Αρχική σελίδα → Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

Όργια και δολοφονίες στη σκιά του Παρθενώνα

Παρασκευή Κατημερτζή, εφ. Τα Νέα, 27/8/2005

Γροθιά στο στομάχι όσων θέλουν να βλέπουν την αρχαιότητα με ροζ γυαλιά

Ο ENΔΟΞΟΣ ΠAPΘENΩNAΣ, ANTPΟ ΟPΓIΩN. KAΠΟTE ΣYNEBH KI AYTΟ. H KATPIN ΣAΛ ΦEPNEI ΣTHN EΠIΦANEIA ENAN KΟΣMΟ ΟΠΟY BAΣIΛEYΟYN TΟ ΣEΞ, H BIA, H EKMETAΛΛEYΣH THΣ ANΘPΩΠINHΣ ΣAPKAΣ KAI THΣ ZΩHΣ. KAI ΞEΓYMNΩNEI ΟXI MΟNΟ TA AΠΛYTA THΣ APXAIAΣ KΟINΩNIAΣ, AΛΛA KAI THN AΔYNAMIA TΩN ΔHMΟKPATIKΩN ΘEΣMΩN NA ΠPΟΣTATEYΣΟYN TΟ KΟINΩNIKΟ ΣYNΟΛΟ. TΟ BIBΛIΟ THΣ EINAI ENA ΟΔΟIΠΟPIKΟ ΣE ΠΟPNEIA, EYYΠΟΛHΠTEΣ KATΟIKIEΣ, KAΠHΛEIA KAI ANAKTΟPA, ΠΟY KΟBEI THN ANAΣA.

Είναι η σκοτεινή πλευρά της Αρχαίας Αθήνας, της Κορίνθου, της Αλεξάνδρειας και της Ρώμης. Ο αναγνώστης θα συναντήσει εδώ επώνυμους και ανώνυμους από την «άλλη όχθη» που βυθίζονται τακτικά στο κοινωνικό κενό - όπου οι αγύρτες, οι απατεώνες και οι πόρνες ζουν εξοστρακισμένοι σαν σκέτα διακοσμητικά ή χρηστικά αντικείμενα - αναζητώντας την απόλαυση. Από την απλή φυσική εκτόνωση ώς τις ακραίες διαστροφές. Όπως όμως δείχνει η συγγραφέας-φιλόλογος που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Ναντέρ του Παρισιού, επιστρατεύοντας το υλικό της από εκατοντάδες αρχαίες πηγές - φιλολογικές, λογοτεχνικές - που συχνά παραθέτει αυτούσιες, η διαφθορά δεν περιορίζεται μέσα στα γκέτο, είναι μεταδοτική. Έτσι «απόλαυση και βία, πλούτη και φτώχεια συγκροτούν την αντιφατική εικόνα ενός κόσμου όπου ο άνθρωπος εξυψώνεται μόνο εις βάρος άλλων ανθρώπων. Το ιδανικό που αντιπροσωπεύει για πολλούς ο αρχαίος ανθρωπισμός, στην πραγματικότητα στηρίζεται στην άρνηση ενός ολόκληρου μέρους της ανθρωπότητας που υποβιβάζεται στην τάξη του αντικειμένου. Κι αν πρέπει να κατονομάσει την αιτία, η K. Σαλ υποστηρίζει ότι ευθύνεται η «οικονομική ανισορροπία».

Όσο κι αν ο αρχαίος υπόκοσμος χωρίζει τον κόσμο σε άσπρο και (κατά κανόνα) μαύρο, σε θύτες και θύματα χωρίς τις αποχρώσεις και τις προσεγγίσεις που θα απέρρεαν από την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, τα όσα συγκαλυμμένα συνήθως αποκαλύπτει δίνουν μια γροθιά στο στομάχι όσων θέλουν να βλέπουν την αρχαιότητα με ροζ γυαλιά. H αλυσίδα παραγωγής του υποκόσμου, δουλεία-παιδική πορνεία (στην οποία επιμένει ιδιαίτερα το βιβλίο), γκλαμουριά - διαφθορά που παρακολουθούμε, είναι γερά σφυρηλατημένη. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Φαίδων του Σωκράτη ήταν ένας σκλάβος αγορασμένος κι ο ιδιοκτήτης του τον υποχρέωσε να εκδίδεται από τα παιδικά του χρόνια, όπως συνέβαινε και με δεκάδες χιλιάδες άλλους νέους. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε τελικά να γίνει ο αγαπημένος φίλος, μαθητής και εμπνευστής του δασκάλου του.

Σόλων, ο πρώτος μαστροπός

Τα πρώτα πορνεία στην Αθήνα τα άνοιξε ο Σόλων (αριστερά), με σκοπό να προστατεύσει την οικογενειακή εστία και την καθαρότητα της φυλής από τις φυσιολογικές ορμές των νέων. H Ασπασία (δεξιά), σύζυγος του Περικλή, είχε ως πηγή εσόδων την εκμετάλλευση οίκου ανοχής. H πόλη - κράτος άλλωστε είχε θεσπίσει φόρο, το πορνικόν. H παράσταση χρονολογείται απο το 490 π.X. Ρώμη Βίλα Τζούλια

Τα πρώτα πορνεία στην Αθήνα τα άνοιξε ένας από τους επτά σοφούς. Ο Σόλων, με σκοπό να προστατεύσει την οικογενειακή εστία και την καθαρότητα της φυλής από τις φυσιολογικές ορμές των νέων. Αγόρασε νεαρές σκλάβες και τις τοποθέτησε στα «σπίτια». Ο όρος πόρνη σημαίνει «πουλημένη στην αγορά». «Σε περιμένουν ολόγυμνες, να μη σε ξεγελάσουν. Κοίτα τες προσεκτικά. Δεν νιώθεις σε φόρμα; Κάτι σε στεναχωρεί; Άντε λοιπόν. H πόρτα τους είναι ορθάνοιχτη. H τιμή τους ένας οβολός...», γράφει κάποιος. Φθηνά, αν υπολογίσουμε ότι το μεροκάματο ενός εργάτη ήταν έξι οβολοί (μια δραχμή).

Σαν καλός μαστροπός, από τα δημόσια σπίτια η πόλη εισέπραττε φόρο, το πορνικόν - και αυτό το δικαίωμα το παραχωρούσε κάθε χρόνο σε αξιότιμους πολίτες. Έτσι δεν χρειάζεται να μας εκπλήσσει ότι η Ασπασία, σύζυγος του Περικλή, είχε ως πηγή εσόδων την εκμετάλλευση οίκου ανοχής, αφού πλήρωνε κανονικά τους φόρους της.

Στην ουσία η αφήγηση της ιστορίας του υποκόσμου πλέκεται γύρω από την εκμετάλλευση του ανθρώπινου σώματος. H συγγραφέας μας ερωτά από πού προέρχονται τα σάρκινα εμπορεύματα - οι δούλοι. Από τα έκθετα παιδιά, από την πειρατεία, την αρπαγή παιδιών στο ύπαιθρο. Μόνο που η μοίρα τους - η αιχμαλωσία, η απαγωγή, η κατάληξη ενός φτωχού ανθρώπου στα σκλαβοπάζαρα κι από 'κεί στα πορνεία και τα καπηλειά - παραμόνευε έξω απ' την πόρτα. Με πενήντα δραχμές αγόραζες ένα παιδάκι. Ενώ όμως η έκδοση ενός ελεύθερου παιδιού υπόκειτο σε θανατική ποινή, η σεξουαλική εκμετάλλευση και η εκπαίδευση των άτυχων αγοριών και κοριτσιών στην τέχνη της αποπλάνησης και απόσπασης χρημάτων και δωρεών άρχιζε πολύ νωρίς - στην παιδική ηλικία - για να αποσβέσουν τα έξοδα συντήρησης.

Με πενήντα δραχμές

H τιμή της διακόρευσης, υψηλή. Χίλιες δραχμές εισέπραξε μια αναξιοπαθής χήρα ενός τεχνίτη της Αθήνας, που έβγαλε την κόρη της στο σφυρί αφού πρώτα ξεπούλησε όλα τα υπάρχοντά της. Και το βιβλίο τεκμηριώνει με εκατοντάδες εδάφια και αποσπάσματα πηγών αυτές τις πληροφορίες, που δεν θα τις βρούμε γραμμένες στις τραγωδίες του Σοφοκλή.

H συνάντηση με τον Σοφοκλή γίνεται υπό άλλες συνθήκες. Κάποια μέρα, υποκύπτει στο κάλεσμα ενός όμορφου αγοριού. Το ζευγάρι βρίσκει κρησφύγετο στα τείχη, και το αγόρι αρπάζει τον ακριβό μανδύα του Σοφοκλή αφήνοντάς του τον δικό του μανδύα που ήταν κοντός. Τα ελεύθερα παιδιά και οι νέοι καθωσπρέπει οικογενειών ελκύονται από τις μουσικές, τους χορούς, τα ποτά, τα φαγητά, τα στεφάνια, τα παιχνίδια των συμποσίων και των καπηλειών, κάνουν νάζια, βάζουν στοιχήματα, μεθούν και... μπλέκουν. Με προστάτες εραστές και αντεραστές, με εκβιαστές, με παλιόμουτρα, σε καβγάδες, κλοπές, συμπλοκές. Συγκροτούν συμμορίες, προκαλούν σκάνδαλα, συκοφαντίες και δίκες, από τα χρονικά των οποίων μαθαίνουμε πολλά.

Νέαιρα, Λαΐς, Φρύνη, Θαΐς, εταίρες με εξουσία

«Συντηρώ πλουσιοπάροχα τη Λαΐδα για να την απολαμβάνω και όχι για να εμποδίζω τους άλλους να την απολαμβάνουν» είπε ο φιλόσοφος Αρίστιππος στον Διογένη (στη φωτό παράσταση του 500 π.X, Μουσείο Πολ Γκετί)

H ιστορία του υποκόσμου της Αρχαίας Ελλάδας ξετυλίγεται στην πολυπλοκότητά της μέσα από την ιστορία διαφόρων εταίρων. Παράδειγμα, μια τυπική λαϊκή πόρνη, η Νέαιρα, που αγοράσθηκε και ανατράφηκε μαζί με έξι άλλα παιδιά για να γίνει πόρνη. Εξελίχθηκε σε πόρνη πολυτελείας, κατόρθωσε να εξαγοράσει την ελευθερία της με τη βοήθεια των φίλων πελατών, παντρεύτηκε έναν παρηκμασμένο Αθηναίο πολίτη και αναρριχήθηκε κοινωνικά. Το έγκλημά της ήταν ότι πλασάρισε τα παιδιά της σαν γνήσιους Αθηναίους πολίτες και πάντρεψε την κόρη της - που την είχε εκπαιδεύσει στο επάγγελμα - με έναν τιτλούχο της Αθήνας: τον άρχοντα - βασιλέα. Το σκάνδαλο αποκαλύφθηκε και ο γάμος διαλύθηκε.

H Λαΐς, παιδάκι ακόμα, απήχθη από τη Σικελία και τοποθετήθηκε στον θίασο των ιερόδουλων της Κορίνθου. Ο φιλόσοφος Αρίστιππος αντιγυρίζει στον Διογένη που τον συμβουλεύει να εγκαταλείψει τη Λαΐδα: «Συντηρώ πλουσιοπάροχα τη Λαΐδα για να την απολαμβάνω κι όχι για να εμποδίζω τους άλλους να την απολαμβάνουν». Σημειωτέον ότι ο Αρίστιππος νοίκιαζε τη Λαΐδα δυο μήνες κάθε χρόνο. Οι περισσότερες εταίρες επιζητούσαν τέτοια συμβόλαια, και κάποτε δύο εραστές μπορούσαν να συνεταιρισθούν με συμβόλαιο για να εξασφαλίσουν πιο οικονομικά την ακριβή εταίρα.

H πιο ακριβή

Όταν η Λαΐς ζήτησε από τον ρήτορα Δημοσθένη 10.000 δραχμές για μια νύχτα, εκείνος έφυγε λέγοντας: «Δεν αγοράζω μια τύψη 10.000 δραχμές». Όμως ο αντίπαλός του, ρήτορας Αισχίνης, τον ονόμαζε «βάταλο» (που σημαίνει πρωκτός/τραυλός) αμφίβολης ποιότητας, και αποκάλυψε τη συνήθειά του να συχνάζει σε ύποπτα μέρη, ντυμένος με γυναικεία ρούχα. Το τέλος για τη Λαΐδα ήταν άδοξο. Μεθοκοπούσε και πήγαινε με νέους και γέρους για λίγους οβολούς, ώσπου οι τίμιες γυναίκες της Θεσσαλίας τη θανάτωσαν οικτρά.

H Φρύνη, άλλη διάσημη εταίρα, παρήγγειλε στον Πραξιτέλη ένα μπρούντζινο επιχρυσωμένο άγαλμά της και το αφιέρωσε στους Δελφούς, ενώ προσφέρθηκε να ανοικοδομήσει με δικά της έξοδα τα τείχη της Θήβας που είχε καταστρέψει ο Μέγας Αλέξανδρος υπό τον όρο να υπάρξει και επιγραφή με το όνομά της.

Οι εταίρες λοιπόν αποκτούν δύναμη και εξουσία. H Αθηναία Θαΐς, που συνοδεύει τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του υποβάλει την ιδέα να πυρποληθεί η Περσέπολη ή τα Σούσα. Ο εκκεντρικός Δημήτριος Πολιορκητής από την άλλη, εγκαθιστά μετά την κατάληψη της Αθήνας τις ευνοούμενές του στον Παρθενώνα. Οι πόρνες είναι οι βασίλισσες των βασιλιάδων, έλεγε σοφά ο Διογένης.

Στη Ρώμη

Συμμορίες και «λύκαινες»

Στη Ρώμη ο Καλιγούλας στήνει έναν οίκο ανοχής μέσα στο ανάκτορο και υποχρεώνει τις συζύγους επιφανών Ρωμαίων και τους γόνους ευγενών να εκδίδονται στο αυτοκρατορικό πορνείο (εδώ ο Μάλκολμ ΜακΝτάουελ στην ταινία «Καλιγούλας»)

Έμβλημα της Ρώμης ήταν η λύκαινα που ανέθρεψε τον Ρωμύλο και τον Ρέμο. Έτσι ονόμαζαν οι Ρωμαίοι και τις πόρνες. Λύκαινα - Lupa. Κύριο χαρακτηριστικό της Ρώμης ήταν ο συνωστισμός, το ανθρώπινο και πολεοδομικό χάος, που προκαλούσαν το ένα εκατομμύριο κατοίκων, αντίθετα με την Αθήνα που ήταν μια μικρή πόλη όπου ήταν αδύνατον να κρυφθείς. Έτσι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία όταν μιλάμε για τον υπόκοσμο της Ρώμης, ήταν οι συμμορίες, μαζί με τον κοσμοπολιτισμό των απολαύσεων. Χιλιάδες οι φυγάδες, οι σκλάβοι που συνέρρεαν για ένα δωρεάν συσσίτιο ή για να χαθούν στην ανωνυμία, και οργανώνονταν σε συμμορίες, έδερναν, απειλούσαν και σκότωναν θύματα τυχαία από την αδέσποτη μάζα των απόκληρων, συμβάλλοντας έτσι έμμεσα στον περιορισμό του υπερπληθυσμού, όπως άλλωστε και οι πυρκαγιές ή οι επιδημίες, που απλώνονταν ανεξέλεγκτα, παρά την παρουσία 22.000 «αστυνόμων». Τη νύχτα η Ρώμη ανήκε στους περιθωριακούς.

Στις συνοικίες της διασκέδασης, τη Βήλαυρο και τη Σοβόρα, τα κορίτσια και τα αγόρια ήταν στοιβαγμένα γυμνά στα μικρομάγαζα που πρόσφεραν ανακούφιση. Οι Ρωμαίοι είχαν μια προτίμηση στα σώματα που ήταν λίγο πιο χοντρά από ένα άχυρο. «Αυτοί οι χλωμοί γυμνοσάλιαγκες, οι αρρωστιάρες, οι αξιοθρήνητες πόρνες των δύο οβολών» όπως τις περιγράφει ένας συγγραφέας, επιτελούσαν το λειτούργημα της ανακούφισης δούλων, ξένων, στρατιωτών, εργατών της χειρότερης υποστάθμης.

Πολλές σεβάσμιες δέσποινες από τις πιο μεγάλες αριστοκρατικές οικογένειες αποζητούν τη συντροφιά μονομάχων της αρένας (το είδαμε και στην ταινία «Μονομάχος», με τον Ράσελ Κρόου και την Κόνι Νίλσεν)

Οι λύκαινες περιωπής κυκλοφορούσαν ελεύθερες στους δρόμους, στολισμένες με σκούρα ρούχα - για να ξεχωρίζουν από τα λευκά των τίμιων γυναικών. Γύρω από αυτές πλεκόταν η γνωστή αλυσίδα του δουλέμπορου, του μαστροπού, του προξενητή, του ευυπόληπτου ιδιοκτήτη ενός οίκου ανοχής, του πανδοχέα, του ταβερνιάρη - όπου συναντούσες τον κλέφτη, τον τυμβωρύχο και τον φονιά δίπλα στους ξένους εμπόρους που άφηναν τα αυστηρά σπίτια και τα καθαρά τους εδέσματα για να πιουν, να φάνε τσικνισμένα λουκάνικα και να χουφτώσουν τις σερβιτόρες στη βαριά ατμόσφαιρα της ταβέρνας.

Ο Αύγουστος απαγόρευσε με διάταγμα στους συγκλητικούς να μπαίνουν στο σπίτι των ορχηστών και στους ιππείς να ανήκουν στη συνοδεία τους. Μάταιος κόπος. Ο τρελός αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος επιδιδόταν δημόσια σε χυδαίες περιπτύξεις με τον ηνίοχο Ιεροκλή, αριστοκράτες μπαίνουν οι ίδιοι στον στίβο και αγωνίζονται (όπως ο Γράκχος, σαν μονομάχος), ο Καλιγούλας στήνει έναν οίκο ανοχής μέσα στο ανάκτορο, χτίζει δωμάτια κατά τα πρότυπα της Σοβόρας και μετατρέπει σε «λύκαινες» τις συζύγους επιφανών και τους γόνους ευγενών που τους υποχρεώνει να εκδίδονται στο αυτοκρατορικό πορνείο, ενώ ο ίδιος δανείζει χρήματα σε όσους επισκέπτες δεν έχουν να πληρώσουν. «Για τους Ρωμαίους η απόλαυση είναι στενά δεμένη με τον θάνατο κι ολόκληρος ο πολιτισμός τους μαρτυρεί αυτή την άρρηκτη σχέση ηδονής και αίματος», υπογραμμίζει η συγγραφέας.

Παράσταση από υδρία του 530 π.χ.

Μουσείο της Βιέννης

Στη Ρώμη, η Συμμορία του Νέρωνα - όλοι τον αναγνωρίζουν στους δρόμους τη νύχτα - ληστεύει, λεηλατεί και βιάζει, ενώ ο Νέρων έχει το θράσος να στήσει στο ανάκτορό του μια καντίνα για την εκποίηση της λείας. Στο Πεδίον του Άρεως οργανώνει ολόκληρη γιορτή, όπου συμμετείχαν πόρνες, ομοφυλόφιλοι και δέσποινες ή παρθένες, ενώ η διαβόητη Μεσσαλίνα, η σύζυγος του αυτοκράτορα Κλαύδιου, κατέχει τον τίτλο «αυτοκρατορική πόρνη» και τη φήμη της πιο ακόλαστης ώσπου σφάχτηκε με αυτοκρατορική διαταγή.

ΔΙΕΣΤΡΑΜΜΕΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Από τη μια η αναζήτηση της ηδονής ανάμεσα στους απόκληρους, κι από την άλλη η ύψιστη απόλαυση που προσεγγίζεται μέσα από το φαντασιακό στοιχείο. Είναι πλούσιοι - αλλά προσποιούνται τους φτωχούς - και διατηρούν στα μέγαρά τους ένα βρώμικο δωματιάκι για να αποσύρονται. Είναι συγκλητικοί ιππείς αυτοκράτορες, μα κάνουν τους μουλαράδες, τους μονομάχους ή τους αγύρτες. «Ρωμαϊκά όργια και ιερόσυλες παρωδίες, μαρτυρούν μια διεστραμμένη αντίληψη του πολιτισμού και τονίζουν ωμά την εσωτερική ανισορροπία των αρχαίων κοινωνιών», καταλήγει η συγγραφέας.

Μα είναι δυνατόν να ήταν τα πράγματα μόνον έτσι, διερωτάται ο αναγνώστης που φθάνει εξαντλημένος στο τέλος αυτής της οδύσσειας στους δρόμους της διαφθοράς. Και ναι και όχι. Αν κάποιος σηκώσει το καπάκι που σκεπάζει τους βόθρους της κοινωνίας όπου συγκεντρώνονται τα απόβλητα, σήμερα όπως και τότε, πλημμυρίζουν.