Αρχική σελίδα → Ιστορία → Μεσαιωνική Ιστορία

Ο Κάμπος με τα Κοτσύφια

Δημήτρης Μιχαλόπουλος, εφ. Το Βήμα, 7/6/1998

Ο Δημ. Μιχαλόπουλος υποστηρίζει ότι η μοίρα της Χερσονήσου του Αίμου δεν κρίθηκε τον Μάιο του 1453 με την Αλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς αλλά τον Ιούνιο του 1389 οπότε έγινε η Μάχη του Κοσσυφοπεδίου

«Ζει ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος;

Δεν ζει;»

Αντίθετα με ό,τι πιστεύουμε στη χώρα μας, οι Έλληνες δεν είναι οι μόνοι που διατηρούν την ανάμνηση ηρωικών μορφών, οι οποίες οιονεί αιωρούνται μεταξύ θανάτου και αφθαρσίας. Οι Βρετανοί, πράγματι, περιβάλλουν με αίγλη διηνεκή τη μνήμη του Αρθούρου, μονάρχη ευγενέστατου, αρχηγού ιπποτών, που άρχισε να βγάζει τη χώρα του από το χάος και, ουσιαστικώς, έθεσε τα θεμέλια του κατοπινού της μεγαλείου. Ο Αρθούρος δεν φαίνεται σήμερα, μα θα ξανάρθει, λένε, όταν η αταξία φθάσει να απειλήσει την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης και, κατά συνέπεια, γίνει και πάλι η παρουσία του αναγκαία.

Οι Πορτογάλοι έχουν τον Κυρ Σεβαστιανό, Dom Sebastiao, ηγεμόνα διαστάσεων ηρωικών που χάθηκε σε μάχη κατά των μωαμεθανών. Πολλοί πιστεύουν πως δεν έχει πεθάνει· θα εμφανιστεί μια μέρα στη Λισαβώνα, εκεί, στις εκβολές του Τάγου, μέσα από την αχλύ του ωκεανού. Τότε θα είναι dia de festa na patria amada (=μέρα γιορτής στην πατρίδα την αγαπημένη). Θα ξαναπιάσει τη μάχη που είχε αφήσει και θα τη συνεχίσει ως το νικηφόρο τέλος της.

Οι Σέρβοι έχουν τον Μάρκο Κράλιεβιτς, «αρχηγό, γιο αρχηγού». Και αυτός χάθηκε πολεμώντας εναντίον των μουσουλμάνων. Ζει όμως και δεν ζει... και περιμένει την ώρα να σηκωθεί με το σπαθί στο χέρι. Κατά τη λαϊκή παράδοση βρίσκεται στον Κάμπο με τα Κοτσύφια, δηλαδή στο Κοσσυφοπέδιο.

Τι είναι το Κοσσυφοπέδιο; Μια στενόμακρη, χαμηλή πεδιάδα, που διασχίζει ο παλιός δρόμος από το Σαράγεβο στα Σκόπια. Την περισφίγγουν βουνά· η ίδια καταπίνει ποτάμια που τρέχουν από τον Βορρά στον Νότο ή και ανάποδα. Η γη είναι καλή: είναι ο τόπος όπου, ουσιαστικά, αρχίζουν τα Βαλκάνια.

Άλλωστε εκεί ακριβώς παίχτηκε η τύχη τους ­ δηλαδή η δική μας τύχη.

Και επί του προκειμένου σφαλερή εντύπωση επικρατεί στην καθ' ημάς κοινή γνώμη: η μοίρα της Χερσονήσου του Αίμου δεν κρίθηκε το 1453 στην Κωνσταντινούπολη· εκεί απλώς επισφραγίστηκε. Η Αλωση, πράγματι, δεν ήταν παρά απόληξη πορείας που είχε αρχίσει πολύ πριν ­ τον Ιούνιο του 1389 συγκεκριμένα...

... Οπότε έγινε η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο.

Ως γνωστόν, οι Οθωμανοί εισέβαλαν στη Θράκη κατά τη δεκαετία του 1340· από τότε άρχισαν να απλώνονται σαν βεντάλια και να απομονώνουν την Κωνσταντινούπολη από τον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο. Η πιο παλιά Δύναμη στη Νοτιοανατολική Ευρώπη ήταν βέβαια οι Ελληνες· η πιο υπολογίσιμη όμως, ως τα τέλη του ΙΔ' αιώνα, έπρεπε να θεωρηθούν οι Σέρβοι. Το Κράτος αυτών των τελευταίων, πράγματι, κατά τις πρώτες δεκαετίες εκείνου του αιώνα, είχε απλωθεί και σε μεγάλες περιοχές του ελλαδικού χώρου, ενώ ο ηγεμόνας τους εμφαντικώς προέβαλλε αξίωμα αυτοκρατορικό, διεκδικώντας δηλαδή από τους Παλαιολόγους το δικαίωμα στη διαδοχή του Μεγάλου και Αγίου Κωνσταντίνου. Οπως και να είναι όμως η ισχύς αυτή υπήρξε εφήμερη· ήδη περί τα 1360, το αυτοκρατορικών διαστάσεων Κράτος των Σέρβων ήταν πια σε φάση παρακμής.

Γιατί; Εξήγηση κατηγορηματική σε τέτοιου είδους ερωτήματα δεν είναι δυνατόν να δοθεί· αρκεί κανείς να μελετήσει και να παραβάλει τα κλασικά έργα του Μοντεσκιέ και του Γίββωνα, για να το καταλάβει αυτό. Είναι όμως δυνατό να γίνουν ορισμένες σκέψεις. Οι Σέρβοι, πράγματι, δεν μπορούσαν πειστικώς να επιβληθούν ως αντίπαλοι των Ελλήνων, εφόσον οι δύο λαοί ήταν ομόδοξοι. Επιπλέον, από την καθαρώς πολεμική πλευρά του ζητήματος, δεν ήταν σε θέση να πλήξουν την Κωνσταντινούπολη. Τέλος, φαίνεται πως δεν είχαν κατανοήσει αρχή την οποία, την ίδια εποχή, είχαν αρχίσει να υιοθετούν οι Οθωμανοί: κράτη αυτοκρατορικής εμβέλειας δεν είναι δυνατό να οικοδομηθούν πάνω σε δομές οικογενειακές.

Πάντως, καθώς ο αιώνας πήγαινε να τελειώσει, οι Οθωμανοί παγίωναν την κυριαρχία τους στη Χερσόνησο του Αίμου κατά μήκος του άξονα που από τα ανατολικά προς τα δυτικά διατρέχει την κεντρική της ζώνη. Οι Σέρβοι θέλησαν να αντισταθούν και ­ πρόδρομοι επ' αυτού καταστάσεων μεταγενέστερων ­ επιχείρησαν να δώσουν στην προσπάθειά τους μορφή «διαχριστιανικής συσπείρωσης». Στη δύναμή τους, πράγματι, εντάχθηκαν Βλάχοι, Βόσνιοι και Χριστιανοί από την Αλβανία· οι σχετικές συνεννοήσεις είχαν, προφανώς, φθάσει πολύ μακριά, στα βόρεια της Ανατολικής Ευρώπης, ως την Πολωνία. Τον τόνο πάντως στο ελαφρώς ετερόκλητο στράτευμα έδιναν οι Σέρβοι, οι οποίοι, καταλαβαίνοντας την κρισιμότητα των περιστάσεων θέλησαν να σηκώσουν την αυλαία της σύγκρουσης με επεισόδιο θεαματικό ­ και αποτελεσματικό.

Κατά την επικρατέστερη εκδοχή του γεγονότος, καθώς άρχιζε η κρίσιμη μέρα και ενώ ο σουλτάνος Μουράτ Α' δεν είχε συμπληρώσει την προετοιμασία του, σέρβος ευγενής εμφανίστηκε σαν αυτόμολος στις τουρκικές γραμμές και ζήτησε να ανακοινώσει πληροφορίες πολύ μεγάλης σημασίας. Τον οδήγησαν αμέσως στη σκηνή του μονάρχη αλλά καθώς αυτός, όλο ενδιαφέρον, πήγε κοντά στον δήθεν αυτόμολο, για να ακούσει τι θα του έλεγε, ο Σέρβος τράβηξε ένα μαχαίρι και του το κάρφωσε στην καρδιά.

Αυτή η πράξη αυτοθυσίας (εύκολα καταλαβαίνει κανείς την αμέσως μετά τύχη του χριστιανού) θεωρητικώς ήταν άψογα υπολογισμένη: οι Σέρβοι, πράγματι, είχαν κατανοήσει τη σημασία που είχε το πρόσωπο του σουλτάνου σε κοινωνία όπως η οθωμανική της εποχής. Σε ένα μόνο θέμα είχαν πέσει έξω, σε ό,τι δεν μπορούσαν να προβλέψουν, δηλαδή στον ανθρώπινο παράγοντα.

Πράγματι ο ήδη νεκρός σουλτάνος συνοδευόταν από τον γιο και διάδοχό του Βαγιαζήτ, προσωπικότητα μεγάλης αξίας, που πρώτος έμελλε να εφαρμόσει συστηματικώς την αρχή του «κεραυνοβόλου πολέμου». Ο Βαγιαζήτ λοιπόν κατάλαβε αμέσως πως όλα πήγαιναν να χαθούν και έκανε την απλούστερη κίνηση: επέβαλε την απόκρυψη του θανάτου του πατέρα του. Ετσι οι Τούρκοι πολέμησαν ως συνήθως· στην αρχή κλονίστηκαν, διότι και οι χριστιανοί μάχονταν με θάρρος και επιδεξιότητα· στο τέλος όμως έμειναν νικητές...

... Και από τότε χρονολογείται η οριστική πτώση της Σερβίας, η οποία δεν μπήκε ξανά στο προσκήνιο της Ευρωπαϊκής Ιστορίας παρά τις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης. Οι Σέρβοι, πράγματι, έγιναν υποτελείς των Οθωμανών, ενώ παράλληλα συνέχισαν να θεωρούν τους ηγέτες τους οιονεί τοποτηρητές του πιστού εν Χριστώ τω Θεώ βασιλέως [των] Ρωμαίων. Το σπουδαιότερο όμως είναι ότι η μάχη στο Κοσσυφοπέδιο πήρε στη μνήμη του σερβικού λαού διαστάσεις όμοιες με εκείνες που έχει η Αλωση στην ψυχή των Ελλήνων: ο Κάμπος με τα Κοτσύφια είναι η κοιτίδα του χαμένου τους μεγαλείου.

Επιπλέον, μετά τη μάχη, οι Σέρβοι ­ με τρόπο συνήθη στους σλαβικούς λαούς ­ άρχισαν να εγκαταλείπουν τη φορτισμένη περιοχή: με τους παπάδες μπροστά, με τις εικόνες στο χέρι, με τα οστά των προγόνων στη ράχη, ο λαός έφευγε προς τα βόρεια, εκεί όπου, προφανώς, η οθωμανική κυριαρχία μπορούσε να θεωρηθεί λιγότερο καταθλιπτική. Παράλληλα επιταχύνθηκε η εγκατάσταση στην ευρύτερη χώρα μουσουλμάνων ­ εξισλαμισμένων Αλβανών κυρίως. Ετσι το θέμα έγινε ζήτημα...

... Και ως μήλον της έριδος κληροδοτήθηκε στη δική μας εποχή.

Ο κ. Δημήτρης Μιχαλόπουλος είναι διευθυντής του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών.