→ Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

Στα ίχνη του Οδυσσέα

Μαίρη Αδαμοπούλου, εφ. Τα Νέα, 17/3/2012

Σήμερα είναι γνωστό ως το μεγαλύτερο νησί της Τυνησίας. Η Τζέρμπα όμως ήταν η ομηρική γη των Λωτοφάγων. Το όρος Τσιρτσέο μεταξύ Ρώμης και Νάπολι, από τη θάλασσα, μοιάζει με νησί. Και ξεγελούσε τους ναυτικούς που νόμιζαν πως ήταν το ομηρικό νησί της Κίρκης. Οσο για το νησί του Αιόλου; Δεν ήταν άλλο από το Στρόμπολι - ένα από τα τέσσερα ενεργά ηφαίστεια της Ιταλίας. Το δε παλάτι του Αλκίνοου στο νησί των Φαιάκων βρισκόταν κάπου στην Παλαιοκαστρίτσα της Κέρκυρας.

Οι θεωρίες μπορεί να αλλάζουν κάθε τόσο και ουδείς να μπορεί να απαντήσει με σιγουριά πού ήταν οι τόποι που στάθηκε ο Οδυσσέας στο δεκαετές ταξίδι επιστροφής του στην Ιθάκη.Ομως και μόνο για το ότι τα ίχνη του πολυμήχανου ομηρικού ήρωα ακολούθησαν δύο σημαντικοί φιλέλληνες το 1912 - ο ελβετός φωτογράφος Φρεντ Μπουασονά και ο γάλλος ομηριστής Βικτόρ Μπεράρ - αξίζει τον κόπο να κάνουμε αυτό το ταξίδι μέσα από τις σελίδες του έργου τους «Ακολουθώντας το πλοίο του Οδυσσέα» που επανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αγρα, 79 χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση στα γαλλικά (στα ελληνικά μόλις το 1991), με πρωτοβουλία και δωρεά του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου. Ολα ξεκίνησαν το 1912 όταν ο σπουδαίος ομηριστής Μπεράρ - από τους σημαντικότερους της Ευρώπης - κάλεσε τον ήδη γνωστό τότε για τα καρέ του με θέμα τα ελληνικά τοπία φωτογράφο Μπουασονά να ταξιδέψουν στα μέρη από όπου πέρασε ο Οδυσσέας, να τα αναγνωρίσουν και να τα αποτυπώσουν φωτογραφικά.

Τοπία στοιχειωμένα από δυνάμεις και πλάσματα της ελληνικής μυθολογίας, τοπία που έμειναν αναλλοίωτα για πάνω από 3.000 χρόνια πριν αλωθούν από τον σύγχρονο πολιτισμό αιχμαλώτισε με τον φακό του ο Φρεντ Μπουασονά επιλέγοντας προσεκτικά τη στιγμή αλλά και τη γωνία λήψης ώστε άλλοτε να είναι πιο δραματικές κι άλλοτε πιο ήπιες ανάλογα με το ύφος της ομηρικής διήγησης.

«ἔνθεν δ᾿ ἐννῆμαρ φερόμην ὀλοοῖς ἀνέμοισιν / πόντον ἐπ᾿ ἰχθυόεντα: ἀτὰρ δεκάτῃ ἐπέβημεν / γαίης Λωτοφάγων, οἵ τ' ἄνθινον εἶδαρ ἔδουσιν», διηγείται ο Ομηρος. Και ο στίχος του από τη ραψωδία ι στέκει ως άλλη λεζάντα πάνω από μια φωτογραφία με ξάρτια καϊκιών από την Τζέρμπα. Λίγο πιο κάτω τη νεοελληνική μετάφραση (της Αλόης Σιδέρη) - «Μέρες εννιά παράδερνα μ' ενάντιους ανέμους στο ψαροτρόφο πέλαγος και τη δέκατη φτάσαμε στη γη των Λωτοφάγων που έχουν λουλούδια για τροφή...» - συνοδεύουν γυναίκες με παραδοσιακές φορεσιές κάτω από φοίνικες.

Ο περίπλους στη ρότα του Οδυσσέα έλαβε χώρα το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1912 με πολλές διακοπές. Ο Βικτόρ Μπεράρ έχει στα χέρια του την «Οδύσσεια» και θέλει να την πλαισιώσει με αντάξιες φωτογραφίες. Ο Φρεντ Μπουασονά κουβαλά μαζί του δυο ξύλινες φωτογραφικές μηχανές - μια για τις πόζες και μια για τα ενσταντανέ - και στη Σικελία αποβιβάζεται με 120 κιλά γυάλινες πλάκες. Μέσα από χιλιάδες αρνητικά σε πλάκες γυαλιού τελικώς επιλέγονται 165 από το Γιβραλτάρ, όπου αναζήτησαν τη σπηλιά της Καλυψώς, έως το Πόρτο Πότσο στη Σαρδηνία, όπου «εντόπισαν» το λιμάνι των Λαιστρυγόνων. Και από τη Νάπολι που «βρήκαν» τη σπηλιά του Κύκλωπα έως την ομηρική Ιθάκη. Παντού παρών ο φωτογραφικός φακός του Μπουασονά σε ετοιμότητα να επιβεβαιώσει τη θεωρία του Μπεράρ.

Το λεύκωμα δεν πρόλαβε να εκδοθεί όσο ζούσε ο ομηριστής και το έργο της ολοκλήρωσής του ανέλαβε ο δευτερότοκος γιος του και αρχαιολόγος Ζαν. Οι φωτογραφίες ακολούθησαν τη σειρά του έπους. Τα σχόλια περιορίστηκαν στο ελάχιστο. Και το αποτέλεσμα είναι ένα ταξίδι σε τόπους που μπορεί να αμφισβητείται σήμερα ότι σχετίζονται με τον Οδυσσέα και το ταξίδι της επιστροφής στην πατρίδα, όμως προσφέρουν αναμφισβήτητα μια νοσταλγική διαδρομή στο παρελθόν.