→ Ιστορία → Αρχαία ελληνική ιστορία

Ο εργολάβος του Παρθενώνα

Τάκης Θεοδωρόπουλος, εφ. Τα Νέα, 6/11/2010

Συντόνισε την ανέγερση του ναού µε... δανεικά από το συµµαχικό ταµείο

Είναι το πιο πολυσυζητηµένο πρόσωπο των ηµερών, ο «καταζητούµενος» των αυτοδιοικητικών εκλογών. Κι όµως παραµένει «αγνώστων λοιπών στοιχείων» και, αν και πολλούς τροµοκρατεί, δεν υπήρξε τροµοκράτης. Παρ’ όλα αυτά θυµίζει κουκουλοφόρο, αφού το πρόσωπό του µας το κρατάει κρυφό η ίδια η Ιστορία που διέσωσε το όνοµά του.

Ξέρουµε ότι υπήρξε ένας από τους δύο αρχιτέκτονες του Παρθενώνα, δεν ξέρουµε όµως τι ακριβώς έκανε και για ποιον λόγο κέρδισε την υστεροφηµία του.

Η άγνοια που έχουµε για τον Καλλικράτη είναι αντίστοιχη µε αυτήν του ψηφοφόρου της Κυριακής, που καλείται να εγκρίνει τη «νέα αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης» όπως χαρακτήρισε ο νοµοθέτης το «σχέδιο Καλλικράτης».

Κατ’ άλλους, ο πρόγονος και συνονόµατος του σχεδίου της αυτοδιοικητικής µεταρρύθµισης υπήρξε αρχιτέκτων, «άρχων των εργατών» όπως ορίζει την ιδιότητα ο Πλάτων στον Πολιτικό του. Οµως, αν και το όνοµά του, µαζί µε το όνοµα του Ικτίνου υπογράφουν την αρχιτεκτονική του Παρθενώνα, ο ρόλος του παραµένει µάλλον δυσδιάκριτος. Οι αρχαιολόγοι αποκαλούν το οικοδόµηµα «ο ικτίνιος Παρθενών», κανείς όµως δεν το έχει αποκαλέσει «καλλικράτειο».

Ηταν µεν αρχιτέκτων, αλλά φαίνεται πως δεν ήταν και τόσο εµπνευσµένος αν κρίνουµε από τον µικρό ιωνικό ναό της Απτέρου Νίκης, αυτόν που βρίσκεται στη δεξιά πλευρά των Προπυλαίων και του αποδίδεται. Με τον µέτριο βαθµό που του δίνουν φτάνουν να υποβαθµίσουν και τη συµµετοχή του στον σχεδιασµό του «Οικοδοµήµατος των οικοδοµηµάτων».

Ορισµένοι µάλιστα υποθέτουν πως ο Καλλικράτης δεν είχε καµία σχέση µε τον ναό που βλέπουµε σήµερα. Ισχυρίζονται πως αυτός ανέλαβε την ανοικοδόµηση του Παρθενώνα λίγα χρόνια µετά την καταστροφή του από τους Πέρσες και το έργο του είχε ολοκληρωθεί όταν ο Περικλής αποφάσισε να το γκρεµίσει για να στήσει στη θέση του την «κιβωτό» της πολιτείας του. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστώνουν τον άτυχο Καλλικράτη µε τα σχέδια του Ηφαιστείου, του ναού του Ποσειδώνος στο Σούνιο, τον ναό της Νέµεσης στον Ραµνούντα και κάποιον άλλον µικρό ναό στις όχθες του Ιλισού που καταστράφηκε τον 19ο αι., πριν ακόµη θυσιαστεί το ποτάµι στον βωµό της ανοικοδόµησης της σύγχρονης Αθήνας. Το εγχείρηµα. Οι περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν ότι ο Καλλικράτης ήταν ο αρχιεργολάβος των εργασιών στον Παρθενώνα. Μη βιαστείτε να ανατριχιάσετε στην ιδέα πως η περίφηµη µεταρρύθµιση φέρει το όνοµα ενός εργολάβου, κατ’ εξοχήν υπόπτου για πάσης φύσεως λαµογιές. Σκεφθείτε απλώς ποιες ικανότητες απαιτούνταν τη µακρινή εκείνη εποχή για να οργανώσεις και να επιβλέψεις την εκτέλεση του γιγάντιου εγχειρήµατος.

Οπως µας πληροφορεί ο Μανόλης Κορρές στο έργο του «Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα», για να γίνει ένα κιονόκρανο χρειαζόταν 40 τόνους µάρµαρο – σκέτη οικολογική καταστροφή για την ακρίβεια. Μετά την πρώτη επεξεργασία του, όταν πια ήταν έτοιµο να βγει από το λατοµείο, ζύγιζε 12 τόνους και για να ολοκληρωθεί απαιτούνταν 2 µήνες δουλειά. Στα 5 πρώτα χρόνια των εργασιών είχαν µεταφερθεί 11.000

ογκόλιθοι στην κορυφή του ιερού λόφου, µε µηχανήµατα τα οποία δεν αποκλείεται να είχε σχεδιάσει ο ίδιος ο αρχιεργολάβος – πάντως δεν µπορούσε να τα εισαγάγει από τη Γερµανία.

Σκεφθείτε πόσα συνεργεία έπρεπε να συντονιστούν – και ένα συνεργείο του 5ου αι. π.Χ. στην Αθήνα δεν θα διέφερε και πολύ από τη σηµερινή διοίκηση όπου ο καθένας έχει την άποψή του, συνήθως αντίθετη από αυτήν του διπλανού του. Αν µάλιστα συνυπολογίσετε το γεγονός ότι τα αρχικά σχέδια του οικοδοµήµατος αναπροσαρµόζονταν συνεχώς, ότι ο Παρθενών δεν έχει ούτε µία ευθεία γραµµή και ότι κανένα από τα οικοδοµικά στοιχεία του δεν µοιάζει µε το διπλανό του, τότε µπορείτε να αρχίσετε να εντυπωσιάζεστε από τις ικανότητες του αρχιεργολάβου του.

Να θυµηθούµε ακόµη πως κατάφερε να παραδώσει την οικοδοµή έτοιµη µέσα σε µόλις οκτώ χρόνια και να συνυπολογίσουµε ότι, εκτός από τις άλλες αντικειµενικές δυσκολίες, είχε να αντιµετωπίσει τους χαρακτήρες των συµπρωταγωνιστών του. Τι κάνεις όταν ο Φειδίας και ο Ικτίνος διαφωνούν για το ακριβές σηµείο όπου πρέπει να τοποθετηθεί ο ογκόλιθος ο οποίος µόλις κρατιέται από τις τροχαλίες; Περιµένεις να αποφασίσουν ή αποφασίζεις εσύ ο ίδιος;

Και πώς αντιµετωπίζεις τον ολύµπιο, πλην όµως εν εξάλλω καταστάσει, Περικλή που σε κατηγορεί ότι καθυστερείς;

Και το κυριότερο. Πώς ξυπνάς κάθε πρωί όταν ξέρεις ότι την κάθε κίνησή σου την µετράει το πιο καχύποπτο και απρόβλεπτο πλάσµα που γεννήθηκε ποτέ, ο Δήµος της Αθήνας, όχι ο σηµερινός µε τα σκουπίδια, ο δήµος της εποχής εκείνης, ο απόλυτος κυρίαρχος της δηµοκρατίας; Το υπέρογκο κόστος που απαιτήθηκε για να ολοκληρωθεί το οικοδόµηµα και του οποίου µεγάλο µέρος διαχειρίστηκε ο αρχιεργολάβος, µάλλον σε κάνει να υποθέσεις ότι ο άνθρωπος ξυπνούσε και κοιµόταν, ας µου επιτραπεί ο αναχρονισµός, µε το «πιστόλι στον κρόταφο». Μην ξεχνάµε ότι ο Φειδίας είχε προβλέψει πως θα τον κατηγορούσαν ότι έκλεψε χρυσό από το άγαλµα της Αθηνάς και φρόντισε να µπορεί να αφαιρεθεί και να ζυγιστεί.

Συµπέρασµα: ο Καλλικράτης της εποχής εκείνης, όπως και ο σηµερινός ακριβώς, αναγκάστηκε κατ’ αρχάς να συγκρουσθεί µε την καχυποψία των συµπολιτών του. Είναι µάλιστα βέβαιο πως αν δεν υπήρχαν η αποφασιστικότητα, η φιλοδοξία και το πείσµα ορισµένων ξεχωριστών Αθηναίων, ο Παρθενών δεν θα είχε ολοκληρωθεί ποτέ. Και στο σηµείο αυτό σταµατούν οι ιστορικές αναλογίες γιατί βέβαια κανείς δεν πιστεύει πως είναι έργο που απευθύνεται στην αιωνιότητα η αντικατάσταση 57 νοµαρχιών από τις 13 περιφέρειες και ο περιορισµός των δήµων από 910 σε 325.

Η χρηµατοδότηση. Αντιθέτως, εκείνο που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι πως η οικοδόµηση του Παρθενώνα όχι µόνο εξάντλησε τα οικονοµικά της Αθήνας, αλλά σε µεγάλο µέρος της χρηµατοδοτήθηκε από το συµµαχικό ταµείο, κοινώς έγινε µε δανεικά.

Με µια µικρή διαφορά: η Αθήνα του 5ου αι. π.Χ. είχε τη δύναµη να απαιτήσει από τους συµµάχους της να χρηµατοδοτεί τις φιλοδοξίες των ηγετών της – στην ανάγκη στέλνοντας και µερικές τριήρεις για τα περαιτέρω. Η Ελλάδα του 21ου αι. όµως, δυστυχώς, µόνο εκλιπαρώντας για ελεηµοσύνη µπορεί να βρει τους πόρους που απαιτούνται για τον εκσυγχρονισµό της.

ΕΙΠΑΝ ΓΙ' ΑΥΤΟΝ

Τον µεν γαρ εκατόµπεδον Παρθενώνα Καλλικράτης ειργάζετο και Ικτίνος... το δε µακρόν τείχος, περί ού Σωκράτης ακούσαι φησιν αυτός εισηγουµένου γνώµην Περικλέους, ηργολάβησε Καλλικράτης. Πλουτάρχου «Βίοι» «Περικλής» κεφ. 13