→ Ιστορία → Νεότερη ελληνική ιστορία
Κολίγοι εναντίον τσιφλικάδων
Λίνα Λούβη*, εφ. Το Βήμα, 29/1/2006
Ο κοινωνικός χαρακτήρας των αγροτικών συγκρούσεων στη Θεσσαλία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα
Με το τρίτο βιβλίο της γύρω από το αγροτικό ζήτημα η Καίτη Αρώνη ολοκληρώνει την περιήγησή της στα αγροτικά κινήματα από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους έως τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Καρπός μιας πολύχρονης και γόνιμης ενασχόλησης, η τριλογία της εμπλουτίζει τις πηγές μας και προσφέρει νέες προσεγγίσεις σε κρίσιμα ζητήματα του αγροτικού κόσμου, όπως οι αγροτικές εξεγέρσεις στην Παλιά Ελλάδα έως το 1881 και το Σταφιδικό Ζήτημα στην Πελοπόννησο, και τώρα το Αγροτικό Ζήτημα και το Αγροτικό Κίνημα στη Θεσσαλία από την προσάρτηση έως το 1923. Οι έλληνες αγρότες, αντίθετα με ό,τι συνέβηκε σε άλλες βαλκανικές χώρες, δεν κατόρθωσαν να αναπτύξουν μια δική τους ιδεολογία και ένα ισχυρό κοινωνικό κίνημα. Εξάλλου, όπως είναι γνωστό, δεν απέκτησαν σχεδόν ποτέ άμεση πολιτική εξουσία. Απεναντίας μάλιστα βοήθησαν τις τάξεις που την κατείχαν να διατηρήσουν την κυριαρχία τους. H απουσία άλλωστε ενός αγροτικού κόμματος από την ελληνική πολιτική ζωή έχει θεωρηθεί ως η κατεξοχήν ένδειξη της «αυτονομίας της πολιτικής από τις κοινωνικές αντιθέσεις». Το βιβλίο της Καίτης Αρώνη υπογραμμίζει αυτόν ακριβώς τον κοινωνικό χαρακτήρα των θεσσαλικών αγροτικών συγκρούσεων, υποστηρίζοντας ότι, μολονότι δεν κατέληξαν στη δημιουργία ενός αγροτικού κόμματος, οι κινητοποιήσεις των αγροτών της Θεσσαλίας εμπεριείχαν όλα τα χαρακτηριστικά των κοινωνικών κινημάτων της εποχής.
Έντονη αντιπαράθεση
Είναι γεγονός ότι το αγροτικό ζήτημα μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας αποκτάει
κοινωνικό χαρακτήρα. Για πρώτη φορά στην ανεξάρτητη Ελλάδα ταυτίζεται με μια έντονη
αντιπαράθεση ανάμεσα σε άκληρους χωρικούς, τους κολίγους, και τους κατόχους των
μεγάλων γαιοκτησιών, των τσιφλικιών. Χωρισμένο σε δύο μέρη που αντιστοιχούν στις
δύο μεγάλες περιόδους της πορείας του αγροτικού κινήματος - από την ενσωμάτωση έως
τις αρχές του 20ού αιώνα και έως το 1923 - το βιβλίο εστιάζει στη μετεξέλιξη των
αγροτικών κινητοποιήσεων από την αρχική μορφή τους ως αγροτικής διαμαρτυρίας σε
ένα «αμιγώς αγροτικό κίνημα». Χωρίς οργάνωση, χωρίς στόχους και όραμα για δομικές
αλλαγές, οι πρώτες κινήσεις των κολίγων εναντίον των νέων γαιοκτημόνων της Θεσσαλίας
δεν αποτελούσαν παρά μια αυθόρμητη διαμαρτυρία προκειμένου να επιτύχουν την επαναφορά
του παραδοσιακού καθεστώτος της επίμορτης αγροληψίας, δεδομένου ότι οι έλληνες ομογενείς,
που ήταν οι νέοι κάτοχοι των θεσσαλικών τσιφλικιών, επιδίωξαν να μετατρέψουν τους
κολίγους σε πρόσκαιρους αγρολήπτες. H άρνηση των αγροτών να αποδεχθούν τον υποβιβασμό
της θέσης τους και την απώλεια κεκτημένων δικαιωμάτων οδήγησε σε ξεσπάσματα οργής
και βίαιες συμπλοκές. H συγγραφέας καταγράφει με πληρότητα και διατυπώνει τα δικά
της ερμηνευτικά σχήματα για την αντίσταση των αγροτών, τις διασυνδέσεις τους με
άλλες κοινωνικές ομάδες, την αντιμετώπισή τους από τα κόμματα και τη στάση του Χαρίλαου
Τρικούπη υπέρ των συμφερόντων των νέων γαιοκτημόνων της Θεσσαλίας και εκλεκτών κεφαλαιούχων
της Διασποράς.
Οι κοινωνικές συγκρούσεις θα αποκτήσουν στις αρχές του 20ού αιώνα πιο οργανωμένο χαρακτήρα και μετά το κίνημα στο Γουδί θα οξυνθούν επικίνδυνα. H νέα ηγεσία των Φιλελευθέρων αντιλήφθηκε σύντομα ότι με ανοικτό το αγροτικό ζήτημα δεν θα μπορούσε ποτέ να δημιουργηθεί αρραγές εσωτερικό μέτωπο. Τα μέτρα υπέρ των αγροτών το 1911 και η μεταρρύθμιση του 1917 συνέβαλαν στην ομαλοποίηση και στην ουσιαστική διευθέτηση του θεσσαλικού ζητήματος. Σύμφωνα με την Αρώνη, ο νόμος του 1899, που διευκόλυνε τις εξώσεις των κολίγων, σηματοδοτεί την απαρχή της μεγάλης έκρηξης του αγροτικού κινήματος, το οποίο, όπως υποστηρίζει, εξελίσσεται σταδιακά σε κίνημα με «ριζοσπαστικά αιτήματα». Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η προσέγγιση της συγγραφέως στα γεγονότα που ακολούθησαν. Οι κινητοποιήσεις και οι συγκρούσεις του 1910 αντιμετωπίζονται, στη βάση μιας συγκροτημένης επιχειρηματολογίας, όχι ως ένα αυθόρμητο ξέσπασμα χωρίς ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό έρεισμα, αλλά ως το αποκορύφωμα του αγροτικού κινήματος και η αφετηρία της λύσης του αγροτικού ζητήματος από την κυβέρνηση Βενιζέλου. Βασισμένη κυρίως στον Τύπο και στα Πρακτικά των Συζητήσεων της Βουλής, η μελέτη της Καίτης Αρώνη προσφέρει νέες θεωρήσεις και διευρύνει τους προβληματισμούς μας, εντάσσοντας το αγροτικό ζήτημα στην ελληνική κοινωνική Ιστορία του μακρού 19ου αιώνα.