→ Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

H ζωή κάτω από την Ακρόπολη

Μαρία Θερμού, εφ. Το Βήμα, 30/7/2006

Ο συμπαγής αρχαιολογικός χώρος που αποκαλύφθηκε στου Μακρυγιάννη μαρτυρεί ότι, σε μικρή απόσταση από τα λαμπρά ιερά με τα ονομαστά έργα τέχνης των μεγάλων καλλιτεχνών, οι άνθρωποι τα έφερναν βόλτα με δυσκολία

Το εσωτερικό της υπόγειας καμαροσκέπαστης δεξαμενής όπως αποκαλύφθηκε σε οικία στο οικόπεδο Μακρυγιάννη

H περιπέτεια της κατασκευής ενός σπιτιού άρχιζε ως εξής: η οικογένεια, οι συγγενείς και οι φίλοι συγκεντρώνονταν στον χώρο όπου θα κτιζόταν η οικία και εκεί μια ιεροπραξία ελάμβανε χώρα. Ήταν μια θυσία θεμελίωσης, κατά την οποία μέσα σε έναν μικρό λάκκο έκαιγαν κομμάτια από ζώα ή πτηνά εν είδει προσφοράς προς τους θεούς. Με μικρά αγγεία έκαναν τις σπονδές. Και σε άλλα εναπέθεταν στερεές προσφορές. Τέλος, με την ολοκλήρωση της τελετής ο λάκκος σφραγιζόταν με το δάπεδο της οικίας.

Σε όλη την αρχαιότητα οι άνθρωποι απευθύνονταν με αυτόν τον τρόπο στους θεούς ζητώντας προστασία από το κακό. Και η δύναμη αυτής της ανάγκης ήταν τέτοια ώστε να επιβιώσει ως σήμερα. Οπως είναι βέβαιο λοιπόν ότι τα σπίτια της αρχαιότητας εγκαινιάζονταν με μια τελετή θυσίας, το ίδιο βέβαιο είναι ότι στα θεμέλια των περισσότερων πολυκατοικιών της περιοχής του Μακρυγιάννη - και όχι μόνον ασφαλώς -, όπου ολοκληρώνεται ήδη το Νέο Μουσείο Ακροπόλεως, ένας σφαγμένος κόκορας έχει επισφραγίσει τις ευχές των ιδιοκτητών για την καλοτυχία του εγχειρήματος. Γιατί το σπίτι υπήρξε σε κάθε εποχή το καταφύγιο του ανθρώπου και η ζωή μέσα σε αυτό το σημαντικότερο μέρος της προσωπικής του ιστορίας.

Πώς ήταν όμως η ζωή των ανθρώπων κατά την αρχαιότητα στα σπίτια κάτω από την Ακρόπολη; Σε μικρή απόσταση από τα λαμπρά ιερά με τα ονομαστά έργα τέχνης των μεγάλων καλλιτεχνών η ζωή κυλούσε δύσκολα. Αυτό δείχνουν οι ανασκαφές της A´ Εφορείας Αρχαιοτήτων που έγιναν υπό την εποπτεία των αρχαιολόγων κυρίας Σταματίας Ελευθεράτου και κυρίας Νικολέττας Σαραγά και οι οποίες αποκάλυψαν έναν συμπαγή αρχαιολογικό χώρο στο οικόπεδο Μακρυγιάννη.

H γειτονιά

Πήλινη κουδουνίστρα (πλαταγή) σε μορφή παιδικής μορφής που φέρει κουκούλα (3ος-4ος αι.)

«Οι δύο μεγάλες ανασκαφές του οικοπέδου (σταθμός του μετρό και μουσείο), μια έκταση 10.000 τ.μ. περίπου, έδωσαν την ευκαιρία να έλθουν στο φως και μαρτυρίες της ζωής των ανθρώπων που έζησαν στη σκιά του βράχου της Ακροπόλεως χιλιάδες χρόνια πριν» λέει η κυρία Ελευθεράτου. «H ανασκαφή αποκάλυψε μια καλά οργανωμένη γειτονιά με μεγάλη διάρκεια ζωής, από τα τέλη του 5ου αιώνα π.X. ως τον 12ο αιώνα, με δρόμους, σπίτια, λουτρά και εργαστήρια, αλλά και μεγάλο αριθμό αντικειμένων που δείχνουν τις συνήθειες και τον τρόπο με τον οποίο οι κάτοικοι της περιοχής αντιμετώπιζαν τις ανάγκες της καθημερινής τους ζωής, οργάνωναν το νοικοκυριό τους, μεγάλωναν τα παιδιά τους και λάτρευαν τους θεούς τους» προσθέτει.

Στις ανασκαφές αποκαλύφθηκαν 32 «εγκαίνια», τελετές θεμελίωσης δηλαδή, στη συνέχεια όμως οι άνθρωποι είχαν να επιλύσουν τα πρακτικά προβλήματα. Με βασικό φυσικά αυτό του νερού. Πηγάδια, υπόγειες δεξαμενές και κατά τη βυζαντινή εποχή οι κινστέρνες (στεγασμένες, καμαροσκέπαστες δεξαμενές) αλλά φυσικά και οι δημόσιες κρήνες κάλυπταν τις ανάγκες (περισσότερες από 50 δεξαμενές και 70 πηγάδια εντοπίστηκαν από τις ανασκαφές). Και όταν τα πηγάδια στέρευαν ή οι δεξαμενές ήταν άχρηστες, πετούσαν μέσα σε αυτά την κατεστραμμένη οικοσυσκευή τους. Σπασμένα μαρμάρινα γλυπτά και αρχιτεκτονικά μέλη, αγαλμάτια, ειδώλια, λυχνάρια, παιδικά παιχνίδια και κυρίως πήλινα αγγεία υπήρξαν έτσι η πλούσια σοδειά των αρχαιολόγων από την ανασκαφή.

Τις νύχτες τα σπίτια φωτίζονταν με λυχνάρια τα οποία γέμιζαν με λάδι. Από τα ρωμαϊκά χρόνια μάλιστα οι λύχνοι διακοσμούνταν με ανάγλυφες παραστάσεις, που από τον 4ο ως τον 5ο μ.X. αιώνα είναι πλέον διάφορα χριστιανικά σύμβολα. Όσο για τη θέρμανση, αυτή γινόταν με τα πύραυνα, δηλαδή τα μαγκάλια ή τις φουφούδες, τα οποία επιπλέον χρησιμοποιούνταν και για το μαγείρεμα του φαγητού.

H εστία

Χάλκινο, στρεφόμενο κλειδί των βυζαντινών χρόνων

Κάθε σπίτι είχε την εστία του, συχνά κτιστή, αλλά και τον φούρνο, ενώ τα σκεύη ήταν πολλά. Πιθάρια και μεγάλοι οξυπύθμενοι αμφορείς κατ' αρχάς για τη μεταφορά και την αποθήκευση αγαθών και άλλα μικρότερα για τη μετάγγιση υγρών (λαγήνους, ληκύθους, πρόχους). Μεταξύ άλλων, ειδικά αγγεία χρησιμοποιούνταν για το πήξιμο τυριού (ιγδία) και λίθινες θυείες (γουδιά) για το τρίψιμο μπαχαρικών, ενώ πλήθος ήταν οι πήλινες λεκάνες. Το βράσιμο γινόταν σε χύτρες και σε λοπάδες (ρηχές χύτρες), οι εσχάρες ιχθυοπτρίδες χρησιμοποιούνταν για το ψήσιμο των ψαριών, των κρεάτων και του ψωμιού, ενώ οι σείσωνες ήταν τηγανόσχημα σκεύη για το καβούρδισμα των αρωματικών σπόρων και των καρπών.

Μικροί φορητοί βωμοί επάνω στους οποίους έκαιγαν θυμιάματα, αγαλματίδια και ειδώλια θεοτήτων, λυχνάρια με παραστάσεις θεών και άλλα τελετουργικά σκεύη δείχνουν ότι οι άνθρωποι είχαν ανάγκη να ασκούν τη λατρεία και στο σπίτι. H οποία βέβαια αλλάζει από εποχή σε εποχή, ώσπου στις αρχές του 5ου αιώνα με την επικράτηση του χριστιανισμού οι επιστήθιοι σταυροί και τα φυλακτά αποκτούν την ιερή θέση τους στο σπίτι.

H κοινωνία

Πήλινο ειδώλιο ζώου με γραπτή διακόσμηση (1350-1250 π.X. )

H κοινωνική διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών είχε πρωταρχικά την έκφρασή της στο σπίτι, όπου οι δραστηριότητες ήταν ξέχωρες. Ειδικό δωμάτιο του σπιτιού, ο ανδρώνας, που βρισκόταν στο ισόγειο, χρησιμοποιούνταν για τη διεξαγωγή του συμποσίου όπου οι συνδαιτυμόνες έτρωγαν, έπιναν, συζητούσαν, διασκέδαζαν με παιχνίδια αλλά και με μουσική, χορό και τραγούδι, που προσφέρονταν από τις εταίρες και τις αυλητρίδες.

Ο γυναικωνίτης, αντίθετα, ήταν ο αποκλειστικός χώρος των γυναικών, οι οποίες ωστόσο είχαν όλο το σπίτι υπό την ευθύνη τους. Εκεί μεγάλωναν τα παιδιά, επέβλεπαν τους δούλους αλλά και ύφαιναν στον αργαλειό. Φρόντιζαν ιδιαίτερα όμως και την εμφάνισή τους παρασκευάζοντας τα καλλυντικά (ψιμύθια) στο σπίτι, φτιάχνοντας περίτεχνες κομμώσεις και φορώντας κοσμήματα· όχι απλώς ως συμπλήρωμα της εμφάνισης αλλά και ως μέσο προβολής και κοινωνικής καταξίωσης.

Σε επάλληλες στρώσεις, η μία οικία επάνω στην άλλη, και με κάθε νέα εποχή να διαδέχεται την προηγούμενη αυτή η αρχαία γειτονιά φιλοξένησε τις ζωές πολλών καθημερινών ανθρώπων με τα όνειρα, τις χαρές και τις αγωνίες τους να μιλούν μέσα από κάθε μικρό ή μεγάλο σημερινό αρχαιολογικό εύρημα.

Το Μουσείο και η Ανασκαφή

Λύχνος με παράσταση ήλιου (6ος αι.)

Ευρήματα από τον χώρο ανέγερσης του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως, 550 τον αριθμό, παρουσιάζονται στην έκθεση «Το Μουσείο και η Ανασκαφή», η οποία οργανώθηκε στο κτίριο Βάιλερ αφενός για να δώσει μια πρώτη γεύση του υλικού που έχει συγκεντρωθεί αλλά και για να λειτουργήσει ως «πιλότος» για την οριστική ανάδειξή του in situ στον αρχαιολογικό χώρο που έχει ενταχθεί στο μουσείο. Όπως σημειώνει στον πρόλογο του καταλόγου της έκθεσης ο πρόεδρος του Οργανισμού Ανέγερσης Μουσείου Ακροπόλεως, καθηγητής κ. Δημήτρης Παντερμαλής: «Εδώ δοκιμάζονται τα υλικά των κατασκευών, η προσπέλαση του επισκέπτη, η θεματική οργάνωση των αρχαιολογικών ευρημάτων και η εκθεσιακή αισθητική που επιβάλλει την ένταξη της ανασκαφής στην αρχιτεκτονική του μουσείου». Επιστημονικό προσωπικό με επικεφαλής την αρχαιολόγο κυρία Σταματία Ελευθεράτου, που ανέλαβε την επεξεργασία του πολυάριθμου αρχαιολογικού υλικού, προετοίμασε τόσο τη συγκεκριμένη περιοδική έκθεση και συνέταξε τον λεπτομερή κατάλογο (πολύτιμο οδηγό για τις πληροφορίες που παρατίθενται) όσο και τη μόνιμη, η οποία θα γίνει στο επιτόπιο μουσείο. Και όπως σημειώνει η προϊσταμένη της A' Εφορείας Αρχαιοτήτων, δρ Άλκηστις Χωρέμη-Σπετσιέρη, η έκθεση δίνει τελικώς «μια ιδέα της ζωής του πυκνοκατοικημένου αυτού τμήματος της πόλης στους πρόποδες της Ακρόπολης».