→ Ιστορία → Νεότερη ελληνική ιστορία

παπα-Θύμιος Βλαχάβας

Βιογραφικά στοιχεία

Πρώτα χρόνια

Ο Ευθύμιος (Θύμιος) Βλαχάβας (ή Μπλαχάβας) ήταν περίφημος αρματολός στα Χάσια. Γεννήθηκε γύρω στα 1770 στο χωριό Σμόλιανη ή Ισμόλια (παλαιότερο όνομα του χωριού Βλαχάβα Καλαμπάκας) και ήταν γιος του Αθανάσιου Βλαχάβα.

Ο πατέρας του, γερο-Βλαχάβας, ήταν αρματολός στα Χάσια, σύγχρονος των αρματολών Ζίδρου και Λάζου και πρέπει να πέθανε στα 1780, σύμφωνα με τον Νικόλαο Κασομούλη (σύμφωνα με ενθύμηση από χειρόγραφο της μονής Μεταμορφώσεως Μετεώρων που αναφέρεται σε κάποιον καπετάν Θανάση Μπλαχάβα, φαίνεται να ζούσε ακόμη στα 1792).1

Ο Ευθύμιος είχε χειροτονηθεί ιερέας (εξ ου και το όνομα παπα-Θύμιος), και όταν ο πατέρας του πέθανε, τον διαδέχτηκε στο αρματολίκι και ανέπτυξε αξιόλογη δραστηριότητα. Η περιοχή του αρματολικίου Χασίων περιλάμβανε όλη την έκταση μεταξύ Καλαμπάκας και Γρεβενών.

Ο γάλλος περιηγητής και πρόξενος Πουκεβίλ2 μάς περιγράφει μια συνάντησή του με τον Βλαχάβα και τους άντρες του κατά την περίοδο αυτή: «Σ' αυτόν τον ερημικό ξενώνα μάς περίμενε ο Ευθύμιος Βλαχάβας, αρχηγός ενόπλων στη Θεσσαλία, με σύντροφο τον Ζόγγο, αρχηγό παλικαριών των Αγράφων και του Αχελώου. Οι δυο αυτοί καπεταναίοι με γέμισαν φιλοφρονήσεις και θέλησαν με κάθε τρόπο να με φιλέψουν αρνί ψημένο όπως το συνήθιζαν οι ομηρικοί ήρωες... Αφού ετεμάχισαν το ψητό, έκαναν τις συνηθισμένες προπόσεις που αρχίζουν πάντοτε για ορισμένους αγίους... Οι καπεταναίοι θέλησαν έπειτα να μου προσφέρουν μια συναυλία με τους στρατιώτες τους, που έπαιρναν μετριόφρονα τον τίτλο του κλέφτη, και το κατόρθωσαν τραγουδώντας μεγαλόφωνα το τραγούδι του Μπουκουβάλα, που το συνόδεψαν με τον ήχο από τις παράτονες λύρες...».3

Την εποχή αυτή το Οθωμανικό κράτος είχε αρχίσει να βρίσκεται σε παρακμή, ενώ αναδύοταν ισχυρός στο προσκήνιο ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων. Παράλληλα, οι Έλληνες σχεδίαζαν και έκαναν ενέργειες για την εθνική τους χειραφέτηση και τελική απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό.

Μέσα σ’ αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, σύμφωνα με τον Κασομούλη4, ο παπα-Θύμιος φαίνεται να είχε διαβάσει διάφορα κείμενα, όπως τον «Χρονογράφο» και τον «Αγαθάγγελο», που γνώρισαν μεγάλη διάδοση ανάμεσα στους Έλληνες την περίοδο της Τουρκοκρατίας και συνέβαλλαν στο «ξύπνημα της λαϊκής ψυχής».5 Σ’ αυτά τα έργα, εκτός της επαναστατικής κινητικότητα που ευαγγελίζονταν, αναφερόταν και η εξαγγελία για την έλευση του «ξανθού γένους» που θα ελευθερώσει τους Έλληνες.

Επαναστατικές κινήσεις

Το 1803 ο Αλή πασάς κυρίευσε το Σούλι και απειλούσε τους κλεφταρματολούς. Την ίδια εποχή (1804 μέχρι το 1813) στην περιοχή της Σερβίας εκδηλώνεται επαναστατικό κίνημα6 εναντίον των Τούρκων και αποτελεί για τους υπόδουλους Έλληνες παράδειγμα προς μίμηση. Στα 1805 έγινε συνέλευση στο Καρπενήσι των κλεφτών και αρματολών της Πίνδου7, της Θεσσαλίας, του Ολύμπου και του Πηλίου. Ο Βλαχάβας, που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο, μιλώντας για οργανωμένη αντίσταση ενάντια στο σχέδιο του Αλή και για την απελευθέρωση της Ελλάδας, πέτυχε να ενώσει όλους τους κλεφταρματολούς σε ξεσηκωμό στα 1806 εναντίον των Αλβανών ντερβεναγάδων του Αλή. Ο Αλή πασάς, ανησυχώντας για την ασφάλεια της επικράτειάς του, αφαιρεί από τους αρματολούς των Αγράφων και του Κάρλελι (Αιτωλοακαρνανία) κάθε εξουσία.

Στα χρόνια του Ρωσοτουρκικού πολέμου8 (1806-1812) ο ρωσικός στόλος με επικεφαλής τον ναύαρχο Σεννιάβιν9 δρα στην περιοχή του βορείου Αιγαίου και έχει σημαντικές επιτυχίες εναντίον των Τούρκων, γεγονός που αναπτερώνει τις ελπίδες των σκλαβωμένων Ελλήνων. Όμως η συνθήκη του Τιλσίτ στα 1807 και η συνακόλουθη ρωσοτουρκική ανακωχή αποθαρρύνουν τους εξεγερμένους και ενισχύουν τον Αλή πασά. Παρά τη σύμπραξη των Ρώσων από τα Επτάνησα, η εξέγερση εκείνη απέτυχε και ο Αλή πασάς τούς καταδίωξε. Ο Βλαχάβας, ο Νικοτσάρας, ο Σταθάς κ.ά. κατέφυγαν στις Σποράδες, όπου οργάνωσαν πειρατικό στολίσκο, που έκανε επιθέσεις στα τούρκικα πλοία καθώς και στα χωριά της Πιερίας, εξελισσόμενος σε φόβο και τρόμο Μουσουλμάνων. Ο Σάθας μάλιστα χαρακτήρισε τις σφαγές κατά τη διάρκεια των επιθέσεων αυτών «απανθρωπότατες».

Ακολούθησε προσπάθεια προσεταιρισμού από την Υψηλή Πύλη. Ο σουλτάνος ανάγκασε τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε' να στείλει προτροπές στον Θύμιο Βλαχάβα καλώντας τον να επιστρέψει στην Εκκλησία και το ράσο: «λῦον αὐτόν ἀπὸ πάσης προηγουμένης ἁμαρτίας (...) ἐξορκίζει πρὸς ἐγκατάλειψιν σταδίου (...) μῶμον μέγιστον προστρίβοντος εἰς αὐτόν, καὶ ὡς χριστιανόν, καὶ ὡς ἱερέαν τοῦ Ὑψίστου». Ο Αλή πασάς πίεσε τους κατοίκους της Σκοπέλου να του παραδώσουν τον παπα-Θύμιο. Εκείνοι όμως, στηριζόμενοι στο ισχυρό τους ναυτικό των 30 περίπου πλοίων και 140 πυροβόλων, αρνήθηκαν.

Ο Σουλτάνος χορήγησε με σχετικό φιρμάνι αμνηστία και έδωσε διαταγή στον Αλή πασά να σταματήσει τον διωγμό του Βλαχάβα. Ύστερα από αυτές τις προτροπές, ο παπα-Βλαχάβας διέλυσε τον στολίσκο του και σταμάτησε τις καταδρομικές του επιδρομές.

Ο Αλή πασάς όμως δεν έχασε την εμπιστοσύνη του προς το πρόσωπο του παπα-Θύμιου και των αδελφών του. Τους προσέλαβε μάλιστα και τους μισθοδοτούσε, μαζί ένα σώμα 60 αρματολών, για να προστατεύουν την περιοχή του βιλαετιού των Τρικάλων από τους ληστές.10

Ο Βλαχάβας φέρεται να έχει έρθει σε επαφή με τον ηγέτη των Σέρβων επαναστατών Καραγεώργη11 και τον Ρώσο ναύαρχο Σενιάβιν, αν και κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώνεται από τις πηγές.12 Την άποψη αυτή υποστηρίζει και ο Κωνσταντίνος Σάθας13, που κάνει λόγο για Ρώσους απεσταλμένους με επιστολές προς τον Βλαχάβα εκ μέρους του ηγέτη των Σέρβων Καραγεώργη14 και του Ροδοφοινίκη, Έλληνα στην υπηρεσία των Ρώσων.15

Ο παπα-Θύμιος επίσης συνεννοήθηκε με τους κλεφτοαρματολούς που είχαν καταφύγει στα νησιά για την οργάνωση κάποιου συντονισμού ενεργειών και κοινής δράσης κατά των Τουρκαλβανών. Ο Σάθας μάλιστα αναφέρει ότι στα μέσα Φεβρουαρίου 1808 ο Βλαχάβας συγκέντρωσε τους αρματολούς της Στερεάς. Στη σύσκεψη συμμετείχαν ακόμη και Τούρκοι της Λάρισας και των Τρικάλων, που καταπιέζονταν από τους Αλβανούς του Αλή πασά και τον μισούσαν. Ο αριθμός των μυημένων συνεχώς μεγάλωνε. Ο Βλαχάβας οχύρωσε το μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου στα Μετέωρα. Σε νέα συνέλευση στον Όλυμπο ορίστηκε συμβολικά ως ημέρα της εξέγερσης η 29η Μαΐου 1808.

Η μάχη της Καλαμπάκας

Την άνοιξη του 1808 οι Βλαχαβαίοι (Θεόδωρος, Δημήτριος και Ευθύμιος), επικεφαλής μιας αρκετά μεγάλης δύναμης ενόπλων κλεφταρματολών, μαζί με τον καπετάνιο Δομενίκου Γιώτα Τζίμου, ξεκίνησαν στη Θεσσαλία την εξέγερσή τους κατά του Αλή πασά και εναντίον των Αλβανών ντερβεναγάδων και σουμπασάδων (επιστατών των μεγαλοκτηματιών) και άρχισαν να τους σκοτώνουν, χωρίς όμως να ενοχλούν τους Οθωμανούς. Απώτερος σκοπός του Βλαχάβα ήταν να ξεσηκώσει και τους Τούρκους αγάδες εναντίον του Αλή, πράγμα που τελικά φαίνεται ότι δεν το κατάφερε.

Είχε συνεννοηθεί επίσης με τον αρματολό της Πίνδου Δεληγιάννη, καθώς και με τον Ευθύμιο Στουρνάρη, προκειμένου αυτοί να καταλάβουν τα στενά του Μετσόβου και των Καλαριτών και να εμποδίσουν με αυτόν τον τρόπο τα στρατεύματα του Αλή να περάσουν προς τη Θεσσαλία, ώσπου οι εξεγερθέντες να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στη Θεσσαλία

Οι επαναστάτες σημειώνουν τις πρώτες επιτυχίες τους εναντίον του Αλβανού οπλαρχηγού Τάρε Βασιάρη και κυριαρχούν στον Θεσσαλικό Κάμπο. Οι αναφορές προς τον Αλή πασά αναφέρουν για τη δράση περίπου πεντακοσίων ανδρών, χωρισμένων σε τρία μπουλούκια, οι οποίοι συνεχώς αυξάνονται και έχουν σκορπίσει σε όλα τα χωριά, σκοτώνοντας ανθρώπους και προβαίνοντας σε λεηλασίες και αρπαγές ζώων.16 Οι επαναστάτες μάλιστε δρούσαν χωρισμένοι σε τρία τμήματα, πιθανότατα για να δημιουργούν με την ταυτόχρονη παρουσία τους σε διαφορετικά σημεία του Θεσσαλικού Κάμπου την εντύπωση μιας γενικευμένης εξέγερσης.

Οι Βλαχαβαίοι δεν κατόρθωσαν όμως να ξεσηκώσουν τους χωρικούς της θεσσαλικής πεδιάδας, εξαιτίας της δράσης του Μητροπολίτη Λαρίσης Γαβριήλ. Σύμφωνα με τον Πουκεβίλ ο Μητροπολίτης, ενεργώντας ως εντολοδόχος του Αλή, έπεισε τους δυσαρεστημένους Θεσσαλούς να μην επαναστατήσουν, τονίζοντας τα τρομερά αντίποινα που θα έκανε εναντίον τους ο Αλή πασάς.

Όμως και οι αρματολοί Δεληγιάννης και Στουρνάρης, παρά την αρχική συμφωνία τους με τον Βλαχάβα, τελικά επέτρεψαν στον στρατό του Αλή πασά να περάσει ανενόχλητος από την Ήπειρο στη Θεσσαλία και να κινηθεί κατά των επαναστατών.

Επικεφαλής του αληπασαδικού στρατεύματος, που αποτελείται από περίπου έξι χιλιάδες Αλβανούς, είναι ο ίδιος ο γιος του Αλή Μουχτάρ πασάς, ο οποίος πρόλαβε να χτυπήσει τους επαναστάτες πριν καταφέρουν να ενώσουν τα τρία τμήματα των δυνάμεών τους.

Στις 5 Μαΐου 1808 κοντά στα Μετέωρα, στο Καστράκι, έξω από την Καλαμπάκα, δόθηκε η αποφασιστική μάχη, ανάμεσα στους Αλβανούς του Μουχτάρ πασά και τους εξεγερμένους, επικεφαλής των οποίων ήταν ο Θοδωράκης Βλαχάβας, αδελφός του παπα-Θύμιου.

Η μάχη, που υπήρξε σκληρότατη, διήρκεσε ένα ολόκληρο συνεχόμενο εικοσιτετράωρο. Αρχικά οι Τουρκαλβανοί αρχηγοί Βελή μπέης και Μπεκίρ αγάς από τα Τρίκαλα επιτίθενται και συγκρούονται με τους Έλληνες στο Καστράκι. Έπειτα καταφθάνει από τα Ιωάννινα με νέα στρατεύματα ο Μουχτάρ πασάς. Μετά από μια μικρή ανάπαυλα, η μάχη ξαναφουντώνει. Οι εξεγερμένοι υποχωρούν, ενώ ο Μουχτάρ εισέρχεται στην Καλαμπάκα και οχυρώνεται.17

Την άλλη μέρα τού επιτίθενται πολυάριθμοι Έλληνες και ο Μουχτάρ, μετά από έξοδο από την Καλαμπάκα, υποχωρεί προς το Καστράκι. Με αντεπίθεση όμως κατορθώνει να κατατροπώσει τους επαναστάτες και να σκοτώσει πολλούς, μεταξύ των οποίων και τον Θοδωράκη Βλαχάβα.

Οι υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις, υπό την ηγεσία του παπα-Θύμιου Βλαχάβα, αποθαρρυμένες από την είδηση ότι τα στενά του Μετσόβου ήταν ελεύθερα για τα στρατεύματα του Αλή, δεν πρόλαβαν να φτάσουν σε βοήθεια των δυνάμεων στην Καλαμπάκα. Μόλις πληροφορήθηκαν την ήττα στο Καστράκι, κατέφυγαν στον Όλυμπο κι από κει στις Σποράδες, όπου ξανάρχισαν τις πειρατικές επιδρομές.18

Το τέλος

Ο Αλή πασάς, πληροφορούμενος ότι ο Βλαχάβας συνεργάζοταν με τους Ρώσους, επίμονα προσπαθούσε να τον συλλάβει. Γνωρίζοντας πως είχε σχέσεις με τους κλεφταρματολούς Λαζαίους19, βάζει το γραμματικό του και του γράφει πλαστογραφημένη επιστολή, εκ μέρους δήθεν των Λαζαίων, ότι τον καλούν σε «αντάμωμα»: «Αδελφέ παπα-Θύμιο Βλαχάβα, σε προσκυνούμεν και σου δίνομεν την είδησιν ότι το θηρίο το ανήμερον, ο Αλής, έλαβε βουλή κι απόφασιν να σε χαλάσει. Γνωρίζομεν αφεύκτως το πράγμα από εδικούς μας του σαραγιού. Όθεν, φυλάξου όπως ημπορείς και αύριον κινάς διά Κατερίνην μυστικώς, οπού σε καρτερούμεν και βλέπομεν αντάμα πώς θα πολεμήσωμεν την δελυράν επιβουλήν του τυράννου. Έλα το δίχως άλλο. Σε φιλούμεν αδελφικώς. Οι Λαζαίοι».20

Ανύποπτος ο Βλαχάβας με πέντε συντρόφους του ξεκίνησε για την Κατερίνη, όπου αιχμαλωτίζεται από τους στρατιώτες του Αλή και, παρά τις προηγούμενες υποσχέσεις του τούρκου αρχιναυάρχου21 Seydi Ali Paşa για αμνηστία, παραδίδεται στον Αλή πασά στα Ιωάννινα. Η μαρτυρική πορεία του Θύμιου Βλαχάβα προς τον θάνατο ήταν πλέον προδιαγραμμένη.

Αμέσως κλείνεται στη φυλακή. Εκεί τον συνάντησε ο Γάλλος πρόξενος στα Γιάννενα Πουκεβίλ22: «Στα Γιάννενα δεμένο σ' έναν πάσσαλο στην αυλή του Σεραγιού ξαναείδα τον Ευθύμιο Βλαχάβα, που τον είχα συναντήσει άλλοτε στην Πίνδο (=Χάσια) μαζί με τους στρατιώτες του. Εγνώριζε την τύχη του και, πιο ήσυχος από τον τύραννο που ηδονιζόταν με την ιδέα ότι θα χύσει το αίμα του, σήκωσε προς το μέρος μου τα μάτια του γεμάτα γαλήνη, σαν να αποζητούσε την μαρτυρία μου στον θρίαμβο της ύστατης ώρας του. Την είδε να πλησιάζει, την ώρα αυτή την φοβερή για τον κακό, με την ηρεμία του δίκαιου. Ένιωσε, χωρίς να αναρριγήσει και δίχως να παραπονεθεί, τα χτυπήματα των δήμιων· και τα μέλη του, που τα έσυραν μέσα από τους δρόμους της πολιτείας, έδειξαν στους τρομαγμένους Έλληνες τα υπολείμματα του τελευταίου καπετάνιου της Θεσσαλίας».

Ο Αλή πασάς διέταξε να βασανιστεί ο Βλαχάβας, προκειμένου να αποκαλύψει τα σχέδιά του και τους συνεργάτες του. Του έσπασαν με τις βαριές τα κόκαλα και, ζωντανό ακόμη, τον έλυσαν και τον έσερναν μέσα στην πόλη των Ιωαννίνων. Στη συνέχεια έσκισαν το άψυχο κορμί του στα τέσσερα και κρέμασαν τα κομμάτια σε τέσσερα κεντρικά σημεία της πόλης, για να τα βλέπουν οι ραγιάδες και να φοβούνται.23

Γράφει για το θάνατό του ο Κωνσταντίνος Κούμας24: «Έπαθε το σκληρότερο όλων των θανάτων. Του έκοψαν μεληδόν25 το σώμα, ώσπου τον ενέκρωσαν».

Ο αυτόπτης μάρτυρας Πουκεβίλ26 περιγράφει: «Προσδεδεμένον επί πασσάλου εν τη αυλή του σεραγίου, επανείδον τον Ευθύμιον Βλαχάβαν, τον οποίον άλλοτε συνήντησα μετά των στρατιωτών του εν τη Πίνδω. Αι ακτίνες του φλογερού ηλίου προσέβαλαν την αγέρωχον εκείνην κεφαλήν, ήτις τον θάνατον κατεφρόνει, και άφθονος ιδρώς έρρεεν εκ της πυκνής αυτού γενειάδος. Εγνώριζε την τύχην του, και μάλλον ατάραχος, μελετώντας την σφαγήν του τυράννου, ύψωσε προς εμέ τους πλήρεις γαλήνης οφθαλμούς του, ως να με ελάμβανε μάρτυρα του κατά την εσχάτην εκείνην ώραν θριάμβου του. Μετά της γαλήνης του δικαίου, είδε την τόσον τρομεράν δια του κακούργου ώραν εκείνην εγγίζουσαν, ησθάνθη άνευ τρόμου και παραπόνου, τα κτυπήματα των δημίων. Τα δε μέλη αυτού, συρθέντα δια μέσου των οδών των Ιωαννίνων, έδειξαν εις τους εντρόμους Έλληνας τα λείψανα του τελευταίου των αρχηγών της Θεσσαλίας».27

Γράφει ο Τάσος Βουρνάς28: «Οι ραγιάδες με βουρκωμένη την ψυχή, αμίλητοι και πνίγοντας τα δάκρυά τους στάθηκαν και κοιτούσαν τον θεριόψυχο αρματολό, καθώς περνούσε με το κεφάλι ψηλά, βαδίζοντας κατά το σαράι. Τα μαλλιά του χύνονταν λευκός αφρισμένος καταρράχτης στη ράχη του και τα γένια του κατέβαιναν στο στήθος του διχαλωτά, σαν των αγίων στο τέμπλο της εκκλησίας. Τα μάτια του, ήμερα και άτρομα, αναζητούσαν τα μάτια των ραγιάδων, για να τους εγκαρδιώσει· και στα χείλη του πλανιόταν ένα υπερκόσμιο χαμόγελο. Έμοιαζε σαν προφήτης μιας καινούργιας “θεότητας”, που ρίζωσε αιματοποτισμένη κι ανθούσε στα ιερά χώματα των Ελλήνων: “της λευτεριάς”».

Ο βρετανός αρχαιολόγος και περιηγητής William Martin Leake (1777-1860) υποστηρίζει ότι η ανακάλυψη αλληλογραφίας του Θύμιου Βλαχάβα με τους Ρώσους της Κέρκυρας, οι οποίοι προετοίμαζαν εξέγερση των Ελλήνων, υπήρξε η κύρια αιτία του θανάτου του και έτσι δικαιολογούνται και τα φρικτά βασανιστήρια, στα οποία υπεβλήθη ο Βλαχάβας, για να αναγκαστεί να ομολογήσει τους συνεργάτες του.

Ο μαρτυρικός θάνατος του Βλαχάβα καθώς και η γενικότερη δράση του έκαναν μεγάλη εντύπωση στους συγκαιρινούς του και τους μεταγενέστερους. Γράφτηκαν μάλιστα πολλά κείμενα, έμμετρα και πεζά, που διηγούνται τη ζωή του. (Βαλαωρίτης, Δημοτικά).

Την ίδια περίοδο συνελήφθη, βασανίστηκε και θανατώθηκε και ο μοναχός Δημήτριος από τη Σαμαρίνα.29 Ο Πουκεβίλ30 αναφέρει μάλιστα κι έναν διάλογο31 των δύο ανδρών στη φυλακή, από τον οποίο εμπνεύστηκε και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης τη δική του ποιητική εκδοχή των γεγονότων στο ποίημά του Εὐθύμιος Βλαχάβας32 της συλλογής Μνημόσυνα (1857).

Ο Τάκης Κανδηλώρος33 σημειώνει: «Ο Βλαχάβας υπήρξε ο τελευταίος μεγάλος αντιπρόσωπος του αρματολισμού. Μετά από αυτόν δεν έγινε πλέον κανένα κίνημα, ούτε εναντίον του Αλή πασά ούτε κατά των Τούρκων». Πράγματι, την ίδια εποχή με τον Βλαχάβα σκοτώθηκαν ο Κατσαντώνης (1809) και δυο χρόνια νωρίτερα ο Νικοτσάρας. Μετά την ρωσοτουρκική συνθήκη του Βουκουρεστίου34 του 1812 σβήστηκαν (μέχρι το 1821) και οι τελευταίες ελπίδες για συνέχιση του αγώνα.

Ενθύμηση

Δημήτρης Λουκόπουλος, «Από ένα κώδικα διαλυμένου μοναστηριού του Ολύμπου», Ημερολόγιο της Μεγάλης Ελλάδος 1936, σελ. 129.

Εν έτει 1808, Μαΐου 5, ημέρα Τρίτη, ο Παπαθύμιος και Θοδωράκης, παιδιά του Πλαχάβα εσήκωσαν κεφάλι και εσκότωσαν τους Αρβανίτες· άλλους εις τα τερβένια, άλλους εις τα χάνια τούς έκοψαν. Έκαυσαν και το σπίτι του Γιαννάκου από Λευθεροχώρι με 5 Αρβανίτες μέσα, και ήτον εις τον καιρόν του Αλή πασά όπου όριζεν εις τον Μορέαν, Μακρυνίτσα, Γιαννιτσά και Θεσσαλονίκην εις Καπρολί, Οχρίδα, Αλπασάνι, Αυλώνα, Κακοσούλι, Δέλβινον, Αγία Μαύρα και άλλα σύνορα. Και ο Μουχτάρ πασάς και ο βεζίρ Αλή πασάς έστειλεν δύναμιν και επιάστηκεν εις πόλεμον με τους Πλαχαβαίους και έγινε μέγας θρήνος. Εσκοτώθηκαν όλοι οι Πλαχαβαίοι έως 500 άνθρωποι. Εγλύτωσε δε μόνον ο Θοδωράκης και ο Μιχαλογιάννης και άλλοι. Και ύστερον τους εσκότωσεν ο Σιαπέρας με απιστίαν και αυτούς. Και τα παιδιά τους, όπως έκαμαν αυτοί με τους Αρβανίτες, έτσι έπαθαν.

Βιβλιογραφία

• Αγγέλου Άλκης, «Ο Πουκεβίλ και η Ελλάδα», Περιηγήσεις στον ελληνικό χώρο, Αθήνα 1968, σελ. 127.
• Βακαλόπουλος Απόστολος, «Νέα στοιχεία για τα ελληνικά αρματολίκια και για την επανάσταση του Θύμιου Μπλαχάβα στη Θεσσαλία στα 1808», ΕΕΦΣΠΘ 9 (1965), σελ. 230-251 και σε ανάτυπο.
• Βακαλόπουλος Απόστολος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Δ', Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 722-726.
• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Εκδοτικής Αθηνών), τ. ΙΑ', Αθήνα 1975, σελ. 412-413.
• Πολίτης Αλέξης (επιμέλεια), Το δημοτικό τραγούδι. Τα Κλέφτικα, Αθήνα 1981, σελ. 76-79 και 133-134.
• Σάθας Κωνσταντίνος, Ιστορικαί Διατριβαί, Αθήνα 1870, όπου (σελ. 123-336) δημοσιεύεται μεγάλο μέρος της Αληπασιάδος του Χατζησεχρέτη.
• Σιορόκας Γεώργιος, Άγνωστη διασκευή της «Αληπασιάδας» του Χατζή Σεχρέτη. Μια ιστορική προσέγγιση, εκδ. Εταιρία Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα 1983.
• www.vlioras.gr
• http://el.wikipedia.org
• Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Εὐθύμιος Βλαχάβας (Ποίημα)
• www.orp.gr (Ορθόδοξη πορεία)
• Ο Θύμιος Βλαχάβας, ο Αλή Πασάς κι ο γερο-Ζιάκας
• Ευάγγελος Ν. Δρίζης, Θύμιος Βλαχάβας
• Αλή Πασάς, Βλαχάβας, Νικοτσάρας
• http://truth.freeforums.org

Παρατηρήσεις (ellines-albanoi.blogspot.gr)

• Ήταν επαναστάτης ο Βλαχάβας που ήθελε να ελευθερώσει την Ελλάδα από τους Τούρκους, που μας λένε οι Ποιητές στον οίστρο τους επάνω; Μα αν ήταν τέτοιος, γιατί να μην συμμαχήσει με τον Αλή, που τότε τα είχε βάλει με τους Τούρκους; Ή γιατί συμμάχησε με τους Τούρκους κατά του Αλή;
• Να τι λέει ο Άγγλος περιηγητής Ληκ: «Ο Παπα-Ευθύμιος (Βλαχάβας), γεννημένος στα Χάσια, ήταν γιος ενός ξακουστού καπετάνιου, του αρχηγού των Αρματολών στα Χάσια και στη γύρω περιοχή. Ύστερα από τον θάνατό του ο Αλής, εξακολούθησε να προστατεύει την οικογένεια του Αρματολού και ο Ευθύμιος με τον αδελφό του και τους συντρόφους του, κάπου 60, έπαιρνε μισθό από το βιλαέτι των Τρικάλων για προσφορά ένοπλης προστασίας από τους Κλέφτες της γύρω περιοχής. Όταν ξέσπασε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος, εκτελούσε ακόμα τα καθήκοντα του στο χασιώτικο Αρματολίκι. Το πρώτο σύμπτωμα της προδοσίας του ήταν ένα ταξίδι στα νησιά του Αιγαίου το 1807.35 Γυρίζοντας στα Χάσια τον επόμενο χειμώνα, ήρθε σε επαφή με τους Κλέφτες τους φυγόδικους και τους κάθε λογής καταδιωκόμενους. Σε λίγο άρχισαν οι φόνοι Τούρκων στις γειτονικές περιοχές».36
• Να τι λέει ο Χατζησεχρέτης στην Αληπασιάδα του, με το στόμα του Βλαχάβα που απευθύνεται στους Τούρκους των Τρικάλων: «Κι αν θέλετε το ίρτζι37 σας εσείς και τον Ραγιά σας / να κάμωμεν το ένα μας και εμείς και η αφεντιά σας / τον τόπο να παστρέψουμε απ' τους Αρβανιτάδες...»
• Άλλωστε ο Βλαχάβας ξεκίνησε το κίνημα του με τουρκική σημαία38 και απ' ό,τι φαίνεται αυτό που τον ενδιέφερε ήταν να «ξεπαστρέψει τους Αρβανιτάδες».
• «...Ο Αλής συνεχίζει ο Ληκ, έστειλε εναντίον τους τον γιο του Μουχτάρη πασά... Τον περασμένο Απρίλιο ή Μάιο πολέμησαν με τα ασκέρια του Μουχτάρη, νικήθηκαν και διασκορπίστηκαν... Στους τρεις μήνες που έμεινε εγκάθειρκτος βασανίστηκε, για να αποκαλύψει ποιος τον παρακίνησε και ποιοι ήταν οι συνεργάτες του, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Τέλος, τον περασμένο Οκτώβριο, θανατώθηκε...»39
• Τον Αλή δεν τον ενδιέφερε ο Βλαχάβας, αλλά εκείνοι που κρύβονταν πίσω από τον Βλαχάβα σ' αυτή την αναπάντεχη ανταρσία. Ο Βλαχάβας είχε έρθει σε επαφή με τον Ρώσο Σεννιάβιν40 και με τον Σέρβο ηγεμόνα Καραγιώργιεβιτς.41
• Το κίνημα του Βλαχάβα και του Νικοτσάρα εξυπηρετούσε -εν αγνοία ίσως των ανθρώπων που νόμισαν πως πολεμούν για δική τους υπόθεση- καθαρά και μόνο τα μεγαλεπήβολα σχέδια των Ρώσων, όπως άλλωστε και το κίνημα του Ορλόφ λίγα χρόνια πριν. Το κίνημα του Βλαχάβα και του Νικοτσάρα δεν θεωρήθηκε από τους συγκαιρινούς τους σαν εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα.42 Οι άνθρωποι δεν είχαν καμιά σχέση με την Ελλάδα και την απελευθέρωσή της. Ο λόγιος Κούμας που γνώρισε προσωπικά και τον Νικοτσάρα και τον Βλαχάβα, τους θεωρεί ανδρείους μεν αλλά βαρβάρους εγκληματίες και όταν θέλησε να παρομοιάσει τον Νικοτσάρα με τον ...Αχιλλέα, πήρε την άγρια και απειλητική απάντηση. «Τι Αχιλλέα λες και τα τέτοια παραμύθια; Σκότωσε πολλούς το ντουφέκι του Αχιλλέα;»43
• Πάντως αυτοί που θεωρούν εθνομάρτυρα τον Βλαχάβα και γράφουν δακρύβρεχτα θεατρικά έργα για τον Αλή, ας έχουν υπόψη πως τους Βλαχαβαίους τους πολέμησαν και πάλι Έλληνες. Οι Κλέφτες και οι Αρματολοί δεν ανταποκρίθηκαν στις εκκλήσεις του Βλαχάβα να ξεσηκωθούν κατά του Αλή. Ένας που στην αρχή δέχτηκε, ο Δεληγιάννης, στη συνέχεια τον εγκατέλειψε και ειδοποίησε τον Αλή για την ανταρσία. Ο Αλής έστειλε στρατό με επικεφαλής τον Μουχτάρη, μα την μεγάλη νίλα την έπαθαν οι Βλαχαβαίοι στο Καστράκι (κοντά στην Καλαμπάκα), από τον Καραϊσκάκη.
• Και η λαϊκή μούσα τραγούδησε.. «Ω Θύμιο παπα-δαίμονα, μολόγα μας πώς το λέει ο Νόμος σου; Στο γεφύρι του Καστρακίου έσπασε η κόρδα του Θοδωράκη· τον σκότωσε ο Καραϊσκάκης, σου την έσκασε ο Καπετάνιος, ο καπεταν-Δεληγιάννης. Ο Μετσοβίτης Δεληγιάννης...»44. Ο λαός τραγούδησε την ηρωική αποκοτιά του Βλαχάβα, γιατί ξέρει να θαυμάζει, αλλά και τον κατηγορεί για την προδοσία του στον Αλή. Πέρα απ' το τραγούδι που παραθέσαμε, πέρα από τις εκατοντάδες στίχους του Χατζησεχρέτη, κάποιος γραμματοδιδάσκαλος, Γιάννης Κερασιβιτης, έγραψε, λέει ο Σάθας, «άθλιον στιχούργημα, εν ω μυρίας επισωρευων κατά του Εθνομάρτυρος (Βλαχάβα) ύβρεις, χαμερπέστατα εξυμνεί τον Αλή πασά»45
• Ο Νικοτσάρας μάλιστα είχε και ρώσικη σημαία.
• Αυτό που βγαίνει είναι πως το κίνημα βασιζόταν σε θρησκευτικο-φυλετική ρωσική προπαγάνδα, στα πλαίσια της πανσλαβιστικής ιδέας και το κίνημα δεν βρήκε απήχηση, με αποτέλεσμα να καταπνιγεί, όχι από Τουρκαρβανίτες, αλλά από Αρβανίτες Χριστιανούς και Μουσουλμάνους, μεταξύ των οποίων και ο Καραϊσκάκης46, που σκότωσε ο ίδιος τον αδελφό του Βλαχάβα, Θοδωρή.

Δημοτικό

(greveniotis.gr)

Αηδόνια μου περήφανα, πεύκα καμαρωμένα,

φέτος να μη λαλήσετε, φέτος να μαραθείτε.

Tοv παπα-Θύμιο πιάσανε, τον καπετάν Βλαχάβα.

Στη μέση ο Μουχτάρ-πασάς, πίσω Τσοχανταραίοι,

κι από κοντά οι Μπέηδες κι οι Τουρκοπουλημένοι.

Κι ο Αλή πασάς σαν το 'μαθε δεν πίστευε το θάμα.

Αυτός του τον προβόδισε, αυτός του τον μιλάει.

-Παπά, βρε κερατόπαπα, που χάλασες τον τόπο,

δεν σ’ άρεσ' ο Αλή πασάς, δεν σ' άρεσ' ο Σουλτάνος,

και μπαϊράκι σήκωσες να γένεις βασιλέας;

-Μη βλαστημάς, Αλή πασά, μη βλαστημάς, Βεζίρη.

Σο' 'φταιξα, σε πολέμησα, και σου 'πεσα στα χέρια.

-Γίνεσαι Τούρκος, ρε παπά, κι ούλα σ' τα συμπαθάω!

-Ρωμιός εγώ γεννήθηκα, Ρωμιός θε να ποθάνω.

Υποσημειώσεις

1 Νέα.