Αρχική σελίδα → Ιστορία → Νεότερη ελληνική ιστορία

Αρχή δεινών μεγάλων

Θάνος Βερέμης*, εφ. Καθημερινή, 20/5/2007

Στα τέλη Μαρτίου του 1919 ιταλικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στην Αντάλια της Μικράς Ασίας με σκοπό να εξασφαλίσουν τις εδαφικές και εμπορικές υποσχέσεις της Συνθήκης του Λονδίνου του 1915. Προκειμένου να ελέγξουν τις φιλοδοξίες της Ιταλίας οι Σύμμαχοι δέχθηκαν την προσφορά του Βενιζέλου να διαθέσει ελληνικό στρατό για να προστατέψει τη Σμύρνη από τις ιταλικές βλέψεις. Οι Lloyd George και Woodrow Wilson συμφώνησαν με τον Clemenceau να ανατεθεί προσωρινά στην Ελλάδα η εντολή για την τήρηση της τάξης στη Σμύρνη και την ενδοχώρα της. Σύμφωνα με τις στατιστικές του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το βιλαέτι του Αϊδινίου με πρωτεύουσα τη Σμύρνη είχε 950.000 Τούρκους και 620.000 Ελληνες. Η Σμύρνη αποτέλεσε ακόμα για τους Συμμάχους εφαλτήριο των Ελλήνων ώστε να περιορίσουν την τουρκική αντίσταση στην ξένη κατοχή. Τον Ιούνιο 1920 ο Βενιζέλος εξουσιοδοτήθηκε να καθαρίσει την τουρκική ύπαιθρο από τις δυνάμεις του Κεμάλ. Σε ελάχιστο διάστημα οι Ελληνες κατέλαβαν την Προύσα και έφτασαν ώς τη Θάλασσα του Μαρμαρά. Οι Σύμμαχοι εντυπωσιασμένοι συναίνεσαν στη Συνθήκη των Σεβρών που στις 10 Αυγούστου 1920 έκανε το όνειρο του Βενιζέλου πραγματικότητα – την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών.

Η απόβαση ελληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη υπήρξε απόφαση μοιραία για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας. Η σταδιακή εμπλοκή της Ελλάδας στην Μικρά Ασία αποδείχθηκε, βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον, καταστροφική. Στην ανατολική Θράκη, στην Κωνσταντινούπολη, στα παράλια και στην ενδοχώρα της Τουρκίας κατοικούσαν το 1919 2.450.000 Ελλήνων έναντι 8.000.000 Τούρκων και 1.500.000 περίπου Αρμενίων, Εβραίων και Βουλγάρων. Η απόβαση των Ελλήνων στη Σμύρνη και αργότερα η Συνθήκη των Σεβρών συνέταξαν τη ληξιαρχική πράξη θανάτου της οθωμανικής αυτοκρατορίας αλλά και τη γένεση της νεώτερης Τουρκίας. Οι Τούρκοι, εξαθλιωμένοι από τους πολέμους, δεν μπορούσαν πια να υπολογίζουν στους ηττημένους συμμάχους τους, ούτε βέβαια στη μεγαλοψυχία των νικητών. Οταν η εξαρτημένη από τους Αγγλογάλλους κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης έστειλε τον απόστρατο στρατηγό Μουσταφά Κεμάλ να επιθεωρήσει το Τρίτο Σώμα Στρατού στη Σεβάστεια (Σίβας) και το Δέκατο Πέμπτο στο Ερζερούμ, δημιουργούσε χωρίς να το υποψιάζεται την αρχή της νεώτερης τουρκικής ιστορίας.

Η «ετερογονία των σκοπών» του Αριστοτέλη μάς διδάσκει πως κάθε ενέργεια που βρίσκεται αντιμέτωπη με πολύπλοκες και αστάθμητες παραμέτρους είναι πιθανό να επιφέρει αποτελέσματα πολύ διαφορετικά από τα αναμενόμενα. Ετσι, η μοιραία απόβαση στη Σμύρνη επέσπευσε το τέλος των Ελλήνων στην Τουρκία, ώστε ο ερχομός και η εγκατάστασή τους στην Ελλάδα του 1922 - 23 να πραγματοποιηθεί με τους πιο αντίξοους όρους. Οταν όμως η δύσκολη εγκατάσταση τελικά συντελέστηκε, η ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα αποδείχθηκε σωτήρια για την ανάπτυξη και την ενότητα της χώρας μας. Η πρόθεση του Βενιζέλου για μια ελληνική αυτοκρατορία στην Εγγύς Ανατολή, μπορεί να ήταν λανθασμένη, όμως το αποτέλεσμα της πολιτικής του απόφασης ήταν να δημιουργηθεί μια Ελλάδα ενισχυμένη από το προσφυγικό στοιχείο, ενιαία, ομοιογενής και χωρίς πλέον προβλήματα σαν αυτά που αφθονούν στη βαλκανική γειτονιά τα τελευταία είκοσι χρόνια.

* Ο Θάνος Βερέμης είναι πρόεδρος του ΕΣΥΠ.