνη των Eλληνόπουλων, οι επιδόσεις των οποίων είναι ήδη χαμηλές σε σύγκριση με άλλες χώρες του ΟΟΣΑ. «Θα χρειαστούν πρόσθετα μέτρα για την ένταξή τους», προσθέτει, προκειμένου να «μη δημιουργηθεί μια ιδιαίτερη, κατώτερη τάξη».

Γεωγραφία ξενοφοβίας

K. I. Aγγελόπουλος, εφ. Καθημερινή, 24 Oκτωβρίου 2003

Eπιχειρήσεις «σκούπα» από την Aστυνομία, και με έντονη τηλεοπτική προβολή, προ ολίγων ετών στο κέντρο της Aθήνας και άλλων πόλεων, μαγαζάτορες «αγανακτισμένοι» να καλούν αστυνομικούς να «μαζέψουν» τους «Aλβανούς» που κάθονταν κοντά στα εμπορικά τους σε παγκάκια γύρω από την πλατεία Oμονοίας και, διαδεδομένη, εδώ και δέκα χρόνια στην πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας, η άποψη, ότι ο ξένος, οικονομικός μετανάστης, είναι γενικά ένας «Aλβανός», άξιος μόνο για ένα χαμηλό «μαύρο» μεροκάματο και δυο κλωτσιές και οπωσδήποτε υποψήφιος κακοποιός με την πρώτη ματιά. Kαι τώρα «ξαφνικά» ένα γεγονός, όπως αυτό που συνέβη στο σχολείο της N. Mηχανιώνας με τον αριστούχο Aλβανό μαθητή προκαλεί σε σμήνη υποκριτών «έκπληξη» και δηλώσεις πολλών και διαφόρων ότι «στην Eλλάδα δεν υπάρχει ρατσισμός». Oλοι οι Eλληνες γνωρίζουμε φυσικά ότι σε όλες τις περιοχές της χώρας δίνουν και παίρνουν εκδηλώσεις ξενοφοβίας, ότι για πολλούς ο «Aλβανός» είναι για «φτύσιμο» και για πέταμα, ότι δεν μπορεί να ζητάει και πολλά από τις επίσημες Aρχές και την κοινωνία σε μια χώρα στην οποία «τρώει ψωμί» και «παίρνει» τις δουλειές Eλλήνων εργαζομένων…

«Eλλάδα δεν είναι μόνο η Nέα Mηχανιώνα» λένε ορισμένοι, προσπαθώντας να υπερασπίσουν την τιμή της ελληνικής κοινωνίας μετά την ευρεία δημοσιότητα που πήραν τα απαράδεκτα που συνέβησαν σε βάρος του Aλβανού μαθητή, προ ημερών. Σωστό αυτό, αλλά σωστό και ότι ξενόφοβη δεν είναι στην Eλλάδα μόνο η Nέα Mηχανιώνα. Tο πρόβλημα που αναδείχθηκε (για άλλη μια φορά) με τη συμπεριφορά μαθητών, γονέων τους και τοπικών παραγόντων στη Nέα Mηχανιώνα δεν μπορεί να περιορίζεται ειδικώς σ’ αυτό το σημείο του χάρτη της χώρας μας.

Tα γνωστά αναπαράγονται

Tο πρόβλημα είναι μεγάλο και όχι ανεξήγητο βεβαίως ως προς τις αιτίες δημιουργίας του. Στη μεταπολεμική Eλλάδα της ξακουστής εθνικής ομοιογένειας, του 95% ελληνορθοδόξων κατοίκων της, εισήλθαν από το 1989-’90 για πρώτη φορά εκατοντάδες χιλιάδες οικονομικοί μετανάστες, ο κύριος όγκος των οποίων προερχόταν από τη γειτονική Aλβανία.

Mεγάλο το «σοκ» στην ελληνική κοινωνία παρ’ ότι το γεγονός βγήκε πολύ βολικό για την ελληνική οικονομία και γερά κερδοφόρο για χιλιάδες μικρούς και μικρομεσαίους επιχειρηματίες. Aμήχανες στάθηκαν οι κυβερνήσεις μπροστά στο πρόβλημα, χωρίς συγκροτημένη πολιτική υποδοχής και νομιμοποίησης μεταναστών, παραδομένες και σε «ιδιαιτερότητες» περιφερειών όπου εκλεγόταν ο ένας και ο άλλος πολιτικός - βουλευτής. Στο «φόρτε» τους, κάποιες κεφαλές της Eκκλησίας και κάποιοι επαγγελματίες φανατικοί της εθνικοκαθαρότητας εκμεταλλεύτηκαν εύκολα ατομικά και συλλογικά συμπλέγματα, άγνοια, φοβίες, ανασφάλειες και εμμονές σε διάφορους κοινωνικούς χώρους. Tους βοήθησε σε αυτό και το ότι ο φτωχός, κακοπαθημένος, κακοντυμένος, φοβισμένος «Aλβανός» θύμισε εντονότατα αυτό που πολλοί προσπαθούσαν στην Eλλάδα να ξεχάσουν – τον εαυτό τους, τους συγγενείς και φίλους τους που περιέφεραν την ίδια εικόνα στη Γερμανία, στο Bέλγιο, στη Γαλλία, στην Aυστραλία, στον Kαναδά, στις HΠA πριν από δεκαετίες, όταν η Eλλάδα ήταν κάτι σαν «Aλβανία» για τον δυτικό κόσμο.

Aπό το 1990 τα πράγματα έχουν έως έναν βαθμό βελτιωθεί σε αυτήν τη σημαντική υπόθεση. Bοηθούν σε αυτό και οι σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους παιδιά Eλλήνων και ξένων. Oμως οι «Mηχανιώνες» είναι ακόμη πολλές στην Eλλάδα. Kαι φυσικά, το πρόβλημα δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί με καλύτερο τρόπο, απλώς με την αφιέρωση από τα MME ολίγων 24ωρων προβολής ενδιαφέροντος για τα όσα έγιναν και ειπώθηκαν στη N. Mηχανιώνα. Aυτοί που δεν άντεξαν στην ιδέα του αριστούχου Aλβανού μαθητή, ως σημαιοφόρου στην παρέλαση του σχολείου του, ό,τι χρόνια τώρα βλέπουν και ακούν από χίλιες μεριές αναπαράγουν. Γνωρίζουν, δε, και πολύ σωστά, ότι η συμπεριφορά τους έχει πολλούς υποστηρικτές, συμπατριώτες τους, στα κέντρα και στην περιφέρεια της χώρας.

Kαι οι Έλληνες πρόσφυγες, κάποτε…

Δεν υπήρχε, πράγματι, «ρατσισμός» στην Eλλάδα για πολλά χρόνια. Δεν οφειλόταν, όμως, αυτό σε κάποια έμφυτη ευγένεια πνεύματος των Nεοελλήνων, σε κάποια υψηλής ποιότητας αντίληψή τους περί δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αυτή η απουσία. Pατσισμός, ξενοφοβία, δεν εκδηλώνονταν μαζικώς επειδή απλώς δεν υφίστατο λόγος για κάτι τέτοιο. Aντικείμενο δεν υπήρχε. Σήμερα, που στην Eλλάδα ζουν και εργάζονται πολλοί μετανάστες, υπάρχει. Tώρα κρίνονται τα πράγματα· στη βάση πραγματικών δεδομένων. Kαι έντιμο θα ήταν να θυμόμαστε καμιά φορά τις μαρτυρίες που διαβάσαμε ή τις διηγήσεις γονέων και συγγενών μας σχετικώς με επιθετικές κοινωνικές συμπεριφορές ντοπίων που αντιμετώπισαν μετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή του 1922 οι εκατοντάδες χιλιάδες Eλληνες πρόσφυγες, οι οποίοι σκορπίστηκαν στην Eλλάδα. Aκόμη και σήμερα δεν έχει εξαφανιστεί από το λαϊκό ελληνικό λεξιλόγιο η λέξη «τουρκόσπορος» για την αναφορά σε Eλληνες της Πόλης και Mικρασιάτες. Kαι δεν είναι χωρίς λόγο που ακόμη στα ποδοσφαιρικά γήπεδα οπαδοί ομάδων προσφυγικής καταγωγής που έχουν στη σημαία τους δικέφαλο αετό ακούν «χουλιγκάνους» των αντίπαλων ομάδων να τους αποκαλούν «χανούμισσες» ή «Bούλγαρους».

Δεν πρόκειται να προκύψει τίποτε θετικό για την Eλλάδα από την κάλυψη των πραγματικών διαστάσεων του προβλήματος, που πάλι συζητήθηκε ευρέως, λόγω του Aλβανού μαθητή στη Nέα Mηχανιώνα. H αποδοχή των αιτίων και των διαστάσεων του προβλήματος θα ήταν η καλύτερη βάση για την ψύχραιμη, ουσιαστική αντιμετώπισή του από κάθε φορέα που ενδιαφέρεται πραγματικά για τη μεγαλύτερη δυνατή μείωση της έντασης της ξενοφοβίας στη χώρα μας. Δεν λύνεται το πρόβλημα με δημόσιες καταγγελίες σε βάρος των ξενόφοβων και των επαγγελματιών της εθνοκαθαρότητας από την πλευρά των «καλών» και «φωτισμένων», ούτε και με «καβγάδες» των μεν και των δε σε τηλεοπτικά «παράθυρα». Γνωστό είναι πλέον σε όλους ότι η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε μια κρίση σοβαρή. Kαι κομμάτι αυτής της κρίσης είναι και οι συμπεριφορές που υφίστανται παιδιά όπως ο αριστούχος Oδυσσέας Tσενάι στο σχολείο του.

«Nα τους πάτε όλους σε νησί»!

Δέσποινα Κουκλάκη, εφ. Τα Νέα, 23/10/2003

Με μαύρες σημαίες αντιδρούν κάτοικοι του κέντρου της Αθήνας στη δημιουργία μονάδας υποκατάστασης για τους τοξικομανείς.

Ένα ακόμη κρούσμα κοινωνικού αποκλεισμού απέναντι στους εξαρτημένους από ναρκωτικές ουσίες, που προσπαθούν να απεξαρτηθούν.

Χθες το μεσημέρι συγκεντρώθηκαν έξω από τα γραφεία του Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) στην οδό Αβέρωφ, διαμαρτυρόμενοι για τη λειτουργία της μονάδας σε κτίριο ακριβώς απέναντι. Μάλιστα είχαν και προτάσεις τού τύπου «να τους πάτε όλους σε νησί». Υποστηρίζουν ότι θίγονται, ότι κινδυνεύει η περιουσία τους και η αξία των ακινήτων τους και ότι η δημιουργία της μονάδας θα είναι η «χαριστική βολή υποβάθμισης» για την περιοχή.

Την ίδια ώρα, η λίστα αναμονής για την μεθαδόνη και τη βουπρενορφίνη αριθμεί περίπου 2.500 εξαρτημένα άτομα. Αρκετοί από αυτούς τους ανθρώπους θα πεθάνουν περιμένοντας να ανοίξει μια θέση στα προγράμματα υποκατάστασης. H αναμονή για τη μεθαδόνη διαρκεί σήμερα μέχρι και περισσότερο από τρία χρόνια.

Το κτίριο της οδού Αβέρωφ, απέναντι από τα γραφεία της διοίκησης του ΟΚΑΝΑ, πρόκειται να στεγάσει ένα πρόγραμμα υποκατάστασης με βουπρενορφίνη. H συγκεκριμένη ουσία μάλιστα, που εντάχθηκε πρόσφατα στην υποκατάσταση, επιλέχθηκε για τη συγκεκριμένη μονάδα αντί της μεθαδόνης ακριβώς για να είναι σταδιακή η ένταξη της μονάδας στην περιοχή.

Κι αυτό γιατί η βουπρενορφίνη απευθύνεται σε ένα ποσοστό 20% όσων περιμένουν για την υποκατάσταση. Έτσι, δεν είναι μαζική η προσέλευση χρηστών στην Αβέρωφ. Όμως ούτε κι αυτό φαίνεται να πείθει τους κατοίκους και επαγγελματίες της περιοχής οι οποίοι προσέφυγαν μάλιστα και στη Δικαιοσύνη, με ασφαλιστικά μέτρα.

Χθες το απόγευμα ομάδα κατοίκων είχε δίωρη συνάντηση με την πρόεδρο του ΟΚΑΝΑ κ. Άννα Κοκκέβη, η οποία προσπάθησε να τους ενημερώσει αναλυτικά σε σχέση με τη λειτουργία ενός τέτοιου προγράμματος. Ωστόσο, εμφανίστηκαν ανένδοτοι, ενώ ακούστηκαν μέχρι και προτάσεις του τύπου «να τους πάτε όλους σε ένα νησί»!

Από την πλευρά του ΟΚΑΝΑ, πάντως, ξεκαθαρίστηκε ότι η δημιουργία της μονάδας θα προχωρήσει και η λειτουργία της αναμένεται μέσα στην επόμενη χρονιά.

Σύμφωνος ο υπουργός

Για τις αντιδράσεις ενημερώθηκε χθες και ο υπουργός Υγείας Κώστας Στεφανής ο οποίος κατά πληροφορίες εμφανίστηκε σύμφωνος με την αμετάκλητη απόφαση του ΟΚΑΝΑ να προχωρήσει το πρόγραμμα.

Ρατσισμός στο εδώλιο

Βάνα Φωτοπούλου, εφ. Ελευθεροτυπία, 20/7/2003

Ξενοδοχεία που δεν δέχονται πελάτες λόγω του χρώματός τους ή του τόπου προέλευσής τους, εργοδότες που κάνουν διακρίσεις στις αμοιβές εργαζομένων εξαιτίας της εθνικής καταγωγής τους , νοσοκομεία που αρνούνται να δεχθούν ασθενείς λόγω του θρησκεύματός τους, με άλλα λόγια, φαινόμενα ρατσισμού ή απαράδεκτες διακρίσεις λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων, αναπηρίας κ.λπ. που εκδηλώνονται τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, από εδώ και στο εξής θα τιμωρούνται.

Σχέδιο νόμου που έχουν καταρτίσει τα υπουργεία Δικαιοσύνης και Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων «για την ίση μεταχείριση προσώπων ανεξαρτήτως εθνικής ή φυλετικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων» επιφυλάσσει ποινές μέχρι ενός έτους, αλλά και πρόστιμα σε όσους εκδηλώνουν ρατσιστική συμπεριφορά.

Το πακέτο των νέων μέτρων, που κατά τον υπουργό Δικαιοσύνης Φ. Πετσάλνικο εκσυγχρονίζει το νομοθετικό μας οπλοστάσιο και το προσαρμόζει στις οδηγίες του Συμβουλίου της Ε.Ε. για την εφαρμογή της ίσης μεταχείρισης, επιφέρει σημαντικές τομές, καθώς ποινικοποιεί και την παρενόχληση (προσβολή της αξιοπρέπειας του προσώπου) αλλά και «τη δημιουργία εκφοβιστικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή εχθρικού περιβάλλοντος» σε βάρος πολιτών, κυρίως μεταναστών.

Ιση μεταχείριση

Το πεδίο εφαρμογής του νόμου είναι ευρύτατο, αφού περιλαμβάνει διακρίσεις κατά την πρόσβαση στην εργασία και την απασχόληση, στην επαγγελματική κατάρτιση, στην κοινωνική ασφάλιση, στην υγειονομική περίθαλψη, στην εκπαίδευση, στην πρόσβαση στην παροχή αγαθών και υπηρεσιών που διατίθενται στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της στέγης, στη συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις.

* Στις περιπτώσεις, λοιπόν, που παραβιάζεται η αρχή της ίσης μεταχείρισης, το σχέδιο νόμου παρέχει στον θιγόμενο ένα πλήρες σύστημα έννομης προστασίας. Ετσι, ορίζεται ρητά ότι η παράβαση συνιστά προσβολή προσωπικότητας και ότι ο βλαπτόμενος μπορεί να απαιτήσει την άρση της προσβολής, την παράλειψή της στο μέλλον, την αποκατάσταση κάθε περιουσιακής ζημιάς αλλά και ικανοποίηση ηθικής βλάβης.

* Με αυτό τον τρόπο ο νόμος διασφαλίζει ότι θα τηρείται η αρχή της ίσης μεταχείρισης και ότι δεν θα είναι δυνατή η «εξαγορά» της παραβίασης, με την απλή καταβολή αποζημίωσης.

Με τις νέες νομοθετικές ρυθμίσεις θα μπορεί δηλαδή ένας εργαζόμενος να ζητήσει ακόμη και την ανατροπή της απόλυσής του ή την πρόσληψη ή την προαγωγή του, εφόσον αποδειχθεί βέβαια ότι είχε όλα τα απαιτούμενα ουσιαστικά προσόντα.

* Επίσης, το νομοσχέδιο προχωρεί σε μια ριζική τομή στο δίκαιο της απόδειξης, προκειμένου να γίνει πιο αποτελεσματική η προστασία του θιγόμενου. Με δεδομένη την ιδιαίτερη δυσκολία να αποδείξει κάποιος ότι έπεσε θύμα διάκρισης, από εδώ και στο εξής το βάρος να αποδείξει ότι δεν παραβιάστηκε η ίση μεταχείριση θα φέρει το αντίδικο μέρος και όχι ο βλαπτόμενος.

* Το σύστημα νομικής προστασίας ολοκληρώνεται με ποινικές κυρώσεις που περιλαμβάνουν φυλάκιση μέχρι ένα έτος και χρηματική ποινή για όσους με πρόθεση παραβιάζουν της αρχή της ίσης μεταχείρισης, εάν είναι εργοδότες ή παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες στο κοινό.

Μάλιστα για την ποινική δίωξη και τιμωρία δεν θα χρειάζεται έγκληση, αλλά θα ασκείται αυτεπάγγελτα προκειμένου να αποτρέπεται ο εκφοβισμός των θυμάτων.

Παροχές

* Αντίθετα, δεν συνιστά αθέμιτη διάκριση το δικαίωμα των εκκλησιών να απαιτούν από τα πρόσωπα που εργάζονται για λογαριασμό τους να συμμορφώνονται σε συγκεκριμένες θρησκευτικές πεποιθήσεις.

* Με το ίδιο νομοσχέδιο συγκροτείται επιτροπή ίσης μεταχείρισης στο υπουργείο Δικαιοσύνης για την παροχή συνδρομής σε θύματα διακρίσεων από ιδιώτες, ενώ προβλέπεται ότι στο πλαίσιο της απασχόλησης θα μπορεί να αξιοποιηθεί και ο ελεγκτικός και κυρωτικός μηχανισμός του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας.

Ρατσισμός: από τη φυλή στην κουλτούρα

Νίκος Δεμερτζής*, εφ. Καθημερινή, 31/12/2000

Οι Άραβες έδωσαν το όνομα και ο Γάλλος βιολόγος Gobineau μετατόπισε τη χρήση του όρου από τη γλωσσολογία στη φυσιολογία Ετυμολογικά ο «ρατσισμός» προέρχεται από την ισπανική λέξη raza και την πορτογαλική raca, που χρονολογούνται από το 13ο αιώνα. Και στις δύο αυτές γλώσσες η λέξη σχηματίσθηκε από τα αραβικά, στα οποία ras σημαίνει κεφάλι. Οι Άραβες παλιά ήταν νομάδες και χωρισμένοι σε διαφορετικές φυλές. Στο πλαίσιο της φυλής του, ο καθένας έδινε μεγάλη σημασία στη γνώση-επίγνωση της γενεαλογικής του καταγωγής βάσει της οποίας αποκτούσε και διατηρούσε προνόμια και υποχρεώσεις. Η καταγωγή, δηλαδή, προσδιόριζε την κοινωνική θέση του καθενός. Η γνώση όμως της καταγωγής μεταβιβαζότανε προφορικά, από στόμα σε στόμα. Έτσι, ο καθένας όφειλε να τη συγκρατεί στη μνήμη του, να την έχει μέσα στο «κεφάλι» του.

Με το αρχικό αυτό νόημα της φυλετικής και κοινωνικής καταγωγής, η λέξη «ράτσα» πέρασε και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Από το 16ο αιώνα χρησιμοποιούνταν στα αγγλικά και τα γαλλικά για να σημάνει: προέλευση, καταγωγή, και ταξινόμηση. Στην επιστήμη της βιολογίας χρησιμοποιούνταν εναλλακτικά με τους όρους «γένος» και «είδος», προκειμένου να ταξινομηθούν διαφορετικές ομάδες ή οικογένειες οργανισμών. Περί τα τέλη του 18ου αιώνα αναπτύχθηκε η επιστήμη της φυσικής ανθρωπολογίας.

Με περίπλοκες μετρήσεις και ταξινομήσεις, επιστήμονες της εποχής εκείνης προσπάθησαν να προσδιορίσουν την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και να το ομαδοποιήσουν με βάση ορισμένα βιολογικά χαρακτηριστικά (χρώμα και αποχρώσεις του δέρματος, των μαλλιών, σωματότυποι, μορφολογικά χαρακτηριστικά κ.λπ.). Στα μέσα του 19ου αιώνα η σοβαρή αυτή επιστημονική προσπάθεια παραφθάρθηκε από το έργο του Γάλλου βιολόγου Gobineau, ο οποίος σκεπτόμενος ιδεολογικά πρότεινε το μύθο της «Άριας Φυλής-Ράτσας». Το «άρια» προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη Aryan, που σήμαινε «ευγενής». Ο όρος αυτός χρησιμοποιούνταν ευρέως από τις αρχές του 19ου αιώνα στην επιστήμη της συγκριτικής γλωσσολογίας για την ταξινομική περιγραφή της οικογένειας των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Ο Gobineau, όμως, παραβιάζοντας την επιστημονική δεοντολογία, μετατόπισε τη χρήση του όρου από τη γλωσσολογία στη φυσιολογία. Έτσι, από την τεχνική και ταξινομική περιγραφή των «ευγενών» γλωσσών, η ανάλυση μετατοπίσθηκε στο επίπεδο της φυλετικής ανωτερότητας, εγκαινιάζοντας ένα ρεύμα ιδεών που είναι γνωστό ως «κοινωνικός δαρβινισμός»: η εξέλιξη μέσω του ανταγωνισμού ανάμεσα στα διάφορα είδη, που για τον Δαρβίνο είχε καθαρά βιολογικό χαρακτήρα, στο έργο του Gobineau μετετράπη σε ανταγωνισμό εντός ενός είδους, του ανθρώπου. Υποτίθεται ότι η καλύτερη και καθαρότερη ανθρώπινη ράτσα θα επικρατήσει όλων των άλλων. Είναι σαφές ότι το πέρασμα από την επιστημονική - βιολογική σημασία στη μυθική σημασία της «ράτσας» γίνεται με την οικοδόμηση του ρατσισμού ως τρόπου σκέψης. Είναι, δηλαδή, ο ρατσισμός που ορίζει και επινοεί τη «ράτσα» και όχι το αντίστροφο.

Ο ρατσισμός δεν είναι ένας και ενιαίος. Υπάρχουν όμως ορισμένα δομικά χαρακτηριστικά κοινά σε όλους τους ρατσισμούς. Έτσι, κάθε ρατσισμός στηρίζεται σε αρνητικά στερεότυπα, δηλαδή σε προκαταλήψεις απέναντι στις άλλες, στις ξένες φυλές. Ο ρατσιστής γνωρίζει ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους πολιτισμούς και τις επιμέρους κοινωνικές ομάδες. Τις διαφορές αυτές όμως τις απολυτοποιεί, τις θεωρεί αναλλοίωτες και αιώνιες. Τη δική του φυλή θεωρεί ανώτερη από όλες τις άλλες. Επιπλέον, θεωρεί ότι τα χαρακτηριστικά μιας ορισμένης ομάδας είναι ομοιογενή για όλα τα μέλη της. Δεν αναγνωρίζει, δηλαδή, ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα μέλη ακόμα και της δικής του ομάδας-φυλής. Πρόκειται βεβαίως για πίστη και όχι για γνώση.

Είναι αλήθεια ότι στο πλαίσιο των ομάδων οι πάντες σχηματίζουν θετικά στερεότυπα για τους δικούς τους (έσω ομάδα) και προκαταλήψεις για τους τρίτους (την έξω ομάδα). Προκαταλήψεις διαμορφώνουμε όλοι από τα πρώτα στάδια της ανατροφής μας, εφόσον δεν μπορούμε να σχηματίσουμε ταυτότητα χωρίς τη διάκριση «εμείς - αυτοί». Αυτό συμβαίνει ανέκαθεν. Εκείνο όμως που δεν είναι αναπόφευκτο, είναι η διά παντός εμμονή και καθήλωση κάποιου στις κληρονομημένες από το κοινωνικό του περιβάλλον προκαταλήψεις. Ρατσιστής, ακριβώς, είναι εκείνος που δεν δέχεται ποτέ να υποβάλει σε κριτική συζήτηση τις προκαταλήψεις του. Ο ρατσιστής δεν είναι απλώς δύσπιστος στο ένα ή το άλλο επιχείρημα. Απορρίπτει την ίδια τη χρήση του λόγου. Αυτό συμβαίνει γιατί δίπλα στις υπαρκτές διαφορές προσαρτά ο ίδιος ορισμένες φαντασιακές διαφορές, έτσι ώστε οι πρώτες να αποτελούν άλλοθι για τις δεύτερες.

Ουσιαστικά, ο ρατσισμός δεν αποτελεί μια στάση που προέρχεται από μια πραγματική διαφορά με τους άλλους. Απεναντίας, ο ρατσισμός δημιουργεί μια αιτία προκειμένου να εκδηλωθεί. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει πραγματικά η αιτία, θα εφευρεθεί. Η πίστη στην πρόταση «οι Εβραίοι σφάζουν παιδιά Χριστιανών» ή «όλοι οι Αλβανοί είναι εγκληματίες» είναι από λογική άποψη αστήρικτη. Από ψυχολογική άποψη, όμως, εξηγείται γιατί προσφέρει άλλοθι για την εκδήλωση επιθετικότητας απέναντι στις ομάδες-θύματα. Η υπερβολική έξαψη, η «υπερ-αντίδραση» με την οποία ένας ρατσιστής απορρίπτει τον άλλον, δεν έχει καμιά σχέση με την εκάστοτε πραγματική αφορμή, όποτε κι αν αυτή ποτέ δοθεί. Φυσικά, ο ρατσισμός συγγενεύει με την ξενοφοβία και τον εθνοκεντρισμό. Πολλές φορές συνυπάρχει μαζί τους, διαμορφώνοντας μια κατάσταση συγκοινωνούντων δοχείων. Ωστόσο, η ξενοφοβία μπορεί να μη στηρίζεται σε μια ανορθολογική πίστη στη βιολογική ανωτερότητα της φυλής, αλλά σε απλή άγνοια. Επίσης, ένας εθνικιστής μπορεί να υποτιμά τα άλλα έθνη, πλην όμως δεν είναι απαραίτητο να επιθυμεί την εξαφάνισή τους. Η ιδιαιτερότητα του ρατσιστή έγκειται στο ότι εκτός από την πίστη του στη διαφορά της δικής του ανώτερης, καλής και καθαρής φυλής επιθυμεί την εξαφάνιση των άλλων, επιθυμεί την εξαφάνιση των διαφορών (ανεξάρτητα από το αν πραγματοποιεί την επιθυμία αυτή).

Επιπλέον, στις μέρες μας έχει αλλάξει και το περιεχόμενο του ρατσισμού. Σήμερα η έννοια της ράτσας έχει περιθωριοποιηθεί, μια και αποδείχθηκε το αντιεπιστημονικό του υπόβαθρο. Στο πλαίσιο των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών ο ρατσισμός εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο: αντί να διατυμπανίζει την ανωτερότητα της φυλής και την απόρριψη των άλλων, ο ρατσισμός εκφράζεται κυρίως με την απόλυτη αποδοχή των πολιτισμικών διαφορών. Η ανισότητα του ανώτερου και του κατώτερου αντικαθίσταται από την απόλυτη διάκριση ανάμεσα σε ανόμοιους και αναφομοίωτους, υποτίθεται, πολιτισμούς. Πυρήνας του ρατσισμού πλέον είναι η φοβία της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Η επιδεικτική περιφρόνηση για τους κατώτερους παραχωρεί τη θέση της στην έμμονη αποφυγή της επαφής με τους άλλους. Εξαιτίας της μετατόπισης από τη «φυλή» στην «κουλτούρα» γίνεται λόγος πλέον για «νεο-ρατσισμό».

Για την εκδήλωση ρατσιστικών συμπεριφορών απαιτείται κατάλληλο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον. Σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, διεθνών ανακατατάξεων, αυξάνουν οι ρατσιστικές συμπεριφορές εις βάρος ευπαθών κοινωνικών ομάδων (μετανάστες, πρόσφυγες, εθνικές μειονότητες, ομοφυλόφιλοι, μαύροι κ.λπ.). Οι ομάδες αυτές καθίστανται αντικείμενο ηθικού πανικού, δυσμενών διακρίσεων, καθίστανται το «κακό» αντικείμενο επί του οποίου διοχετεύονται το άγχος, ο φθόνος, η μνησικακία και η καταπιεσμένη επιθετικότητα της πλειοψηφίας. Δυσμενείς διακρίσεις όμως δεν κάνουν μόνον οι πλειοψηφίες προς τις μειοψηφίες, αλλά και οι μειοψηφίες μεταξύ τους (π.χ. Τσιγγάνοι εναντίον Αλβανών). Πρόκειται για έναν διασπαστικό ρατσισμό που διευκολύνει την κυριαρχία των ελίτ εξουσίας μέσω της τακτικής του «διαίρει και βασίλευε».

* αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών

Πολιτισμός κατά ρατσισμού

Φωτεινή Τσαλίκογλου*, εφ. Τα Νέα, 19/6/2001

Κάθε φορά που μιλάμε για «άτομα με ειδικές ανάγκες» εκείνο που φανερώνεται είναι το ηθικό, αισθητικό, πολιτισμικό σύστημα αξιών που θεμελιώνει την κοινωνία μας. Η Κίνηση Πολιτών Κατά του Ρατσισμού επιχείρησε σε ένα εξαιρετικό τριήμερο που διοργάνωσε με θέμα «Ο πολιτισμός κατά του ρατσισμού» να μιλήσει με τον δικό της τρόπο για τα ζωτικά αυτά ζητήματα.

Παραδομένοι καθώς ήμαστε στην ηγεμονία του κανονικού, όταν αναφερόμαστε στον ανάπηρο, είναι συνήθως μέσα από μια εικόνα ελλειμματικότητας. Όχι διαφορετικός αλλά κατώτερος. Άλλος. Εξώκοσμος. Η τηλεόραση αναπαράγει και εντείνει τα στερεότυπα. Το άτομο με ειδικές ανάγκες προβάλλει σαν ένα ανυπεράσπιστο παιδί, που όταν δεν το αγνοούμε πρέπει να το προστατεύσουμε ή να το δαιμονοποιήσουμε. Οίκτος, απαξίωση, απώθηση, άρνηση. Αρνούμενοι τον ανάπηρο, είναι σαν να απομακρύνουμε από τον ορίζοντά μας την έλλειψη, το γήρας, τη φθορά. Ασυνείδητα είναι σαν να καθησυχάζουμε τον εαυτό μας «εμείς είμαστε πλήρεις, αψεγάδιαστοι».

Η εκδήλωση που οργανώθηκε τέλη Μαΐου στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών προσέφερε μια μοναδική ευκαιρία ανατροπής των βάναυσων αυτών στερεοτύπων. Τα ίδια τα άτομα με ειδικές ανάγκες μάς ταξίδεψαν στο μακρινό ταξίδι των δυνατοτήτων τους. Στο βίντεο που παρουσίασε η πρόεδρος της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών Δάφνη Οικονόμου παρακολουθήσαμε τις δημιουργικές τους δυνατότητες. Στο Καλλιτεχνικό και Βιωματικό Σεμινάριο του Προγράμματος Ανοιχτή Σκηνή, για πέντε μέρες Άγγλοι, Ιρλανδοί, Σκοτσέζοι, Έλληνες, καλλιτέχνες, εκπαιδευόμενοι, ασθενείς, ακροατές, ανάπηροι και αρτιμελείς συμμετέχουν στην πρόκληση μιας συνδημιουργίας στον Χορό, το Θέατρο, τη Μουσική, τη Σκηνογραφία, την Αφήγηση.

Το στοίχημα κερδίζεται. Οι διαχωρισμοί και οι ταμπέλες καταργούνται. Μόνον μια ιδιότητα παραμένει και κατισχύει. Εκείνη του δημιουργού. Στη συνέχεια η εκδήλωση γέμισε από τη ζωντανή μουσική του συγκροτήματος «Αέρικα». Μια ομάδα παιδιών από το Ίδρυμα Θεοτόκος που εδώ και 10 χρόνια δουλεύει με τον εκπαιδευτικό Κώστα Αντάρα. Το μπουζούκι, οι κιθάρες, τα τύμπανα, οι εξαίσιες μουσικές, οι μαγικές φωνές. Το μεράκι και η επιμονή και η ομαδική δουλειά και η αγάπη της μουσικής έκφρασης που λυτρώνει και σώζει και υπερβαίνει τις αναπηρίες και όλα τα σκεπάζει. Όλα.

Η δημιουργία δεν είναι προνόμιο της ευρύτερης ομάδας. Ανθεί με έναν μοναδικό τρόπο και εκεί, στην περιφέρεια. Εκεί όπου εδράζεται η λεγόμενη διαφορά. Δεν μπορεί να υπάρξει δημιουργία, κουλτούρα, πολιτισμός, χωρίς τον «άλλον», τον «διαφορετικό». Αν αποκλείσεις το στοιχείο του «άλλου» στον πολιτισμό, έχασες τον πολιτισμό.

Η κουλτούρα του διαφορετικού είναι αναγκαία για να μπορέσει να υπάρξει η κουλτούρα του ομοίου. Η κουλτούρα, όπως και το «εγώ», δεν συγκροτείται μέσα στον καθρέφτη αλλά μέσα στο βλέμμα του άλλου. Σήμερα που η πολιτιστική έκφραση απειλείται από τον εγκλωβισμό της είτε σε εθνικιστικά στερεότυπα, είτε σε εισαγόμενους κανόνες, δεν μπορεί να υπάρξει πολιτισμός χωρίς να αφουγκράζομαι αυτό το «άλλο», χωρίς να επιτρέπω στο «άλλο» να ακουσθεί, να ομιλεί και να δημιουργεί.

Η ενθάρρυνση ενός τέτοιου βλέμματος δεν είναι μόνον θέμα ανθρωπιστικής πρακτικής, είναι προάσπιση και ανάπτυξη της ίδιας της έννοιας της κουλτούρας. Με αυτή την έννοια, η εκδήλωση της Κίνησης Πολιτών Κατά του Ρατσισμού δεν αφορούσε τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Αφορούσε τον ίδιο τον πολιτισμό.

* καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου

Η ισχύς της πλειονότητας και τα δικαιώματα των «ολίγων»

Χριστίνα Κουλούρη*, εφ. Το Βήμα, 18/10/1998

Η πρόσφατη αστυνομική περιπέτεια με πρωταγωνιστή τον Σορίν Ματέι ανέδειξε παρεμπιπτόντως και για μία ακόμη φορά το πρόβλημα της θέσης των ξένων μεταναστών στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία: τη σύνδεσή τους με την εγκληματικότητα αλλά και την προσπάθεια να μη γίνονται διακρίσεις εις βάρος τους, όπως επιτάσσουν οι επίσημες θέσεις των διεθνών οργανισμών στους οποίους μετέχει και η Ελλάδα. Τις δύο αυτές όψεις έμοιαζε να απεικονίζει η επιλογή του επιθέτου «ρουμάνος» ή «ελληνορουμάνος» αντίστοιχα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Και γνωρίζουμε καλά ότι η επιλογή των λέξεων δεν είναι ούτε τυχαία ούτε αθώα.

Οι λέξεις είναι βεβαίως μία μόνο από τις πλευρές ενός προβλήματος που μοιάζει να διογκώνεται καθημερινά και να απαιτεί λύσεις. Σε ολόκληρη την Ευρώπη σημειώνονται περιπτώσεις βίας, καταπίεσης και διάκρισης εναντίον ανθρώπων εξαιτίας της πολιτισμικής διαφοράς τους. Οχι φυσικά επειδή απλώς είναι διαφορετικοί αλλά επειδή ο πολιτισμός τους αξιολογείται ως «κατώτερος» μέσα στο πλέγμα του διεθνούς καταμερισμού οικονομικής ισχύος και πολιτισμικής αίγλης. Ποικιλώνυμοι και ποικιλόμορφοι ρατσισμοί διατρέχουν λοιπόν τις συμπεριφορές των πολιτών των δυτικών δημοκρατιών, κινητοποιούν αμυντικές αντιδράσεις και κυοφορούν κοινωνικές συγκρούσεις.

Ταυτόχρονα πληθαίνουν οι προσπάθειες εκ μέρους των διεθνών οργανισμών (Συμβούλιο της Ευρώπης, Ουνέσκο) αλλά και των κρατών για την προστασία των μειονοτήτων και την προώθηση των αρχών της ισότητας και του σεβασμού της διαφοράς. Η διατύπωση κοινών αρχών, που μπορούν να ισχύουν για ολόκληρη την Ευρώπη, παρ' όλο που είναι αναγκαία, δεν αρκεί ούτε εξασφαλίζει την αποτελεσματική εφαρμογή τους στα επί μέρους κράτη. Πράγματι το πέρασμα από τη θεωρία στην πράξη αποτελεί το πιο δύσκολο βήμα και απαιτεί ευελιξία και προσαρμοσιμότητα σε κάθε περίπτωση. Πριν απ' όλα είναι απαραίτητη η γνώση των ιδιαίτερων συνθηκών που έχουν ιστορικά διαμορφώσει κάθε κοινωνική πραγματικότητα. Και αυτό ισχύει προφανώς και για την Ελλάδα.

Οι μαύροι και οι μουσουλμάνοι

Πριν από μία δεκαετία περίπου η Ελλάδα έδινε την εντύπωση ενός ενιαίου, ομοιογενούς έθνους όπου η παρουσία των διαφορετικών (ως προς το χρώμα, τη γλώσσα, τη θρησκεία, την κουλτούρα) ήταν σποραδική ή περιχαρακωμένη σε απομακρυσμένες, συνοριακές περιοχές. Ο ρατσισμός ερμηνευόταν ως διάκριση εις βάρος των μαύρων και, επομένως, θεωρούνταν ότι ήταν πρόβλημα που δεν άγγιζε την ελληνική κοινωνία. Ακόμη και σε ένα μεγάλο αστικό κέντρο, όπως η Αθήνα, οι περισσότεροι ξένοι έμοιαζαν να είναι οι τουρίστες που κάθε καλοκαίρι προτιμούσαν τον ήλιο και τη θάλασσα της Μεσογείου για τις διακοπές τους. Η μόνη σημαντική μειονότητα, οι μουσουλμάνοι της Θράκης, ήταν καλά κρυμμένοι πίσω από ένα εσωτερικό σύνορο και η ύπαρξή τους ήταν μάλλον άγνωστη ή αδιάφορη για τους περισσότερους κατοίκους πέρα από τον Νέστο.

Στο σχολείο, δάσκαλοι και βιβλία επιβεβαίωναν την ίδια αυτή εικόνα ενός έθνους με αδιάσπαστη πολιτισμική συνέχεια επί τρεις χιλιετίες και με αψεγάδιαστη ομοιογένεια. Ο εθνοκεντρικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης διατηρούνταν ανέπαφος από τον περασμένο αιώνα, παρά τις σαφείς αλλαγές ως προς το ιδεολογικό περιεχόμενο και τον σταδιακό εξοβελισμό των αρνητικών κρίσεων για άλλους λαούς από τα σχολικά εγχειρίδια.

Η πολιτισμική ομοιογένεια ήταν εξάλλου σε μεγάλο βαθμό πραγματική, ως αποτέλεσμα και της πολιτικής του ελληνικού έθνους-κράτους, πολιτικής αφομοίωσης όπως όλων των εθνών-κρατών. Έτσι, παρά τις αλυτρωτικές βλέψεις που εκδηλώνονταν κατά καιρούς και από διάφορες ομάδες με αφορμή ζητήματα όπως το κυπριακό ή το βορειοηπειρωτικό, στο εσωτερικό των συνόρων η εθνική ομοιογένεια έμοιαζε να είναι αρμονική και να μην απειλείται σοβαρά.

Ταυτόχρονα οι Έλληνες ήταν ένας λαός μεταναστών. Σε όλο τον 20ό αιώνα η μετανάστευση προς τη Δύση (προς την Αμερική και, στη συνέχεια, προς τις βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και την Αυστραλία) αποτελούσε βασικό στοιχείο της ελληνικής δημογραφικής κίνησης. Μεταπολεμικά ­ από τη δεκαετία του 1960 ­ η Γερμανία είναι η κατ' εξοχήν χώρα υποδοχής ελλήνων μεταναστών. Στις χώρες εκείνες οι Έλληνες βρίσκονται σε μια θέση αντίστροφη από εκείνη που βρίσκονταν στην πατρίδα τους: συγκροτούν μια από τις πολλές μειονότητες που, εξαιτίας της μετανάστευσης, αλλάζουν την πληθυσμική σύνθεση των δυτικοευρωπαϊκών κρατών.

Οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν στους ξένους τόπους δεν είχαν να κάνουν μόνο με την οικονομική ανέχεια και τη σκληρή δουλειά αλλά και με τις διακρίσεις που υφίσταντο από τους ντόπιους. Στο χαμηλότερο σκαλί της κοινωνικής ιεραρχίας, οι έλληνες εργάτες, μαζί με τους ιταλούς, τους τούρκους, τους μαροκινούς, είχαν να παλέψουν και με τις προκαταλήψεις εναντίον τους και με τα κυρίαρχα στερεότυπα που τους απωθούσαν στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής. Ως μειονότητα, ήταν τα θύματα ενός ρατσισμού τον οποίο δεν είχαν γνωρίσει, ως πλειονότητα, στην πατρίδα τους.

Η θέση της Ελλάδας εξάλλου στην ευρωπαϊκή συνείδηση ήταν αμφιλεγόμενη και αντιφατική. Για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό η Ελλάδα ήταν ο αδιαμφισβήτητος πρόγονος, αντικείμενο θαυμασμού και σταθερό σημείο αναφοράς. Η κλασική ελληνική παιδεία αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα των ευρωπαϊκών γραμμάτων και της γενικής μόρφωσης που προσφερόταν στα ευρωπαϊκά σχολεία. Ταυτόχρονα όμως η σύγχρονη Ελλάδα δεν θεωρούνταν αντάξια της ένδοξης προγόνου της ή, πάντως, η συμβολή της στον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμό εκτιμάτο ως σαφώς υποδεέστερη. Αντίστοιχη ήταν και η στάση των ίδιων των Ελλήνων, που διακατέχονταν από αισθήματα άλλοτε ανωτερότητας και άλλοτε κατωτερότητας απέναντι στους Ευρωπαίους.

Διχοτομικές διακρίσεις

Οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια τις τελευταίες δύο δεκαετίες έκαναν την Ελλάδα χώρα υποδοχής μαζικού ρεύματος μεταναστών. Οι μετανάστες προέρχονταν από τις βαλκανικές χώρες και από την πρώην Σοβιετική Ένωση και κατά ένα μεγάλο μέρος τους είχαν ελληνική εθνική συνείδηση και αντιμετωπίστηκαν ως «παλιννοστούντες». Οι Πόντιοι των Σοβιετικών Δημοκρατιών και οι Βορειοηπειρώτες δεν έγιναν συνεπώς δεκτοί ως «ξένοι» αλλά ως ομοεθνείς που ήρθαν να εγκατασταθούν στη μητρική τους χώρα. Σύμφωνα μ' αυτή την ερμηνεία, δεν θα πρέπει να αποτελούν μειονότητα αλλά, αντίθετα, τμήμα της πλειονότητας. Αν αυτό δεν συμβαίνει στην πράξη και οι ομάδες αυτές υφίστανται διακρίσεις, υποφέρουν από φτώχεια και είναι αντικείμενα αποκλεισμών, ο ορισμός των μειονοτήτων με βάση τις εθνικές ταυτότητες και των διακρίσεων ως έλλειψης ανοχής προς τον εθνικό «άλλο» μοιάζει στη συγκεκριμένη περίπτωση ανεπαρκής. Ανάλογο είναι εξάλλου και το παράδειγμα της υποδοχής των προσφύγων από τη Μικρά Ασία μετά το 1922, οι οποίοι επίσης υπέστησαν τις διακρίσεις μιας οιονεί αλλοεθνούς μειονότητας.

Τέτοιου τύπου συμπεράσματα που βασίζονται σε διχοτομικές διακρίσεις ανάμεσα σε «εμάς» και στους «άλλους» προκύπτουν βεβαίως από μια απλουστευτική και επιφανειακή κατά το μάλλον ή ήττον ανάγνωση της κοινωνικής πραγματικότητας. Οι ταυτότητες δεν αποτελούν βιολογικό χαρακτηριστικό εξαρχής δεδομένο και αναλλοίωτο. Είναι πολυδιάστατες και σύνθετες, ρευστές και υπόφορες μετασχηματισμών που εξαρτώνται από τη δυναμική των κοινωνικών σχέσεων. Οι Αλβανοί που δηλώνουν Βορειοηπειρώτες για να έχουν καλύτερη μεταχείριση ή, αντίθετα, ο χαρακτηρισμός συλλήβδην όλων ως Αλβανών όταν διαπράττουν εγκλήματα είναι κάποια από τα στάδια των πρωτεϊκών μεταμορφώσεων της εθνοπολιτισμικής ταυτότητας και του απεικάσματός της.

Δύο τύποι μειονοτήτων

Στη σημερινή Ελλάδα υπάρχουν επομένως δύο τύποι μειονοτήτων που έχουν διαμορφωθεί μέσα από διαφορετικές ιστορικές διαδικασίες: πρώτον, οι γηγενείς μειονότητες, που επέζησαν μετά τη διάλυση της πολυεθνικής οθωμανικής αυτοκρατορίας και τη δημιουργία των εθνικών κρατών στα Βαλκάνια και οι οποίες διακρίνονται από την πλειονότητα κυρίως μέσω της θρησκείας, της γλώσσας και της κουλτούρας τους γενικότερα, στοιχεία που επιθυμούν να διατηρήσουν· και, δεύτερον, οι μειονότητες των μεταναστών, που επίσης έχουν διαφορετική γλώσσα και κουλτούρα, αλλά είτε διεκδικούν την ένταξή τους στην πλειονότητα δικαιωματικά ­ ως μέλη του ίδιου έθνους (Πόντιοι, Βορειοηπειρώτες) ­ είτε επιθυμούν να ενταχθούν στην κοινωνία υποδοχής ως ισότιμα μέλη της, με αποτέλεσμα την ανακατασκευή της αρχικής εθνοπολιτισμικής τους ταυτότητας (Ρουμάνοι, Πολωνοί κλπ.). Αντίστοιχα, διαφορετική είναι και η στάση της πλειονότητας απέναντι στους δύο αυτούς τύπους μειονοτήτων. Η μεν μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη συμπαρασύρεται από τη δίνη των ελληνοτουρκικών σχέσεων και την αντίπαλη έως αλληλοαποκλειόμενη ερμηνεία του εθνικού παρελθόντος εκ μέρους Τούρκων και Ελλήνων. Χαρακτηριστικό αυτών των δύο όψεων είναι, για παράδειγμα, το γεγονός ότι ο μικρασιατικός πόλεμος από τους μεν Ελληνες ορίζεται ως «Μικρασιατική Καταστροφή» και από τους δε Τούρκους ως «απελευθέρωση». Οι μειονότητες των μεταναστών εξάλλου αντιμετωπίζονται με φόβο και εχθρότητα, καθώς για μια μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης ταυτίζονται με την παραβατικότητα και το έγκλημα.

Η ενεργή παρουσία των μειονοτήτων στην ελληνική κοινωνία διατάραξε λοιπόν τα τελευταία χρόνια την ως τότε κυρίαρχη εικόνα της αρμονικής εθνικής ομοιογένειας και έθεσε επιτακτικά πλέον το ζήτημα της συνύπαρξης διαφορετικών εθνοπολιτισμικών ομάδων. Οι περισσότερες πρωτοβουλίες για την εξομάλυνση των αντιθέσεων, την αποδοχή και τον σεβασμό του πολιτισμικά διαφορετικού εντοπίστηκαν στον χώρο της εκπαίδευσης, έναν χώρο που προσφέρεται για παρόμοιες παρεμβάσεις και λόγω του ρόλου του στη διαμόρφωση των νέων γενεών και στην κοινωνικοποίηση των μελών των μειονοτήτων και λόγω του συγκεντρωτισμού του ελληνικού σχολικού συστήματος. Σύμφωνα με τις πρωτοβουλίες αυτές, τα παιδιά στο σχολείο καλούνται να μάθουν να ξεχωρίζουν τα κοινά στοιχεία που έχουν μεταξύ τους κουλτούρες που στην πρώτη ματιά μοιάζουν διαφορετικές, να εκτιμούν την αξία άλλων πολιτισμών εκτός από τον δικό τους, να αναγνωρίζουν την ετερογένεια και όχι την ομοιογένεια ως βασικό χαρακτηριστικό των σύγχρονων κοινωνιών. Πρόκειται στην ουσία για ένα μάθημα πολιτικής αγωγής, με βάση τις δημοκρατικές αρχές της ισότητας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου, απαραίτητο σε όλους τους μελλοντικούς πολίτες μιας χώρας ανεξάρτητα από τη γλώσσα, τη θρησκεία ή το χρώμα του δέρματός τους. Η μαθητεία στη δημοκρατία δεν σημαίνει άλλωστε επιείκεια του ισχυρού και σεβασμό των δικαιωμάτων του αδυνάτου;

* επίκουρη καθηγήτρια της Ιστορίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Η λερναία ύδρα του ρατσισμού

Άννα Φραγκουδάκη*, εφ. Τα Νέα, 6/9/1997

Υπάρχει μια πλατιά διαδεδομένη προκατάληψη για τον ρατσισμό, που κάνει πολλούς να τον θεωρούν βλαβερό μόνο για τα θύματά του. Ο ρατσισμός όμως είναι λερναία ύδρα και καθόλου δεν βλάπτει μονάχα τους υποτιθέμενους κατώτερους, βλάπτει εξίσου, και καμιά φορά περισσότερο, τους υποτιθέμενους ανώτερους.

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ εποχή μας έχει αλλάξει τις συνθήκες που επέτρεπαν να πιστεύουμε αφελώς ότι δεν είμαστε οι Έλληνες ρατσιστές, επειδή κανένας στη χώρα μας ούτε εχθρεύεται ούτε υποτιμάει τους μαύρους. Η αφελής αυτή πεποίθηση παρέβλεπε τον έρποντα και πανταχού παρόντα αντισημιτισμό, ξεχνούσε την ύπαρξη Ελλήνων πολιτών με άλλη γλώσσα, θρησκεία και κουλτούρα, ώσπου η παρουσία περίπου εξακοσίων χιλιάδων μεταναστών, με ανάμεσά τους καμιά διακοσαριά χιλιάδες Αλβανούς, οδήγησε στην οδυνηρή διαπίστωση ότι οι Έλληνες δεν εχθρεύονται ούτε υποτιμούν τους μαύρους ή ενδεχομένως και τους Ινδιάνους, δηλαδή διαφορετικά έθνη και πολιτισμικές ομάδες που είναι πάρα πολύ μακριά και τους εχθρεύονται ή τους υποτιμούν κάποιοι άλλοι.

Ο ρατσισμός, παρά τα φαινόμενα, καλλιεργείται από ανθρώπινες ομάδες που αισθάνονται κατώτερες και όχι το αντίθετο.

Σε χώρες με ιστορία ρατσιστικών συγκρούσεων (π.χ. ΗΠΑ) οι πιο επιθετικά ρατσιστικές πεποιθήσεις και πράξεις εμφανίζονται σε κοινωνικές ομάδες των πιο αδικημένων, αμόρφωτων, ανέργων κ.τλ., όλων εκείνων που αισθάνονται ταπεινωμένοι και τσαλαπατημένοι από την κοινωνία τους και τους συμπολίτες τους.

Ο ρατσισμός μιας εθνικής ομάδας έχει στενή σχέση με την εθνική κατωτερότητα που ορισμένες κοινωνικές ομάδες σε ένα έθνος - κράτος αποδίδουν στον εαυτό τους. Στην ελληνική κοινωνία ο ρατσισμός θα πρέπει να σχετίζεται με το δυτικοευρωπαϊκό ρατσιστικό στερεότυπο.

Είναι παλιός και αραχνιασμένος και όμως πάντα πανίσχυρος ο ρατσιστικός μύθος για την παγκόσμια ανωτερότητα του δυτικού κόσμου και πολιτισμού. Πράγματι, μια από τις πιο ισχυρές προκαταλήψεις στην εποχή μας είναι η πεποίθηση ότι ο δυτικός βιομηχανικός πολιτισμός είναι ο ανώτερος πολιτισμός της «γης». Τα μέλη των χωρών της βόρειας και δυτικής βιομηχανικής ζώνης έχουν επομένως ένα είδος πολιτισμικής ανωτερότητας συγκριτικά με όλους τους άλλους λαούς και πολιτισμούς (καθώς και με τους λαούς της λεγόμενης Νότιας και της λεγόμενης Ανατολικής Ευρώπης).

Ο μύθος στηρίζεται σε δύο αποσιωπήσεις. Στην αποσιώπηση της σημασίας και την υποτίμηση όλων των άλλων μεγάλων πολιτισμών. Και στην αποσιώπηση της μεγάλης οικονομικής πρωτιάς που έδωσε στον δυτικό πολιτισμό η αποικιοκρατία.

Ο ρατσισμός στην ελληνική κοινωνία θα πρέπει να είναι αποδοχή του παραδοσιακού δυτικοευρωπαϊκού ρατσισμού. Ένας Έλληνας που αποδέχεται το στερεότυπο της δήθεν παγκόσμιας ανωτερότητας του δυτικού πολιτισμού, αναπόφευκτα αποδέχεται μια ταξινόμηση που βάζει τους Έλληνες, τον πολιτισμό τους και την κοινωνία τους σε δεύτερη θέση. Από κει και πέρα ο φαύλος κύκλος του ρατσισμού έχει κλείσει. Όποιος αισθάνεται «κατώτερος» ψάχνει άλλους που να είναι «κατώτεροι» από αυτόν.

Μια τρανταχτή απόδειξη της αίσθησης κατωτερότητας που είναι γενεσιουργός αιτία του ρατσισμού είναι τα αποτελέσματα μιας έρευνας σε μεγάλο δείγμα μορφωμένων. Τα ερωτήματα ζητούσαν τη γνώμη των Ελλήνων πολιτών.

Οι απαντήσεις περιέχουν μεγάλο ποσοστό αρνητικών και εχθρικών χαρακτηρισμών για τους μετανάστες και ιδίως τους Αλβανούς. Υπάρχει κι ένα, πολύ μικρότερο, ποσοστό απαντήσεων με αρνητικούς και εχθρικούς χαρακτηρισμούς για τους λαούς που ανήκουν στις ηγέτιδες ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως τους Γερμανούς και τους Άγγλους.

Οι Έλληνες πολίτες στην έρευνα αυτή εμφανίζονται αρκετά ευαίσθητοι στο θέμα του ρατσισμού. Δηλαδή οι περισσότερες από τις εχθρικές και υποτιμητικές αξιολογήσεις των μεταναστών συνοδεύονται από διορθωτικές απόπειρες. Οι ρατσιστικές θέσεις αλλού παρουσιάζονται σαν αναγκαίο κακό, και αλλού λέγονται με τη διευκρίνιση ότι δεν είναι ρατσιστικές (π.χ. «Δεν είμαι ρατσιστής, αλλά οι Αλβανοί που έρχονται στην Ελλάδα είναι εγκληματικές φυσιογνωμίες»).

Υπάρχει στις απαντήσεις μια πολύ αποκαλυπτική διαφορά. Όλες οι ρατσιστικές απαντήσεις που αφορούν μετανάστες και πρόσφυγες συνοδεύονται από ένα είδος αναγνώρισης του ρατσισμού. Αντίθετα, οι ρατσιστικές απαντήσεις που αφορούν τους δυτικοευρωπαϊκούς λαούς δεν συνοδεύονται από καμιά τέτοια αναγνώριση ούτε διόρθωση. Απαντούν δηλαδή οι Έλληνες πολίτες σαν να πιστεύουν ότι είναι ρατσισμός να ονομάζεις τους Αλβανούς «εγκληματικές φυσιογνωμίες», ενώ δεν είναι ρατσισμός να ονομάζεις τους Γερμανούς «ρομπότ» ή τους Άγγλους «βάρβαρους». Με άλλα λόγια είναι ρατσισμός να υποτιμάς τους «κατώτερους» και δεν είναι ρατσισμός να υποτιμάς τους «ανώτερους».

Σαν να είναι ο ρατσισμός αναγνώριση μιας πραγματικής, «αντικειμενικής» κατωτερότητας. Σαν να είναι ο ρατσισμός πολυτέλεια, που η κοινωνική «μοίρα» έχει δωρίσει (μαζί με άλλα αγαθά) στους «αντικειμενικά» ανώτερους.

Από τη στιγμή που υπάρχει η ρατσιστική ταξινόμηση των ανθρώπινων ομάδων, όλοι τελικά είναι «κατώτεροι» και χρειάζονται οπωσδήποτε κάποιους ακόμα πιο «κάτω» στην κλίμακα της βίας. Έτσι, αν παγιδευτούμε ανάμεσα στους «αντικειμενικά κατώτερους» π.χ. Αλβανούς και τους «αντικειμενικά ανώτερους» π.χ. Γερμανούς, δεν μπορούμε να τοποθετήσουμε τον εθνικό εαυτό μας παρά μόνο στη μέση, που για να είναι μέση κι όχι πάτος έχει ανάγκη από την «κατωτερότητα» των πιο κάτω.

Μόνος τρόπος για να βρούμε τη δική μας θέση είναι το δίπλα σε όλους, δηλαδή είναι η άρνηση της κλίμακας της βίας και το ισχυρό επιχείρημα ότι αυτή η ταξινόμηση λαών και πολιτισμών είναι ιδεολογία που έχει γεννήσει ο αιώνας της αποικιοκρατίας.

*καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας.

Ο ρατσισμός

Σωκράτης Γκίκας, Κοινωνιολογικά προβλήματα, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 1994, σελ. 110-113

Ρατσισμός είναι το να αξιολογούμε άτομα που ανήκουν σε άλλες φυλές ως κατώτερης βιολογικής και ψυχοδιανοητικής ποιότητας, να τους βλέπουμε σαν ανθρώπους που ανήκουν σε ένα κατώτερο είδος. Ρατσιστικές τάσεις έδειξαν κυρίως οι λαοί της λευκής φυλής. Θεώρησαν τις άλλες φυλές (κίτρινη, μαύρη, ερυθρόδερμη) κατώτερες, επειδή δεν έχουν τάχα ανώτερα βιολογικά χαρακτηριστικά, σαν εκείνα της λευκής φυλής, και επειδή είναι χαμηλής πολιτιστικής στάθμης, πρωτόγονοι ή απολίτιστοι.

Ο ρατσισμός εκδηλώνεται έντονα εναντίον φυλετικών μειονοτήτων που ζουν μέσα σε κοινωνίες λευκών. Στις κοινωνίες αυτές αναπτύσσεται μια αντιπάθεια κατά των φυλετικών μειονοτήτων, αποκλείονται από την κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή, από τη μόρφωση, την εργασία κ.λπ., περιθωριοποιούνται και καταδικάζονται σε οικονομική εξαθλίωση. Ο ρατσισμός είναι μια φανατική στάση και ιδεολογία, εκδηλώνεται ακόμα και με πράξεις βίας εναντίον των φυλετικών μειονοτήτων.

Ο ρατσισμός ξεκινά αναμφίβολα από προκαταλήψεις που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά. Οι ρατσιστές έχουν προσχηματισμένες αρνητικές ιδέες για τα άτομα άλλων φυλών. Τις προκαταλήψεις αυτές φροντίζουν να τις επιβεβαιώνουν, στρέφοντας την προσοχή τους στις άσχημες πλευρές που παρουσιάζουν οι άνθρωποι των άλλων φυλών, στα ελαττώματά τους, που πολλά απ’ αυτά είναι τρόπος αντίδρασης κατά της συμπεριφοράς των λευκών.

Το παράξενο είναι ότι δε μισήθηκαν από τους λευκούς άνθρωποι μόνο άλλων φυλών αλλά και της λευκής φυλής. Παράδειγμα οι Εβραίοι της διασποράς, οι οποίοι σε διάφορες εποχές διώκονταν και εξοντώνονταν. Οι εθνικοσοσιαλιστές της Γερμανίας συνέλαβαν το σχέδιο της εξόντωσης όλων των Εβραίων και το πραγματοποίησαν στη χώρα τους και σε άλλες χώρες που είχαν καταλάβει κατά το β’ παγκόσμιο πόλεμο. Οι Εβραίοι θεωρήθηκαν αίτιοι πολλών δεινών και προπάντων άτομα που απομυζούσαν την οικονομία της χώρας (…).

Ο ρατσισμός μερικές φορές συνδέεται με τον εθνικισμό. Αρκετά έθνη βλέπουν άλλους λαούς σαν βιολογικά κατώτερους, σαν να ανήκουν σε μια κατώτερη φυλή, σαν να είναι φτιαγμένοι από κατώτερο υλικό. Εδώ η έννοια της φυλής χρησιμοποιείται σε μια στενότερη σημασία, στη σημασία του έθνους. Πολλοί ευρωπαϊκοί λαοί είχαν μια μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους και έβλεπαν με κάποια περιφρόνηση άλλους ευρωπαϊκούς λαούς. Οι Άγγλοι περιφρονούσαν τους Γερμανούς και τους Γάλλους, οι Γερμανοί όλους τους Ευρωπαίους και όλους τους λαούς, οι Έλληνες τους Σλάβους, οι αρχαίοι Έλληνες τους βάρβαρους.

Κατά του αρχαίου ελληνικού ρατσισμού στράφηκε ο σοφιστής Αντιφώντας υποστηρίζοντας ότι βάρβαροι και Έλληνες είναι από τη φύση ίσοι, σε τίποτα δε διαφέρουν μεταξύ τους. Ο Μ. Αλέξανδρος, αν και ξεκίνησε τις εκστρατείες του για να τιμωρήσει τους βαρβάρους για τα δεινά που προξένησαν παλιότερα στην Ελλάδα (sic), κατέληξε σε μια πολιτική συγχώνευσης Ελλήνων και βαρβάρων, άρα δεν πίστευε στην κατωτερότητα των άλλων φυλών. Ο Αλέξανδρος δεν ήθελε να ακούσει τη λέξη «βάρβαρος», γιατί έτσι χαρακτήριζε όλους τους Μακεδόνες ο Δημοσθένης.

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν συνείδηση της πολιτιστικής τους υπεροχής έναντι των ανατολικών λαών, αν και είχαν πάρει πολλά στοιχεία από τον πολιτισμό τους σε παλιότερες εποχές. Ο αντιβαρβαρισμός των αρχαίων Ελλήνων οφειλόταν περισσότερο στις προσπάθειες των Περσών να υποτάξουν την Ελλάδα. Οι εκστρατείες αυτές είχαν κατατρομάξει τους Έλληνες.

Ιδιότυπος και επικίνδυνος ήταν ο ρατσισμός του εθνικοσοσιαλισμού. Οι εθνικοσοσιαλιστές πίστευαν ότι το γερμανικό έθνος είναι το έθνος της Άριας φυλής, ότι ανήκει στην πιο εκλεκτή φυλή, που αξίζει να εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. Ο Χίτλερ είδε την ανωτερότητα της γερμανικής φυλής στην καθαρότητα και τις μυστικές δυνάμεις του αίματος. Στις φλέβες των Γερμανών ρέει ιδιαίτερο αίμα με ανώτερες ιδιότητες και μυστικές δυνάμεις. Ως ένα σημείο αυτό πιστεύει κάθε λαός για τον εαυτό του (μιλάμε π.χ. για ελληνικό αίμα, γαλαζοαίματους κ.λπ.).

Ο Γκομπινό και άλλοι οπαδοί του ρατσισμού υποστήριξαν ότι από την επαφή της λευκής φυλής με τις άλλες «κατώτερες» φυλές υπάρχει κίνδυνος βιολογικού εκφυλισμού και πολιτιστικής κατάπτωσης. Ωστόσο τα άτομα των περιφρονούμενων φυλών αποδείχτηκε ότι έχουν όλες τις ανθρώπινες ιδιότητες και ικανότητες, έχουν την ικανότητα αφομοίωσης οποιουδήποτε ανώτερου «ανώτερου» πολιτισμού και είναι τόσο αναπτύξιμα όσο και τα άτομα των δήθεν ανώτερων φυλών. Άλλο το θέμα αν μερικοί, ξεκινώντας από αισθητικές εκτιμήσεις, φτάνουν και σε ρατσιστικές ιδέες.

Ίσως οι ιδέες αυτές ριζώνουν σε άτομα και ομάδες με ισχυρά συμπλέγματα κατωτερότητας. Ο κατώτερος ψάχνει να βρει πιο κατώτερους, για να ανακουφιστεί κάπως από τα δικά του αισθήματα κατωτερότητας, για να ξεσπά επάνω τους μερικές φορές με μίσος και με πραγματική μανία. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος είναι κατώτερος. Είναι αυτό λόγος για να τον υποτιμούμε ακόμα περισσότερο, να τον καταπιέζουμε και να τον καταδιώκουμε;

Ο ρατσισμός είναι πράγματι διαστροφή. Αλλά και κακοήθεια. Οι λευκοί είδαν τους μαύρους σαν κατώτερη φυλή, αλλ’ αυτό δεν τους εμπόδισε να τους εκμεταλλευτούν και να τους μεταφέρουν στην Αμερική ως δούλους, για να καλλιεργούν τις φυτείες τους. Ο ρατσισμός είναι ένας ακόμα παράγοντας που διαφοροποιεί, αντί να ενώνει τους ανθρώπους, που καλλιεργεί μίση και αντιθέσεις ανάμεσα σε διαφορετικούς κλάδους της μιας και ενιαίας ανθρωπότητας. Ας μην πούμε ότι δεν έχουμε ανάγκη από την ενότητα και τη συνεργασία των φυλών.

Γ'. Βιβλιογραφία