Αρχική σελίδα → Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

Ηφαίστειο Θήρας: Η κολοσσιαία έκρηξη που άλλαξε τον κόσμο

Εύη Ελευθεριάδου, εφ. Τα Νέα, 22/10/2003

Nέα επιστημονικά ευρήματα επιρρίπτουν ξανά στο ηφαίστειο της Σαντορίνης την ευθύνη για την κατάρρευση του μινωικού πολιτισμού

Λάδι στην προϊστορική φωτιά του ηφαιστείου της Σαντορίνης ρίχνουν νέες επιστημονικές ανακαλύψεις. Έρευνες Αμερικανών ερευνητών συμφωνούν με την ευρέως αμφισβητούμενη θεωρία του αρχαιολόγου Σπύρου Μαρινάτου για τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε η μεγάλη έκρηξη της Θήρας στην πτώση των Μινωιτών αλλά και στην ανατροπή του στάτους κβο στον τότε γνωστό κόσμο.

Τα ευρήματα, που ανακοινώνονται αυτές τις ημέρες σε συνέδρια στην Αμερική, γράφουν ένα νέο κεφάλαιο στην επιστημονική διαμάχη δεκαετιών δικαιώνοντας τον Έλληνα καθηγητή κατά το ήμισυ. Διαφωνούν δηλαδή με την άποψή του για τη χρονολόγηση της έκρηξης. Αυτή παραμένει στο 1645 π.X. - 150 χρόνια νωρίτερα από την εκτίμηση του Μαρινάτου. Είναι η χρονιά την οποία υπέδειξαν το 1987 Δανοί ερευνητές, που ανακάλυψαν θηραϊκή τέφρα στους πάγους της Γροιλανδίας.

Όμως, οι επιστήμονες από τα Πανεπιστήμια Κολούμπια και Χαβάης και άλλα ακαδημαϊκά ιδρύματα συμφωνούν με τον Μαρινάτο ότι το ηφαίστειο προκάλεσε την κατάρρευση του μινωικού πολιτισμού. Μάλιστα, ανακάλυψαν ότι η ισχύς της έκρηξης ήταν πολύ μεγαλύτερη από ό,τι νόμιζαν μέχρι τώρα και δεν αποκλείουν να είναι η ισχυρότερη των τελευταίων 10.000 χρόνων.

Όπως αναφέρει δημοσίευμα των «New York Times», οι ερευνητές λένε πως οι πολιτιστικές και κοινωνικές επιπτώσεις της έκρηξης στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου ήταν εξίσου καταστροφικές με την ισχύ του ηφαιστείου και διήρκεσαν αιώνες ολόκληρους. «Ο αντίκτυπος της έκρηξης ήταν τεράστιος», λέει ο δρ Φλόιντ Μακόι, γεωλόγος στο Πανεπιστήμιο της Χαβάης, ο οποίος μελετά δεκαετίες τώρα το φαινόμενο.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, η έκρηξη της Θήρας δημιούργησε θανατηφόρα παλιρροϊκά κύματα κι έσπειρε πυκνά σύννεφα ηφαιστειακής στάχτης πάνω από μια τεράστια έκταση, καταστρέφοντας αρχαίες πόλεις και στόλους, προκαλώντας αλλαγές στο παγκόσμιο κλίμα, ερημώνοντας αγροτικές καλλιέργειες και προκαλώντας εκτεταμένες πολιτικές αναταραχές.

Όσον αφορά τη μινωική Κρήτη, οι επιστήμονες βλέπουν άμεσες και έμμεσες συνέπειες. Ο Μακόι ανακάλυψε ότι κύματα 17 μέτρων έπληξαν τις ακτές της Κρήτης, 112 χιλιόμετρα νότια της Σαντορίνης, καταφέρνοντας σοβαρά χτυπήματα σε λιμάνια και στόλους και στη θαλάσσια οικονομία του νησιού.

Άλλοι επιστήμονες ανακάλυψαν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. H τέφρα σκέπασε την Ανατολική Μεσόγειο, προκάλεσε παγκόσμια πτώση της θερμοκρασίας και κατέστρεψε τις καλλιέργειες σε ολόκληρη την περιοχή.

«Μια ηφαιστειακή έκρηξη του μεγέθους της Σαντορίνης έχει εκτεταμένες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στα έμβια όντα σε σημαντική ακτίνα από το ηφαίστειο», εξηγεί στα «NEA» ο κ. Χρήστος Ζερεφός, καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Κατ' αρχάς, το γιγαντιαίο τσουνάμι πρέπει να έγινε αισθητό μέχρι τις βόρειες ακτές της Αφρικής. Ταυτόχρονα, τεράστιες εκτάσεις καλύφθηκαν από χιλιάδες τόνους τέφρας, που κάλυψαν τον ουρανό, σκίασαν τον ήλιο και άλλαξαν το κλίμα του πλανήτη. Τα πρώτα δυο-τρία χρόνια προκάλεσε ψύξη και σημαντική ανακατανομή στο στρώμα του όζοντος στα υψηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Οπωσδήποτε οι αλλαγές αυτές θα οδήγησαν στην εξάλειψη των εποχών και τον ηφαιστειακό χειμώνα».

Όλες αυτές οι δραματικές αλλαγές στην καθημερινότητα των κατοίκων έδωσαν το έναυσμα για μία σειρά από πολιτικές αναταραχές σε λαούς φιλικά προσκείμενους στους Μινωίτες και πόλεις που είχαν εμπορικές συναλλαγές με την κρητική αυτοκρατορία.

H διαμάχη βέβαια δεν τελειώνει εδώ. Οι αντιρρήσεις εξακολουθούν να ακούγονται. «Δεν παρουσιάζεται τώρα κάτι καινούργιο που να ενισχύει ή να αποδυναμώνει την εικόνα για τον αντίκτυπο της έκρηξης στην Κρήτη», λέει στα «NEA» ο κ. Γιώργος Βουγιουκαλάκης, ηφαιστειολόγος και μελετητής του ηφαιστείου της Θήρας. «Είναι σαφές ότι η έκρηξη επηρέασε τον μινωικό πολιτισμό. H μεγάλη πλειονότητα των επιστημόνων πιστεύει ότι έπαιξε σοβαρό ρόλο στην καταστροφή, αλλά δεν ήταν αυτή η μόνη αιτία».

Πάντως, όλοι όσοι συνδέουν τη Θήρα με την πτώση των Μινωιτών παραδέχονται ότι δεν έχει ολοκληρωθεί η ανεύρεση των αποδείξεων που χρειάζονται για την επιβεβαίωση της θεωρίας τους. Συνεχείς έρευνες στους τόπους της καταστροφής φέρνουν στο φως νέα στοιχεία και είναι πεπεισμένοι πως πολλά ακόμα περιμένουν την ανακάλυψή τους. Ακόμα κι έτσι όμως, υποστηρίζουν πως οι ώς τώρα γνωστές ενδείξεις δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης για το τέλος της Κρήτης και έχουν γίνει αποδεκτές από αρχαιολόγους, γεωλόγους και ιστορικούς.

Προκάλεσε ακόμη και εμφύλιο!

Το ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη πολλές φορές στην ιστορία του - τελευταία ήταν στη δεκαετία του 1950. Καμία έκρηξη όμως, δε συγκλόνισε με τόση βιαιότητα ολόκληρο τον πλανήτη, όσο εκείνη του 1645 π.X.. Τα σημάδια της είναι ορατά μέχρι τη Γροιλανδία και οι επιπτώσεις της δεν έχουν πάψει να απασχολούν τις επιστημονικές έρευνες

Τα νέα ευρήματα αλλάζουν και το μέγεθος της έκρηξης, όπως το είχαν υπολογίσει ώς τώρα οι ειδικοί. Στην επιστημονική κλίμακα της ηφαιστειακής έκρηξης, η Θήρα είχε βαθμολογηθεί με έξι, βαθμό ίσο με του ηφαιστείου του Κρακατόα στην Ιάβα, που εξερράγη το 1883 σκοτώνοντας 36.000 ανθρώπους. Με βάση όμως τις καινούργιες ανακαλύψεις για την ποσότητα του υλικού που εκτοξεύθηκε από τον κρατήρα και το ύψος του ηφαιστειακού νέφους, ο Φλόιντ Μακόι ανεβάζει τον βαθμό έκρηξης της Σαντορίνης στο επτά, δεκαπλασιάζοντας την ισχύ της προϊστορικής έκρηξης. Το νούμερο αυτό αντιστοιχεί σε κολοσσιαία και εξαιρετικά σπάνια έκρηξη. Τα τελευταία 10.000 χρόνια, μόνο η έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα στην Ινδονησία, το 1816, έχει λάβει ανάλογο βαθμό. Εκείνη τη χρονιά, η Γη έχασε το καλοκαίρι και η Ευρώπη, η Ρωσία και οι ΗΠΑ επλήγησαν από λιμό. Μελετώντας τους ανέμους στο Αιγαίο, ο γεωλόγος Γουίλιαμ Ράιαν από το Πανεπιστήμιο του Κολούμπια υποστηρίζει ότι η τέφρα από τη Θήρα εξαπλώθηκε προς δύο βασικές κατευθύνσεις: Νοτιοανατολικά προς την Αίγυπτο και κυρίως βορειοανατολικά προς την Ανατολία. Άλλα ευρήματα στην ασιατική Τουρκία φανερώνουν ανώμαλη ανάπτυξη των δέντρων τα χρόνια μετά την έκρηξη.

Όλες αυτές οι αλλαγές στο κλίμα, την παραγωγή και αποθήκευση της τροφής, την αρχιτεκτονική της Κρήτης, την καλλιτεχνική δημιουργία προκαλούν την αμφισβήτηση των θρησκευτικών και πολιτικών αρχών από τους κατοίκους, υποδηλώνουν σημαντικές κοινωνικές ανακατατάξεις και δεν αποκλείεται να προκάλεσαν ακόμα και εμφύλιο πόλεμο στη γη των Μινωιτών, σηματοδοτώντας την παρακμή του πολιτισμού τους.