→ Ιστορία → Μεσαιωνική Ιστορία

Γνωριμία με την παρεξηγημένη μεσαιωνική Δύση...

Γεώργιος Μοσχόπουλος, εφ. Καθημερινή, 19/2/2006

Η κοινωνική, διοικητική και πολιτιστική οργάνωση των βαρβαρικών βασιλείων της Ευρώπης για μια χιλιετία

Ζαχαρίας Ν. Τσιρπανλής, Η Μεσαιωνική Δύση (5ος–15ος αι.), εκδ. Βάνια, Θεσσαλονίκη 2004 , σελ. 480

Ο καθηγητής Ζαχαρίας Τσιρπανλής, διακεκριμένος ιστορικός και πανεπιστημιακός δάσκαλος, χαλκέντερος ερευνητής των Ιστορικών Αρχείων κυρίως της Δύσης, έχει εμπλουτίσει την ευρύτερη παιδεία του έθνους με ένα πλήθος εργασιών, δημοσιευμένων είτε αυτοτελώς είτε σε έγκυρα ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά. Υπεύθυνος επιστήμων, αφοσιωμένος θεράπων της Ιστορίας των μέσων και νεοτέρων χρόνων, διακρίνεται ιδιαίτερα για τον επιστημονικό έρωτά του προς τον Δυτικό κόσμο, κυρίως της ιταλικής χερσονήσου, και την εμπλοκή του κόσμου αυτού στα ελληνικά ιστορικά δρώμενα.

Στα κείμενά του παρακολουθούμε, με την άνεση που επιτρέπει η βεβαιωμένη καλαισθησία της ροής του γραπτού λόγου του, τη διαχρονική παλίνδρομη κίνηση των ιδεών, που τεκμηριώνουν δραστηριότητες και γεγονότα Ελλήνων και ξένων στη Δύση και στον ελλαδικό χώρο αντίστοιχα: Το Ελληνικό Κολέγιο της Ρώμης, Μακεδόνες σπουδαστές του εν λόγω Κολεγίου, για τη βενετοκρατούμενη Κρήτη, Ελληνες και Ιταλοί στα 1940–41 κ.ά. Απ’ όλα τα κείμενα του Ζαχαρία Τσιρπανλή προκύπτει, πέραν των άλλων, η διαρκώς επιμένουσα βάσανος μιας υποδειγματικής τεκμηρίωσης, που παρέχει τη δυνατότητα αποτελεσματικής και γόνιμης αναγνώρισης των σχέσεων του Ελληνισμού με τον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο.

Η σύσταση της Ευρώπης

Η «Μεσαιωνική Δύση (5ος–15ος αι.)», ένα «εγχειρίδιο» για τη διδακτική πράξη, όπως χαρακτηρίζει το βιβλίο του ο συγγραφέας, συνιστά τεκμήριο συνείδησης του υψηλού χρέους του δασκάλου και της συνεπούς παρουσίας του στον χώρο του φοιτητικού αμφιθεάτρου. Θα έλεγα ακριβέστερα ότι συνιστά υπεύθυνο «εγχειρίδιο» ενός διανοούμενου που υπηρετεί την καθολικότερη παιδεία του έθνους. Διότι η εν λόγω έκδοση υπερβαίνει βεβαίως τα όρια του αμφιθεάτρου και καλύπτει τις ανάγκες ενός ευρύτερου φιλίστορος κοινού, που θα επιθυμούσε να γνωρίσει τη μακραίωνη περιπετειώδη διαδικασία της σύστασης της Ευρώπης, τις τόσες και ποικίλες γεωγραφικές και θεσμικές ανακατατάξεις, τη μοιραία και γονιμότατη ανάμειξη λαών του ανατολικού και του δυτικού κόσμου.

Η γνωριμία ειδικά του παρεξηγημένου Μεσαίωνα πρέπει να θεωρείται βασική προϋπόθεση για την κατανόηση των επόμενων ιστορικών περιόδων. Ο ίδιος ο συγγραφέας με ιδιαίτερη έμφαση υπογραμμίζει πως οφείλουμε να εννοούμε «τη μεσαιωνική ιστορία ως κλάδο μάθησης με συνεχή επικαιρότητα», καθώς η εν λόγω περίοδος περιέχει «στοιχεία γόνιμα που διαμορφώνουν κατά τρόπο θετικό την επόμενη λαμπρή περίοδο της Αναγέννησης».

Μετακινήσεις πληθυσμών

Το κυρίως κείμενο της αφήγησης και ερμηνείας των γεγονότων, που είναι οργανωμένο σε δώδεκα κεφάλαια, με ιδιαίτερη μαθησιακή φροντίδα και με τη συμμετρία, την οποία υπαγορεύουν η μορφή και το περιεχόμενο της ύλης, κυριολεκτικά ξεναγεί τον αναγνώστη στη δύσκολη περίοδο των περίπου χιλίων χρόνων, αφότου δηλ. διαλύεται η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ώς την απαρχή των νεοτέρων χρόνων και την Αναγέννηση. Σε μια πορεία δηλαδή στον χρόνο, που αφήνει πίσω της έναν κόσμο με ιδιαίτερη δυναμική, τον ρωμαϊκό κόσμο, με ενότητα πολιτική, πνευματική και πολιτιστική, συντεθειμένη σταδιακά με τον θρίαμβο του χριστιανισμού και το περιεχόμενο της ελληνιστικής παιδείας, και εισδύει στην περιπετειώδη φάση με τις μεγάλες και αλλεπάλληλες πληθυσμιακές μετακινήσεις των «βαρβάρων» και τις εγκαταστάσεις αυτών στον ρωμαϊκό χώρο.

Η ξενάγηση θα σταθεί στη μορφή και στο περιεχόμενο του νέου status του Δυτικού κόσμου, στην κοινωνική, διοικητική και πολιτιστική οργάνωση των βαρβαρικών βασιλείων, στους θεσμούς, τους παλαιούς και τους νεόφερτους, στην πνευματική και καλλιτεχνική ζωή τους, για να καταλήξει στην περίοδο που ο συγγραφέας ονομάζει «Ωραίο Μεσαίωνα» με τη ρομανική και γοτθική τέχνη, και να κλείσει με την παρουσίαση του «τέλους του Μεσαίωνα», με τους δύο δηλαδή τελευταίους αιώνες (14ο–15ο), όταν η Ευρώπη εισέρχεται σε οικονομική κρίση και όταν συγχρόνως νέες πολιτικές και κοινωνικές δομές και νέα καλλιτεχνικά ρεύματα επισημαίνονται στον ευρωπαϊκό χώρο.

Το παιδευτικό αγαθό που προσφέρεται με την παρούσα έκδοση στο αναγνωστικό κοινό εδραιώνεται με αξιόλογες μεθοδολογικές παρεμβάσεις του συγγραφέα: πέρα από μια σειρά βοηθημάτων για «άμεση και γενική ενημέρωση» που προτείνει στην αρχή (σ. 19–22) και χρήσιμες υποσέλιδες, κυρίως διευκρινιστικές, σημειώσεις, ο κ. Τσιρπανλής στο τέλος κάθε κεφαλαίου παραθέτει σχετικά με το περιεχόμενο του εκάστοτε κεφαλαίου εργασίες με τη δέουσα αξιολόγηση της επιστημονικής συμβολικής τους και συχνά συζητεί ερευνητικά προβλήματα, παίρνοντας ο ίδιος «θέσεις» με βάση την πρόσφατη βιβλιογραφία, κι ακόμη διακοσμεί το κείμενό του με ποικίλο εικαστικό υλικό.

Εμπειρία μισού αιώνα

Ωστόσο, η πρωτοτυπία του εν λόγω εγχειρήματος υπάρχει στην προετοιμασία της σύνθεσής του. Ο κ. Τσιρπανλής προσδιορίζει ο ίδιος στις «Προλογικές σκέψεις» του αυτή την υποδομική πρωτοτυπία: «Αναζήτησα κάποια πρακτικά στηρίγματα, εγχειρίδια δηλ. προγενέστερων καθηγητών που υπηρέτησαν ή υπηρετούσαν στην ίδια έδρα των πανεπιστημίων της χώρας». Η «επίσκεψη», πάντοτε με αξιολογική διάθεση, πραγματοποιείται σε ομόλογα έργα των πανεπιστημιακών δασκάλων Μ. Θ. Λάσκαρι, Μ. Ι. Μανούσακα, Απ. Β. Δασκαλάκη, Γεωργίου Κόλια, αλλά και ξένων, κυρίως Γάλλων και Ιταλών.

Η «Μεσαιωνική Δύση», λοιπόν, του Ζαχαρία Τσιρπανλή, στηριγμένη στη προγενέστερη διδακτική εμπειρία μισού αιώνα και ενισχυμένη με τη σύγχρονη επιστημονική και παιδαγωγική γνώση, αποβαίνει πράγματι χρησιμότατο και χρηστικότατο εγχειρίδιο παροχής ιστορικής γνώσης για την εν λόγω περίοδο και εργαλείο ευμέθοδο κατά τη διδακτική πράξη.