→ Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

2200 π.Χ.: Πρώτο πιάτο άγριο ελάφι και χόρτα...

Εύη Ελευθεριάδου, εφ. Τα Νέα, 27/7/1999

ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΡΟΦΕΣ ΜΙΝΩΙΤΩΝ ΚΑΙ ΜΥΚΗΝΑΙΩΝ

Οστέινα εργαλεία. Βρέθηκαν στο Νεολιθικό Σπήλαιο του Γερανίου, επτά χιλιόμετρα δυτικά του Ρεθύμνου και χρησιμοποιούνται στη μαγειρική (6000-3900 π.Χ.)

Μινωική Κρήτη, 2.200 π.Χ. Η σκηνή σε ένα μικρό οικογενειακό σπίτι στην άκρη του οικισμού Χαμαλεύρι, έξω από το σημερινό Ρέθυμνο: Πάνω στη φωτιά σιγοκαίει το φαγητό μέσα στην πήλινη χύτρα με τα τρία πόδια. Το κύριο πιάτο σήμερα περιλαμβάνει πλατόνι (είδος άγριου ελαφιού), που έπιασαν οι γείτονες, μαγειρεμένο με ελαιόλαδο, που παράγουν στον οικισμό, γλυκό κολοκύθι και χόρτα. Οι καλεσμένοι μπορούν να δοκιμάσουν και το πιάτο με τις πεταλίδες. Το φαγητό θα συνοδεύεται από κρασί ρητίνης και μπίρα κριθαρίσια. Για τους πιο... απαιτητικούς, στο τραπέζι υπάρχει το κοκτέιλ των δύο αυτών ποτών, ανακατεμένο μαζί με υδρόμελο.

Αυτές ήταν μερικές από τις βασικές τροφές των Μινωιτών και των Μυκηναίων, όπως τις ανέλυσαν αρχαιολόγοι και χημικοί, που εργάστηκαν για τρία χρόνια στην Ελλάδα, την Αγλλία και την Αμερική, συνδυάζοντας τις φυσικές επιστήμες με την αρχαιολογία. Το γοητευτικό αποτέλεσμα της εντυπωσιακής συνεργασίας, που γίνεται για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση στη χώρα μας, εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η έκθεση «Μινωιτών και Μυκηναίων γεύσεις» βοηθά τον σημερινό επισκέπτη να ρίξει μία διεισδυτική ματιά στην καθημερινή ζωή των αρχαίων κατοίκων της Κρήτης και της Πελοποννήσου και να μάθει τι έτρωγαν και τι έπιναν σε αυτή τη γη πριν από 4.000 χρόνια.

Δεν πρόκειται για μία αρχαιολογική έκθεση συνηθισμένη γιατί βασίζεται στη συμβολή των θετικών επιστημών. Ο κ. Γιάννης Τζεδάκις, αρχαιολόγος και κύριος υπεύθυνος της έκθεσης, εξηγεί στα «ΝΕΑ» το σκεπτικό της: «Δεν είναι καθαρά αρχαιολογική. Δεν παρουσιάζει αριστουργήματα της τέχνης. Της λείπει η αισθητική απόλαυση. Κι αυτό γιατί, σκοπός μας είναι να δείξει την καθημερινότητα των αρχαίων. Πολλά από τα ευρήματα που εκτίθενται είναι μαγειρικά σκεύη, τσουκάλια, χύτρες, πήλινα, χωρίς χρώμα και παραστάσεις. Το κάθε αγγείο παρουσιάζεται επειδή έχει να μας πει μία ιστορία. Κάθε αγγείο έδωσε ένα επιστημονικό αποτέλεσμα ή συνέβαλε στην ευρύτερη γνώση μας για το ίδιο καθώς και τον τόπο προέλευσής του».

Οι Έλληνες αρχαιολόγοι έστειλαν για αναλύσεις σε γνωστά εργαστήρια των ΗΠΑ και της Αγγλίας 300 δείγματα από σκεύη και οστά, που βρέθηκαν στην Κρήτη και την Πελοπόννησο. Οι ξένοι επιστήμονες δεν γνώριζαν από πού προέρχονται τα δείγματα ούτε τι ηλικίας είναι. Όταν ένα αγγείο χρησιμοποιείται για μαγείρεμα, φαγητό ή ποτό, υπολείμματα τροφής και ποτού ποτίζουν το υλικό του αγγείου. Η ανάλυση των οργανικών υπολειμμάτων από τους ειδικευμένους χημικούς δείχνει τις διατροφικές συνήθειες της εποχής.

Στα σκεύη μαγειρικής βρέθηκαν ίχνη ελαιόλαδου, φρέσκου κρέατος, φρούτων και δημητριακών. Χαρακτηριστικό είναι ότι στην Κρήτη, από το 3.800 ως το 1.200 π.Χ., φαίνεται πως οι κάτοικοι έτρωγαν πολύ κρέας, χοίρους, αιγοπρόβατα, αγελάδες και κόκκινα ελάφια. Το μαγείρευαν με ελαιόλαδο, το ανακάτευαν με χόρτα, δημητριακά και όσπρια, σύκα και αμύγδαλα. Αντίθετα, εντυπωσιάζει η έλλειψη ψαριών από το διαιτολόγιο, τόσο των Μινωιτών, όσο και των Μυκηναίων. Σε μερικούς άρεσαν οι πεταλίδες και τα θαλάσσια μαλάκια, αλλά δεν ήταν το κυρίαρχο συστατικό της διατροφής τους. «Γι' αυτό το στοιχείο βέβαια, διατηρούμε κάποιες επιφυλάξεις», επισημαίνει ο κ. Τζεδάκις, «γιατί οι τοποθεσίες από όπου πήραμε τα δείγματα των αναλύσεων είναι περιορισμένες. Σκοπός μας είναι να επεκτείνουμε την έρευνα σε πολλά ακόμα μέρη της Ελλάδας και μία μυκηναϊκή αποικία στον Κόλπο της Νάπολης, ώστε να μπορέσουμε να βγάλουμε ασφαλέστερα συμπεράσματα».

Στην κουζίνα... Η τριποδική πήλινη χύτρα ήταν το κύριο μαγειρικό σκεύος των Μινωιτών και των Μυκηναίων. Εκεί μαγείρευαν το κρέας με τα όσπρια, τα χόρτα και τα δημητριακά. Βρέθηκε στην Κρήτη και χρονολογείται από το 1480 π.Χ.

Στο πρώτο κομμάτι της έκθεσης, παρουσιάζεται η παραγωγή των ντόπιων. Στο Χαμαλεύρι, οι κάτοικοι ειδικεύονταν στο ελαιόλαδο και στο ηριδέλαιο, που παράγεται από την ήριδα, το κρητικό άγριο κρινάκι. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι χρησιμοποιούνταν για τον ίδιο σκοπό που χρησιμοποιείται και σήμερα: την παραγωγή αρωμάτων.

Οι αρχαίοι όμως, φαίνεται πως αγαπούσαν ιδιαίτερα το ποτό. Κρασί από ρητίνη είναι ένα από τα κύρια ευρήματα σε πολλές τοποθεσίες. Μόνο στις Μυκήνες, προέρχεται από ρητίνη πεύκου. Το κρασί μάλιστα, φαίνεται πως το χρησιμοποιούσαν και στο μαγείρεμα. Ένα ποτό από κριθάρι θυμίζει μπίρα, ενώ πολύ πιθανό είναι να συνδύαζαν και τα δύο μαζί σε ένα... δυναμωτικό κοκτέιλ με μέλι, το οποίο προτιμούσαν σε ταφικές ιεροτελεστίες, όπου πρωταρχικό ρόλο έπαιζε το φαγητό και το ποτό. Εντυπωσιακή είναι η ανακάλυψη τσικουδιάς στον ανακτορικό οικισμό του Μοναστηρακίου στην Κρήτη, που χρονολογείται το 1700 π.Χ. «Αυτό μας δείχνει ότι από τότε, οι κάτοικοι ασχολούνταν με την πολύπλοκη διαδικασία της απόσταξης», εξηγεί ο κ. Τζεδάκις.

Η έρευνα αυτή, που χρηματοδοτήθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού και την Ευρωπαϊκή Ένωση, έγινε δυνατή μόλις τα τελευταία χρόνια, χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας. Παλιότερα, στις ανασκαφές, καθάριζαν τα πήλινα σκεύη με υδροχλωρικό οξύ, το οποίο εξαφάνιζε όλα τα οργανικά υπολείμματα. Αντίθετα, τώρα τα καθαρίζουν με νερό και παράλληλα, έχουν βελτιωθεί οι επιστημονικές μέθοδοι στα εργαστήρια, επιτρέποντας στους ειδικούς να συνθέσουν καλύτερα το παζλ της καθημερινότητας στην Εποχή του Χαλκού.

Η έκθεση «Μινωιτών και Μυκηναίων Γεύσεις» λειτουργεί στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Τρίτη με Κυριακή από τις 8 το πρωί μέχρι τις 7 το απόγευμα και Δευτέρα από τις 12:30 μ.μ. μέχρι τις 7 μ.μ. Θα παραμείνει ανοιχτή μέχρι τις 12 Οκτωβρίου.