Ένας πρωτοπόρος που πέθανε ξεχασμένος

Γιώργος Αγγελόπουλος, εφ. Τα Νέα, 20/5/2006

Ο άνθρωπος που ανακάλυψε την Αμερική έφυγε από τη ζωή παραγκωνισμένος, με τον Iσπανό βασιλιά να του έχει αφαιρέσει όλους τους τίτλους του

Σήμερα συμπληρώνονται 500 χρόνια από τον θάνατο του Kολόμβου

Τα στερνά δεν τίμησαν τα πρώτα. Ο Χριστόφορος Κολόμβος πέθανε πικραμένος και παραγκωνισμένος σαν σήμερα πριν από 500 χρόνια, στις 20 Μαΐου 1506, στο Βαγιαδολίδ της Ισπανίας, σε ηλικία 55 ετών.

Χριστόφορος Κολόμβος. Εξαντλημένος και σωματικά από το τέταρτο και τελευταίο καταστροφικό ταξίδι του προς τις «Ινδίες» πέθανε σε ηλικία 55 ετών

Προς το τέλος της ζωής του ασχολείτο όλο και περισσότερο με τη θρησκεία. Ισχυριζόταν πως άκουγε θεϊκές φωνές, ζητούσε να γίνει νέα Σταυροφορία για την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ, φορούσε συχνά τα ράσα των Φραγκισκανών και περιέγραφε τις εξερευνήσεις του ως τμήμα του θεϊκού σχεδίου που σύντομα θα κατέληγε στη Δευτέρα Παρουσία και στο τέλος του κόσμου.

Ήταν πλούσιος, αλλά πίστευε πως η αξία του είχε παραγνωριστεί και εξακολουθούσε να ζητά από τη Βασιλική Αυλή την αναγνώριση και τις τιμές που πίστευε πως του άξιζαν. Εξαντλημένος και σωματικά από το τέταρτο και τελευταίο καταστροφικό ταξίδι του προς τις «Ινδίες» (1502-1504), είχε φθάσει στο Βαγιαδολίδ λίγες εβδομάδες πριν πεθάνει. Έπασχε από οξεία πολυαρθρίτιδα, δεν μπορούσε πια ούτε να γράψει, ωστόσο «κατέκλυζε» με επιστολές τον Φερδινάνδο της Αραγονίας ζητώντας από τον μονάρχη να εκπληρώσει τις υποσχέσεις που του είχαν δοθεί. Ζητούσε συγκεκριμένα από το Ισπανικό Στέμμα να του αποδώσει το 10% των κερδών που αποκομίζονταν από τα νέα εδάφη, κατ' εφαρμογήν των συμφωνιών που είχε συνάψει πριν από το ιστορικό ταξίδι τού 1492 - των «Συνομολογήσεων της Σάντα Φε». Οι συμφωνίες αυτές τού απέδιδαν επίσης τους κληρονομικούς τίτλους του Ναυάρχου του Ωκεανού και του Κυβερνήτη και Αντιβασιλέα των Ινδιών. Ζητούσε λοιπόν επίμονα να αποκατασταθούν οι τίτλοι αυτοί, οι οποίοι του είχαν αφαιρεθεί όταν επέστρεψε δέσμιος στην Ισπανία το 1500, κατηγορούμενος για κακοδιαχείριση στις νέες ισπανικές αποικίες.

H προστάτιδά του. Όμως η προστάτιδά του, η Ισαβέλλα της Καστίλης, είχε πεθάνει τον Νοέμβριο του 1504 και η ισπανική αριστοκρατία τον απεχθανόταν. Από το 1500 ήταν ανεπιθύμητος στην Αυλή και ο Φερδινάνδος είχε απαυδήσει μαζί του, επειδή δεν σταματούσε να ζητάει. Μια συνομιλία του με τον βασιλιά στη Σεγκόβιας, το φθινόπωρο του 1505, είχε καταλήξει σε αόριστες υποσχέσεις. «Φαίνεται πως ο βασιλιάς δεν θεωρεί πρέπον να σεβασθεί τις υποσχέσεις τής Βασίλισσας. Το να συνεχίσω να μάχομαι θα ήταν σαν να αγωνίζομαι κόντρα στον άνεμο. Έκανα ό,τι μπορούσα», έγραψε ο Κολόμβος σ' έναν φίλο του.

Σκεφτόταν να κάνει και πέμπτο ταξίδι, αλλά οι δυνάμεις του τον είχαν εγκαταλείψει. Πέθανε έχοντας δίπλα του τους δύο γιους του, τον Ντιέγκο και τον Φερδινάνδο, αλλά και μερικούς πιστούς φίλους. Πολύ λίγες λεπτομέρειες είναι γνωστές για τις τελευταίες στιγμές του. Πέθανε πεπεισμένος ότι είχε φθάσει στις πλούσιες «Ινδίες» του Μάρκο Πόλο και του Μεγάλου Χαν και όχι στα νησιά ενός «Νέου Κόσμου». Αργότερα, ο Γερμανός χαρτογράφος Μάρτιν Βάλντζεεμιλερ «σφράγιζε» την παρεξήγηση αυτή, αποδίδοντας στον Ιταλό Αμέριγκο Βεσπούτσι την ανακάλυψη της Αμερικής. Το όνομα του Κολόμβου παρέμεινε λησμονημένο ώς τον 19ο αιώνα.

1492-1493. Την αυγή της 3ης Αυγούστου 1492, με τις καραβέλες «Σάντα Μαρία», «Λα Νίνια» και «Λα Πίντα», ο Κολόμβος και 120 άνδρες απέπλευσαν από το λιμάνι τού Πάλος, στη Νότια Ισπανία, με κατεύθυνση τις Καναρίους Νήσους. Στις 8 Σεπτεμβρίου συνέχισαν με κατεύθυνση προς τη Δύση, με στόχο να βρουν ένα πέρασμα προς τις Ινδίες. Στις 12 Οκτωβρίου ο Κολόμβος αποβιβάσθηκε στο νησί Γκουαναχάνι και είδε για πρώτη φορά Ινδιάνους, όπως ονόμασε τους ιθαγενείς νομίζοντας πως βρίσκεται στην Ινδία. Εξερεύνησε τις Μπαχάμες και την Κούβα και ανακάλυψε στην Καραϊβική το νησί Ισπανιόλα, το οποίο σήμερα μοιράζονται η Δομινικανή Δημοκρατία και η Αϊτή. Στις 15 Μαρτίου 1493 επέστρεψε στην Ισπανία φέρνοντας μαζί του αρκετούς ιθαγενείς, χρυσό και το έως τότε άγνωστο φυτό τού καπνού, ανανάδες και γαλοπούλες.

1493-1496. Στις 25 Σεπτεμβρίου 1493 ο Κολόμβος ξεκίνησε για το δεύτερο ταξίδι του από την πόλη Κάδιξ, με 17 πλοία και 1.200 ναυτικούς. Σαράντα μέρες αργότερα ανακάλυπτε τις Αντίλες και το νησί του Πουέρτο Ρίκο. H έλλειψη τροφίμων και οι αρρώστιες αποδεκάτισαν το πλήρωμά του. Επέστρεψε στην Ισπανιόλα, όπου βρήκε το οχυρό που είχε στήσει κατεστραμμένο και 40 άνδρες του νεκρούς. Όταν επέστρεψε στην Ισπανία, το 1496, μέλη του πληρώματός του τον διέβαλαν στην Αυλή ισχυριζόμενοι ότι ήταν πολύ κακός διοικητής.

1498-1500. Στις 30 Μαΐου 1498 ξεκίνησε για το τρίτο ταξίδι του από το Σανλούκαρ με έξι πλοία και πλήρωμα αποτελούμενο από κατάδικους, αφού δεν είχαν παρουσιασθεί εθελοντές. Στις 31 Ιουλίου έφθασε στο νησί Τρινιδάδ, απ' όπου πέρασε στη Βενεζουέλα αγνοώντας πως πάτησε για πρώτη φορά το πόδι του στην αμερικανική ήπειρο. Οι ανταρσίες και οι απαγχονισμοί που ακολούθησαν αμαύρωσαν τη φήμη του και ο Κολόμβος επέστρεψε στην Ισπανία αλυσοδεμένος. Δεν προσήχθη σε δίκη, αλλά του αφαιρέθηκαν οι τίτλοι του (Ναύαρχος του Ωκεανού, Κυβερνήτης και Αντιβασιλέας των Ινδιών).

1502-1504. Στις 11 Μαΐου 1502 απέπλευσε και πάλι από το Κάδιξ, με τέσσερα πλοία και 150 άνδρες. Δεν βρήκε χρυσάφι ούτε μπαχαρικά, αλλά ούτε τη θαλάσσια οδό που αναζητούσε (τον πορθμό της Μαλάκας προς τον Ινδικό Ωκεανό), ενώ έχασε δύο πλοία πλησιάζοντας τις ακτές στην Ονδούρα, την Κόστα Ρίκα, τη Νικαράγουα και τον Παναμά. Επέστρεψε με άδεια χέρια αφού έμεινε πάνω από οκτώ μήνες αποκλεισμένος στην Τζαμάικα.

12 έως 20 εκατ. Ινδιάνοι της Αμερικής είτε σφαγιάσθηκαν είτε πέθαναν από τις ασθένειες που έφεραν οι Ισπανοί

H ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ

H γενοκτονία των ιθαγενών

Γενοκτονία αυτοχθόνων λαών, εξόντωση πολιτισμών χιλιετιών: η ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο σφράγισε τη συνάντηση δύο κόσμων, αλλά σήμανε και την αρχή της κατάκτησης μιας ηπείρου που πραγματοποιήθηκε με εξωφρενική βιαιότητα. Σύμφωνα με τον Δομινικανό ιερέα Βαρθολομαίο ντε λας Κάσας, ο οποίος συμμετείχε στην κατάκτηση της Κούβας το 1512 και τεκμηρίωσε τις σφαγές που διέπραξαν οι συμπατριώτες του στο βιβλίο του «H καταστροφή των Ινδιάνων» (έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Στοχαστής), 12 έως 20 εκατομμύρια Ινδιάνοι της Αμερικής είτε σφαγιάσθηκαν είτε πέθαναν από τις ασθένειες που έφεραν οι Ισπανοί. Οι πολιτισμοί των Μάγια, των Αζτέκων και των Ίνκας καταστράφηκαν, τα πλούτη της Νοτιοαμερικανικής υποηπείρου λεηλατήθηκαν. «Υπολογίζεται ότι οι Ινδιάνοι Ταΐνος στις Μπαχάμες ήταν περίπου 50.000 όταν έφτασαν οι Ισπανοί· έναν αιώνα μετά είχαν εξοντωθεί», όπως γράφουν οι Γερμανοί δημοσιογράφοι Κλάους Μπινκμπόιμερ και Κλέμενς Χέχες στο βιβλίο τους «Το τελευταίο ταξίδι του Χριστόφορου Κολόμβου». Στον Άγιο Δομίνικο, από το 1496 ως το 1570 ο πληθυσμός των ιθαγενών μειώθηκε από 3,5 εκατομμύρια σε... 125 άτομα! Ο Βαρθολομαίο ντε λας Κάσας περιγράφει σοκαρισμένος το μαρτύριο του αρχηγού των Ινδιάνων Χατουέι, τον οποίον έριξαν στην πυρά επειδή αντιστάθηκε στους Ισπανούς.