→ Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

Οδύσσεια έως τη Μαδέιρα

Παρασκευή Κατημερτζή, εφ. Τα Νέα, 21/11/2006

Στη γη των Λαιστρυγόνων, των Κυκλώπων και των Σειρήνων, πέρα και έξω από το έπος της Οδύσσειας ταξιδεύει το βιβλίο του αρχαιολόγου Δημήτρη Γαρουφαλή

Η αναζήτηση των τόπων από όπου πέρασε ο Οδυσσέας πάνω στον χάρτη της Μεσογείου είναι ένας επιστημονικός πειρασμός, στον οποίο υπέκυψαν ολόκληροι λαοί και πολλοί σοφοί επιστήμονες από την εποχή του Στράβωνα. Ένας Έλληνας αρχαιολόγος, ο Δημήτρης Γαρουφαλής, ξανακάνει το ταξίδι του Οδυσσέα στη Μεσόγειο συνθέτοντας τους μύθους, τις ζωντανές παραδόσεις, τις εικόνες των τόπων, τα μνημεία.

Αν η Οδύσσεια γραφόταν σήμερα, ο Οδυσσέας θα είχε περάσει από την Τένεδο, τη Μαρώνεια, την Τζέρμπα της Τυνησίας. Θα είχε συναντήσει τους Κύκλωπες στην Ταορμίνα, θα έφθανε έως το νησί Στρόμπολι, το Πόρτο Πότσο της Σαρδηνίας, το Μπονιφάτσιο της Κορσικής, τη Μάλτα, τη Μαδέιρα, το Γιβραλτάρ ή ακόμα και τις Αζόρες. Οι ντόπιοι θα του έδειχναν πολλά λιμάνια όπου η τοπική παράδοση πιστεύει ότι πάτησε το πόδι του ο Οδυσσέας, πολλά σπήλαια όπου κατέλυσε, τόπους όπου έκανε θυσίες, τα ερείπια ανακτόρων όπου παρέμεινε, συχνά παρά τη θέλησή του.

Επιστήμονες όλων των εποχών υποστήριξαν ότι τα κοφτερά βράχια της Σκύλλας και της Χάρυβδης πρέπει να βρίσκονται στα στενά της Σικελίας, ενώ υπάρχει διχογνωμία αν ο ομηρικός ήρωας άκουσε το γλυκό τραγούδι των Σειρήνων στις μαγευτικές παραλίες μεταξύ του Σορέντο και του Κάπρι, δεμένος πισθάγκωνα στο κατάρτι. Όπως παραθέτει ο κ. Γαρουφαλής σε μία από τις πολύτιμες παρεμβολές του, υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερα είδη που αναφέρονται ως λωτοί στην αρχαιότητα. Η ρίζα της λέξης είναι σημιτική και σημαίνει το λάβδανο, ενώ έχουν γίνει εμπεριστατωμένες έρευνες αν οι λωτοί που έφαγαν οι σύντροφοι του Οδυσσέα ήταν οι γλυκές τζιτζιφιές της Αφρικής, ο λωτός της Αιγύπτου ή κάποιο άλλο, πιο πικάντικο οπιούχο σκεύασμα.

Πολλή έρευνα έγινε επίσης για το αν η Σπηλιά της Καλυψώς, όπου ο Οδυσσέας πέρασε επτά χρόνια, βρίσκεται όντως στο νησάκι Γκόζο της Μάλτας και αν αυτή θα μπορούσε να είναι το σπήλαιο που υποδεικνύουν οι σημερινοί κάτοικοι στο Λάμπλα Μπέι.

Το ταξίδι της Οδύσσειας προχωρεί καταγράφοντας τους τόπους με τις φωτογραφίες τους και αρχαιολογικές παραστάσεις και συνθέτοντας τις συχνά αντιτιθέμενες απόψεις πλήθους επιστημόνων που αφιέρωσαν τη ζωή τους στη μελέτη του Ομήρου και των Επών του.

Απαντώντας στο ερώτημα από πού αντλεί τη δύναμή του ο ζωντανός μύθος που αντιστέκεται στις αποδομητικές τάσεις μιας εποχής που αντιστρατεύεται το υπερφυσικό στοιχείο, ο συγγραφέας παρατηρεί: «Ο ομηρικός μύθος προτάσσει το δικαίωμά μας να ξαναζήσουμε το μυθικό αίσθημα της ελευθερίας του υπερφυσικού και του φανταστικού. Είναι η χάρη και η ομορφιά του απίθανου και του ακατόρθωτου. Τα ατελείωτα ταξίδια του νου και της ψυχής μας». Για δε τον νόστο, επικαλείται την άποψη του Όσβαλντ Σβάντεβαλντ ότι «είναι ένα γεγονός που μέσα του φανερώνεται κάτι το πρωταρχικά ανθρώπινο και συνιστά μια επιστροφή στον εαυτό μας».

Για το αν η Ιθάκη του Οδυσσέα είναι η σημερινή Ιθάκη, η Λευκάδα, το Μεγανήσι, η Κεφαλονιά, οι Παξοί, η Ακαρνανία κ.ά., έχουν γραφτεί πολλά επιχειρήματα που παρατίθενται με ψυχραιμία, παρ' ότι ο συγγραφέας δεν παραλείπει να δηλώσει την άποψή του ότι η σημερινή Ιθάκη είναι ο τόπος του Οδυσσέα.

INFO

Δημήτρης Γαρουφαλής, «Οδύσσεια, ένα ταξίδι στη Μεσόγειο του Μύθου». Εκδόσεις Μίλητος, σελ. 331. Τιμή 80 ευρώ.