Και δουλέμπορος ο Κολόμβος

Όλγα Κολιάτσου, εφ. Ελευθεροτυπία, 29/6/2004

Το μυστικό του μεγάλου θαλασσοπόρου θα μπορούσε να 'χει αποκαλυφθεί από καιρό, καθώς τα προσωπικά του ημερολόγια περιέχουν σχετικά στοιχεία. Από την πρώτη ημέρα, που αντίκρισε ένα νησί του Νέου Κόσμου -16 Δεκεμβρίου 1492, σημείωσε ότι «οι φιλικοί ιθαγενείς θα μπορούσαν να γίνουν καλοί υπηρέτες» κι αργότερα συμπλήρωνε πως «οι Ινδιάνοι ήσαν άοπλοι και τόσο φοβισμένοι, ώστε ένας μόνο δικός μας θα τούς έτρεπε σε φυγή». Γι' αυτό «θα ήσαν κατάλληλοι να δέχονται και να υπακούν διαταγές, να εργάζονται στα χωράφια και να κάνουν κι όλες τις άλλες χρήσιμες δευτερεύουσες δουλειές».

Ο Κριστόμπαλ Κολόν, όπως είναι γνωστός στους ισπανόφωνους ο Χριστόφορος Κολόμβος, ξεκίνησε για ένα ταξίδι στο άγνωστο με σκοπό να βρει τις Ινδίες και την Κίνα -γιατί λοιπόν παρατηρούσε τόσο προσεκτικά τους ιθαγενείς από τη συγκεκριμένη οπτική γωνία; Το κλειδί για τη λύση του μυστηρίου βρίσκεται στη χρηματοδότηση του πρώτου και δευτέρου ταξιδιού του, που για διάστημα αιώνων θεωρούνταν ότι προερχόταν από την ισπανική Αυλή -μάλιστα είχε διαδοθεί πως η βασίλισσα Ισαβέλλα είχε πουλήσει για το σκοπό αυτό τα κοσμήματά της. Τελικώς, αυτό θ' αποδειχθεί μύθος.

Δύο εκατομμύρια μαραβεδίς θα κόστιζε η αποστολή. Περισσότερα από τα μισά παρείχε στον εξερευνητή ο κονβέρσο (εκχριστιανισθείς Εβραίος) θησαυροφύλακας Λουίς ντε Σαντάχελ -υποχρεώνοντας την πόλη Πάλος ντε λα Φροντέρα να ναυπηγήσει με έξοδα του ταμείου της δύο καραβέλλες. Οπως διαπίστωσε μετά από πολυετείς έρευνες η Ισπανίδα ιστορικός Κονσουέλο Βαρέγια, το υπόλοιπο ποσό χορήγησε στον Κολόμβο ο συμπατριώτης του Τζιανότο Μπεράρντι. Ενας Γενοβέζος δουλέμπορος.

Αν υπάρχει κάποια τοποθεσία, όπου η παρουσία του Χρ. Κολόμβου είναι ακόμη ζωντανή, αυτή είναι η Σεβίλη. Το μεγάλο τετραώροφο σπίτι σε ιστορική πλατεία της ισπανικής πολιτείας έχει χοντρούς τοίχους και μικρά παράθυρα κι απέξω φαίνεται κάπως ...λαβυρινθώδες. Ωστόσο, η εσωτερική πραγματικότητα είναι διαφορετική -50.000 βιβλία και παλιά ντοκουμέντα στοιβάζονται στους τοίχους του. Είναι ιδιοκτησία της Κονσουέλο Βαρέγια και του συζύγου της, Χουάν Ζιλ, που εδώ και δεκαετίες ερευνούν για κάθε στοιχείο σχετικό με το μεγάλο θαλασσοπόρο. Μέσα από τις μελέτες τους τον γνωρίζουν πολύ καλά -γι' αυτό τους φαίνεται λογικό «ν' ακολουθήσουν τα ίχνη του χρήματος».

Στο αρχείο των συμβολαιογράφων της Σεβίλης η Κ. Βαρέγια εντόπισε, πριν μερικά χρόνια, τις πρώτες ενδείξεις για τη «μεγάλη συμφωνία του Κολόμβου» -στη διαθήκη του Φλωρεντινού Τζιανότο Μπεράρντι, που οι Ισπανοί ονόμαζαν «Χουανότο». Πριν το θάνατό του ο Μπεράρντι κατέγραψε πως «χρωστά στον Κριστόμπαλ Κολόν μια περιουσία». Με τα χρόνια η Κ. Βαρέγια ανακάλυψε κι' άλλα στοιχεία σε παμπάλαια έγγραφα για τις πρώτες αυτές ισπανικές αποστολές στην Αμερική.

Οταν στις 17 Απριλίου 1492 ο Κολόμβος και η βασίλισσα Ισαβέλλα σφραγίζουν στη Σάντα Φε τη συμφωνία τους για τη σχεδιαζόμενη αποστολή, παρίστανται κι' άλλοι δύο -ο Μπεράρντι κι ο παρατρεχάμενός του Αμέρικο Βεσπούτσι, εκείνος που αργότερα από παραδρομή του χαρτογράφου Μάρτιν Βάλντζεεμιλερ, θα δώσει τ' όνομά του στη Νέα Ηπειρο. Ο Μπεράρντι είναι ο τοπικός εκπρόσωπος της φλωρεντινής δυναστείας των Μεδίκων, εταιρεία οργανωμένη με διεθνείς προδιαγραφές και με παραρτήματα σε πολλές σημαντικές πολιτείες. Ωστόσο, οι άνθρωποί της έχουν δικαίωμα να κάνουν και δικές τους δουλειές· το δουλεμπόριο, ιδίως μαύρων Αφρικανών, δεν αποκλείεται.

Στην Ιβηρική χερσόνησο βρίσκονται τρεις άνθρωποι των Μεδίκων -ο Μπαρτολομέο Μαρτσιόνι στη Λισαβόνα, ο Τσεζάρε Μπάρτσι στη Βαλένθια κι ο Μπεράρντι στη Σεβίλη. Ο Κολόμβος πιθανότατα γνωρίζει τον τελευταίο από τις μέρες του στην πόλη και το σχέδιο είναι απλό, ο δουλέμπορος βάζει τα χρήματα, ο εξερευνητής το πρόγραμμα της αποστολής. Μάλιστα ο Μπεράρντι «οσμίζεται» μια καλή επιχείρηση κι υπολογίζει τρία ταξίδια το χρόνο με σκοπό «την απόκτηση χρυσού και σκλάβων».

Πριν σαλπάρει για επιστροφή από το δεύτερο ταξίδι του, ο Κολόμβος πράγματι αιχμαλωτίζει 500 Ινδιάνους -όμως η επιχείρηση αποτυγχάνει, αφού αυτοί αρρωσταίνουν και πεθαίνουν εν πλώ, κανείς τους δεν φθάνει σε ευρωπαϊκό έδαφος. Πριν τον Κολόμβο, στις Μπαχάμες ζούσαν περίπου 50.000 Ινδιάνοι, που αποκαλούνταν Ταΐνος κι οι οποίοι εξολοθρεύτηκαν ολοσχερώς. Η τελευταία φράση στο ημερολόγιο τού Κολόμβου -Παρασκευή, 15 Μαρτίου 1493- είναι : «Εμπιστεύομαι τον Κύριο και Σωτήρα μας, πως αυτό το θέμα μπορεί ν' αποβεί μεγαλύτερη τιμή της χριστιανοσύνης»