→ Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

Το χαμένο χαμόγελο των φαραώ

Στέφανος Κρίκκης, Εύη Ελευθεριάδου, εφ. Τα Νέα, 9/7/2005

Λόγω διατροφικών συνηθειών οι αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν τα χειρότερα δόντια στην Ιστορία, αλλά οι επιστήμονες ακόμα αναρωτιούνται γιατί δεν υπήρχαν οδοντίατροι!

Υπέφεραν από πόνους και μολύνσεις, αλλά δεν θεράπευαν τα δόντια τους

Ο Αμενχοτέπ Γ' ήταν ένας από τους σπουδαιότερους φαραώ της Αιγύπτου. H βασιλεία του ανήκει στη λεγόμενη «χρυσή εποχή», όταν η αυτοκρατορία ήταν πανίσχυρη, πλούσια και διήγε περίοδο ειρήνης. Έχτισε παλάτια αλλά και ναούς και αγάλματα προς τιμήν των θεών. Έντονη επιθυμία του ήταν να τον θυμούνται! Και πράγματι τον θυμούνται, αλλά μάλλον όχι για τους λόγους που ο ίδιος ήθελε. Τρεις χιλιάδες χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Αμενχοτέπ είναι διάσημος για τα φρικτά του δόντια!

Το αγέλαστο άγαλμα του Αμενχοτέπ Γ' απεικονίζει έναν σπουδαίο φαραώ στην ακμή της κυριαρχίας του. Αυτό που δεν δείχνει όμως, είναι η τρομακτική του οδοντοστοιχία (άνω δεξιά), γεμάτη τερηδόνα κι αποστήματα, όπως των περισσοτέρων Αιγυπτίων της εποχής

Ακτινογραφίες της μούμιας τού φαραώ αποκαλύπτουν μια ανατριχιαστική οδοντοστοιχία. Ο Αμενχοτέπ πρέπει να υπέφερε από έντονους πόνους για πολλά χρόνια. Τα δόντια του τού έκαναν τη ζωή κόλαση. Κάθε μπουκιά ήταν αγωνιώδης, κάθε γεύμα μια δοκιμασία... Γιατί όμως, αναρωτιούνται οι ειδικοί, δεν πήγαινε σε έναν οδοντίατρο;

Δεν υπήρχαν οδοντίατροι. H εξήγηση είναι απλή, λέει στο περιοδικό «New Scientist» η Τζούντιθ Μίλερ, χειρουργός οδοντίατρος και Αιγυπτιολόγος. Δεν υπήρχαν οδοντίατροι στην αρχαία Αίγυπτο - τουλάχιστον όχι σοβαροί επαγγελματίες. Ερευνώντας λεπτομερώς κρανία Αιγυπτίων σε μια περίοδο 4.000 χρόνων, δεν βρήκε κανένα ίχνος επέμβασης οδοντιάτρου. Το γεγονός προξενεί μεγάλη εντύπωση στους επιστήμονες, μια που οι Αιγύπτιοι είναι γνωστοί για το ταλέντο και τις προηγμένες γνώσεις τους στην Ιατρική και την Ανατομία.

«H κατάσταση των δοντιών των περισσοτέρων Αιγυπτίων είναι απίστευτη. Πολλοί υπέφεραν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους και πέθαναν από τις επιπτώσεις της κακής κατάστασης της οδοντοστοιχίας τους». Και μάλιστα δεν επρόκειτο για θέμα κοινωνικής θέσης ή οικονομικής κατάστασης, αφού κανείς δεν γλίτωνε από τα χαλασμένα δόντια.

Έρευνα σε 500 μούμιες. Έπειτα από χρόνια εξάσκησης του επαγγέλματος της οδοντιάτρου, η Μίλερ σπούδασε Αιγυπτιολογία στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ. Εκεί, συμμετείχε σε μια ερευνητική ομάδα με ειδικό αντικείμενο μελέτης τις μούμιες. H οδοντίατρος, φυσικά, στράφηκε στη μελέτη της οδοντοστοιχίας τους. H κακή κατάσταση των δοντιών των Αιγυπτίων ήταν γνωστή από παλαιότερα. H Μίλερ, όμως, ήθελε να δει αν είχε αλλάξει στις διαφορετικές περιόδους της αιγυπτιακής Ιστορίας και πώς αυτή επηρεαζόταν από τη διατροφή των κατοίκων.

Έτσι, επιδόθηκε σε συστηματική μελέτη των κρανίων - τη μεγαλύτερη στο είδος της -, εξετάζοντας 500 μούμιες από τη συλλογή του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ και του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου. Το δείγμα συμπεριελάμβανε παιδιά κι ενήλικες που βρέθηκαν σε τάφους σε όλη την Αίγυπτο από το 4.000 π.X. μέχρι την εποχή της ρωμαϊκής κατοχής. Τα αποτελέσματα ήταν σοκαριστικά, ακόμα και για μια έμπειρη οδοντίατρο που νόμιζε ότι τα είχε δει όλα στην καριέρα της!

Χρόνιες βλάβες. Τα δόντια τους ήταν σε πολύ χειρότερη κατάσταση απ' ό,τι περίμενε! «Περισσότεροι απ' ό,τι νόμιζα είχαν σοβαρό πρόβλημα, χωρίς όμως να δικαιολογείται από τις συνθήκες ζωής τους», όπως αναφέρει η Μίλερ. Πολλά άτομα είχαν χάσει τουλάχιστον ένα δόντι στη διάρκεια της ζωής τους, αλλά αυτό ήταν το λιγότερο. Τα υπόλοιπά τους δόντια ήταν σε άθλια κατάσταση, γεμάτα τρύπες, μολύνσεις που προκαλούσαν αποστήματα και απώλεια οστεϊκής μάζας στο σαγόνι. Μερικές φορές μάλιστα η μόλυνση γινόταν χρόνια και οδηγούσε σε σηψαιμία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η φθορά ήταν φυσική. Οι τροφές αφαιρούσαν το σμάλτο και διάβρωναν την οδοντίνη που βρίσκεται από κάτω. Με το μαλακό μέρος στο εσωτερικό του δοντιού να μένει έκθετο, τα δόντια γρήγορα μολύνονταν. Αυτή η φθορά ήταν συνηθισμένη από τον εποχή πριν από την εμφάνιση των πρώτων φαραώ το 3.100 π.X., μέχρι την άφιξη των Ελλήνων το 332 π.X., οπότε η κατάσταση βελτιώθηκε σημαντικά.

Έτρωγαν βρώμικο ψωμί και γλυκές τροφές

Οι επιστήμονες πιστεύουν πως η διατροφή των Αιγυπτίων ευθύνεται για την κακή κατάσταση των δοντιών τους. H Τζούντιθ Μίλερ έφτιαξε ένα χρονολόγιο της διατροφής τους, εξετάζοντας βάσει αυτού τα ευρήματα από τα κρανία. Χάρη σε παπύρους, τοιχογραφίες και ανασκαφές, υπάρχουν πολλές πληροφορίες για το τι έτρωγαν κατά την εποχή των φαραώ.

Το παράξενο, εκ πρώτης όψεως, είναι ότι έτρωγαν πολύ υγιεινά. Πρωτεΐνες, δημητριακά, όσπρια, ψάρια και λαχανικά ήταν άφθονα. H εξήγηση βρίσκεται στον τρόπο παρασκευής του ψωμιού, του μεγαλύτερου ενόχου για τα οδοντικά προβλήματα. Οι Αιγύπτιοι έφτιαχναν τουλάχιστον 40 ποικιλίες ψωμιού, όλες φτιαγμένες από τον αρχαίο συγγενή του σίτου. Αναλύοντας ψωμί που βρήκαν σε ανασκαφές, οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι ήταν γεμάτο κόκκους άμμου και σκόνης, που παρασύρονταν από τον άνεμο που φυσούσε από την έρημο κι έφθανε στους φούρνους και τις μυλόπετρες. Καθώς δεν τους αφαιρούσαν κατά την παρασκευή, αυτοί κατέληγαν στα δόντια των Αιγυπτίων, προκαλώντας μεγάλη φθορά. Τα πράγματα βελτιώθηκαν όταν ήρθαν οι Έλληνες, τον τέταρτο αιώνα π.X., καθώς άρχισαν να χρησιμοποιούν αλεύρι καλύτερης ποιότητας, οι απαιτήσεις των καταναλωτών αυξήθηκαν και οι αρτοποιοί αναγκάζονταν να βγάζουν τους κόκκους άμμου.

Πλούσια σε ζάχαρη. Καθώς δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι Αιγύπτιοι καθάριζαν ποτέ τα δόντια τους, τα υπολείμματα της τροφής έσπρωχναν τα ούλα προς τα κάτω, αφήνοντας ανοιχτή την... πόρτα για να επιτεθούν τα βακτήρια. Το τελειωτικό χτύπημα το κατέφερε η ζάχαρη. Παλιά, το μέλι το έτρωγαν μόνο οι βασιλιάδες·αλλά με τον ερχομό του Αμενχοτέπ η κατανάλωσή του εξαπλώθηκε στα λαϊκά στρώματα. Και μαζί μ' αυτό φρούτα πλούσια σε ζάχαρη, όπως τα σύκα και οι χουρμάδες.

Παρά την εξέλιξη των Αιγυπτίων στην Ιατρική, κανείς δεν μπορεί να καταλάβει γιατί παραμελούσαν τόσο πολύ τα δόντια τους. Από τις μούμιες πάντως, φαίνεται πως η κατάσταση των δοντιών τους δεν έπαιζε κανέναν ρόλο στη θέση τους στον... άλλο κόσμο. H απουσία των οδοντιάτρων παραμένει μεγάλο μυστήριο.