Ταξίδι στην αρχαία μαγεία

Μάγια, κατάρες και ξόρκια αποκαλύπτουν την ιστορία και τα μυστικά τους σε 49 αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία σε ολόκληρη την Ελλάδα

Δεν χρειαζόταν ντιμπέιτ για να νικήσεις τον πολιτικό σου αντίπαλο στην αρχαιότητα. Αρκούσε ένα μολύβδινο πλακίδιο με μια κατάρα χαραγμένη! Η μαγεία είχε «λύσεις» όχι μόνο για την πολιτική, αλλά και για τη νίκη σε αθλητικούς αγώνες, την καταστροφή του ανταγωνιστή στον επαγγελματικό στίβο και οπωσδήποτε για ερωτικά μπερδέματα. Και για όσους δεν είχαν χρόνο για να φτιάξουν καταδέσμους (όπως ονομάζονται τα μολύβδινα πλακίδια), ένα φάσκελο ήταν αρκετό. Τα μυστικά της μαγείας, ως στοιχείο πολιτισμού, από τη Νεολιθική Εποχή μέχρι και τα νεώτερα χρόνια αποκαλύπτουν 49 μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Αφορμή ο εορτασμός των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς, που φέτος έχουν ως θέμα «Μάγοι, ξόρκια και φυλακτά- Η μαγεία στον αρχαίο και χριστιανικό κόσμο». Και υπόσχονται μέσα από ειδικές εκθέσεις, ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα να μυήσουν τους επισκέπτες- με ελεύθερη είσοδο- στον σκοτεινό και διαχρονικό κόσμο της μαγείας από σήμερα έως την Κυριακή.

Στο Εθνικό Αρχαιολογικό. «Όσο υπάρχει άνθρωπος θα υπάρχει και μαγεία. Όσο υπάρχει θεός θα υπάρχει και αντίθεος», λέει στα «ΝΕΑ» η αρχαιολόγος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Αλεξάνδρα Χριστοπούλου, που θα ξεναγεί τους επισκέπτες σήμερα και την Κυριακή. «Φθόνος, πλεονεξία και φόβος θα ωθούν πάντα τον άνθρωπο να αναζητά σε εξωπραγματικά πεδία τρόπους για να διώξει το κακό και να προσελκύσει το καλό ή το αντίστροφο».

Απόδειξη πως στη μικρή έκθεση του ΕΑΜ οι επισκέπτες θα ανακαλύψουν φυλαχτά από την προϊστορική εποχή μέχρι μια επιτύμβια στήλη (βγαίνει για πρώτη φορά από τις αποθήκες) με... μούντζες δίπλα στον νεκρό, καθώς «με το φάσκελο έστελ ναν στον απέναντι το κακό μάτι», εξηγεί η κ. Χριστοπούλου. «Ακόμη και η λέξη φάσκελο προέρχεται από τον σφακελισμό που σημαίνει "κάνω να τρέμει"». Όσο για το ταξίδι στη μαγεία, θα συνεχιστεί με αρχαία τάματα στον Ασκληπιό- μάτια, αυτιά, μαστοί, γεννητικά όργανα- ενώ ένας κατάλογος θα επιτρέπει σε όσους το επιθυμούν να ανακαλύψουν δεκάδες ακόμη εκθέματα σχετικά με τη μαγεία στις αίθουσες του μουσείου.

Στην Ακρόπολη. «Πάρε λάδι στα χέρια σου και πες: Ο Δίας φύτεψε έναν σπόρο σταφυλιού κι αυτός χωρίζει τη γη. Δεν τον φύτεψε, δεν ανθίζει». Αρκούσε και μόνο αυτή η φράση για να περάσει ο πονοκέφαλος. «Μαγική» συνταγή, όμως υπάρχει και για όσους ήθελαν να προλάβουν την ημικρανία: «Η Ανταύρα βγήκε από τη θάλασσα. Σαν ελαφίνα ανεβόησε, σαν αγελάδα ανέκραξε. Τη συναπάντησε η Εφεσία Άρτεμις: "Ανταύρα, που πηγαίνεις;", "Στο ημίκρανο", "Να μην πας..."». Είναι μερικές μόνο από τις αρχαίες θεραπευτικές μαγικές συνταγές που θα ακούσουν όσοι βρεθούν την Κυριακή στις 11.00 στο Ιερό του Ασκληπιού, στη Νότια Κλιτύ της Ακρόπολης, όπου θα υποδέχεται το κοινό το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων.

Στην Ερμού. Μαγεία και βασκανία όμως υπήρχαν και στα βυζαντινά χρόνια. Εποχή που έγιναν της μόδας τα αντιβασκάνια- όπως θα μάθουν όσοι φτάσουν έως το κτίριο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (Ερμού 134) όπου μέσω εποπτικού υλικού παρουσιάζει τη βασκανία η Εφορεία Αρχαιοπωλείων και Ιδιωτικών Αρχαιολογικών Συλλογών. «Αν και έχουν την αποδοκιμασία της κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας, τα αντιβασκάνια από μεταξωτό ύφασμα περιείχαν ευχές, τρίχες και οστά ζώων ή βότανα με μαγική δράση».

Στην Αρχαία Αγορά. Ο Αβρασάξ- πτηνόμορφος δαίμονας που φέρνει στο ξόρκι τη διάρκεια και αν τα γράμματα του ονόματός του διαβαστούν ως αριθμοί, έχουν άθροισμα 365, όσες και οι μέρες του χρόνου- θα περιμένει όσους φτάσουν στην Αρχαία Αγορά. Βγαλμένοι από τα πηγάδια- διότι θεωρούνταν πύλες του Κάτω Κόσμου- οι κατάδεσμοι της Αγοράς που εκτίθενται για πρώτη φορά αποκαλύπτουν ερωτικές και δικαστικές κόντρες, ενώ αγγεία «μιλούν» για τις διάσημες μάγισσες της αρχαιότητας, Μήδεια και Κίρκη.

Στον Πειραιά. Μια διαφορετική πτυχή της μαγείας περιμένει όσους φτάσουν μέχρι τον Πειραιά: εκείνη της σκηνής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά μέσα από τη φωτογραφική έκθεση «Deus ex machina. Η μαγεία της σκηνής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Ένα επίτευγμα της τεχνολογίας των μηχανισμών σκηνής του 19ου αιώνα», στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά (Φίλωνος 29), διοργάνωση της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Νεωτέρων και Σύγχρονων Μνημείων.

Από την Κίρκη στον Χάρι Πότερ

Κάθε γωνιά σχεδόν της Ελλάδας έχει να πει και μια ιστορία για τα μάγια. Από τα Ιωάννινα όπου σε ξενάγηση στο αρχαιολογικό μουσείο θα μάθουν οι επισκέπτες τους τρόπους μαντείας στο ιερό της Δωδώνης ώς το Σουφλί όπου στο Μουσείο Μετάξης τα παιδιά θα μάθουν τι μαγειρεύουν οι μάγισσες με τη βοήθεια της παραμυθούς Σάσας Βούγλαρη. Και από την Αιανή Κοζάνης όπου το ταξίδι θα ξεκινά από την Κίρκη για να φτάσει στον Χάρι Πότερ με ενδιάμεση παρουσίαση γνωστών μαγισσών και μάγων της μυθολογίας και της ιστορίας. Ηχηρές είναι οι απουσίες του Νέου Μουσείου Ακρόπολης και του Κεραμεικού (όπου έχουν βρεθεί πολλοί κατάδεσμοι, καθώς οι κατάρες θάβονταν συχνά μαζί με τους νεκρούς για να μεταφερθούν ευκολότερα στον Κάτω Κόσμο).

Τα πιο παράξενα

Αρχαία Αγορά: Μολύβδινοι κατάδεσμοι (κατάρες) από τα πηγάδια της Αρχαίας Αγοράς παρουσιάζονται για πρώτη φορά.

Εθνικό Ιστορικό Μουσείο: Ξόρκια και μάγια που σώθηκαν σε χειρόγραφα και αποτυπώθηκαν σε φορεσιές, πολεμικές εξαρτύσεις και κοσμήματα.

Νομισματικό Μουσείο: «Κυνήγι» των μυθικών όντων στον ζωγραφικό διάκοσμο του Ιλίου Μελάθρου.

Αρχαιολογικό Μουσείο Βέροιας: Το αργυρό φυλακτήριο με μαγικό κείμενο που βρέθηκε στη Βέροια γίνεται το επίκεντρο των αφισών που θα αναρτηθούν στο μουσείο.

Ιερά Μονή Ρεντίνας, Άγραφα: Τα ζώδια και ο τροχός της ζωής στην Ιερά Μονή Ρεντίνας Αγράφων είναι το θέμα ομιλιών και ξεναγήσεων.