Αρχική σελίδα → Ιστορία → Νεότερη ελληνική ιστορία

Πώς έγινε στρατόπεδο η Ελλάδα

Θάνος Παπαδόπουλος, εφ. Τα Νέα, 30/12/1999

Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 έχει την καταγωγή του κατευθείαν στο συνταγματικό πραξικόπημα του Κωνσταντίνου, τον Ιούλιο 1965.

* Η ανωμαλία που δημιούργησε και συντήρησε επί δύο χρόνια, αλλά και η θεωρία που διατύπωσε «περί μιάσματος» ήταν οι ιδανικές συνθήκες για την επώαση του αυγού του φιδιού.

* Το πραξικόπημα των στρατηγών που ετοίμαζε για μερικές ημέρες αργότερα, καθώς και η συγκέντρωση των πραξικοπηματιών σε θέσεις - κλειδιά στις Μονάδες της Αττικής ήταν το καλύτερο πρόσχημα για τη «μικρή χούντα», αφού της έδινε κάλυψη κινήσεων.

* Τη νομιμοποίησε την ίδια ημέρα, κάνοντας μαζί της συμβιβασμό.

Εξάλλου, στους πρώτους μήνες του 1967 δύο υπουργοί της αποστασίας είχαν βολιδοσκοπήσει τους Αμερικανούς για πραξικόπημα. Το όχημα που προωθούσαν ως πολιτική κάλυψη της δικτατορίας ήταν η δίκη του ΑΣΠΙΔΑ (που από τις 30 Ιανουαρίου 1967 διεξαγόταν «κεκλεισμένων των θυρών») και η προσπάθεια καταδίκης του Ανδρέα Παπανδρέου ανακατεμένα με πολύ αντικομμουνισμό. Έτσι:

Στις 2 τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου ο συνταγματάρχης Ι. Λαδάς εξαπέλυσε την ΕΣΑ, που συνέλαβε το σύνολο της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της χώρας. Ταυτόχρονα, ο διοικητής του Κέντρου Τεθωρακισμένων ταξίαρχος Στ. Παττακός έβγαλε τα τεθωρακισμένα και κατέλαβε όλα τα στρατηγικά σημεία της πρωτεύουσας, εφαρμόζοντας το σχέδιο «Προμηθεύς». Ήταν η αρχή...

Στο Πεντάγωνο εγκαταστάθηκαν οι ηγέτες της μικρής χούντας, οι συνταγματάρχες Γ. Παπαδόπουλος, Ν. Μακαρέζος και ο ταξίαρχος Στ. Παττακός. Με βάση το σχέδιο «Προμηθεύς» βγήκαν από τα στρατόπεδα όλες οι δυνάμεις του Στρατού που βρίσκονταν στην Αττική και κατέλαβαν τα κυβερνητικά κτίρια, τη Βουλή, τον ΟΤΕ και τα Ανάκτορα.

Αποπειράθηκαν να αντισταθούν ο υπουργός Δημόσιας Τάξης Γεώργιος Ράλλης και το Πολεμικό Ναυτικό. Τον πρώτο τον συνέλαβαν, ο ναύαρχος ε.α. Αθ. Σπανίδης υποχώρησε όταν συμβιβάστηκε ο Κωνσταντίνος.

 
Στις 7 το πρωί η ηγεσία του πραξικοπήματος επισκέφθηκε στα Ανάκτορα Τατοΐου τον Κωνσταντίνο και του ζήτησε να ορκίσει την κυβέρνησή τους. Ο Κωνσταντίνος (παρά τη συμβουλή του συλληφθέντα πρωθυπουργού Π. Κανελλοπούλου που του ζήτησε να αντισταθεί) συμβιβάστηκε μαζί τους και τους ζήτησε να βάλουν πρωθυπουργό τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Κ. Κόλλια, γνωστό από τις παρεμβάσεις του υπέρ των δολοφόνων του Γρηγόρη Λαμπράκη.

Η χούντα ανακοίνωσε ότι συνέλαβε 6.500 κομμουνιστές ­ ήταν πολύ περισσότεροι. Θύματα της χούντας τις πρώτες ημέρες ήταν:

* Η νεαρή Αθηναία Μαρία Καλαυρά, που πυροβολήθηκε την πρώτη μέρα από στρατιώτη γιατί δεν υπάκουσε στις διαταγές.

* Ο κρατούμενος Παναγιώτης Έλης που πυροβολήθηκε από τον φρουρό του.

 
Τέλος, στις 22 Μαΐου δολοφονήθηκε ο Νικηφόρος Μανδηλαράς (συνήγορος υπεράσπισης στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ), καθώς προσπαθούσε να αποφύγει τη σύλληψή του.

Οι πάνω από 7.500 κρατούμενοι από όλη την Ελλάδα μεταφέρθηκαν από οχηματαγωγό του Πολεμικού Ναυτικού στο στρατόπεδο της νήσου Γυάρου.

Από την Ανωμαλία στη Χούντα

Οι πρωινές εφημερίδες δημοσίευαν τη συνηθισμένη ύλη μιας έντονης προεκλογικής διαμάχης, που συνέχιζε την ανωμαλία του Ιουλίου 1965. Μόνο η «Αυγή» και η «Καθημερινή» είχαν μερικά ψήγματα και υποψίες των γεγονότων και των εξελίξεων της νύχτας.

 
«Η Καθημερινή» είχε στην πρώτη σελίδα ένα μονόστηλο κορυφής με τίτλο: «Την 2αν πρωινήν εξερράγη στρατιωτικόν κίνημα. Συνελήφθησαν πολιτικοί άνδρες».

Και ακολουθούσε το εξής ρεπορτάζ:

«Την 2.30 πρωινήν δύναμις τεθωρακισμένων κατέλαβεν το κέντρον των Αθηνών.

Υπό τα έκπληκτα βλέμματα των ολίγων Αθηναίων, που εκυκλοφόρουν, την προκεχωρημένην αυτήν ώραν, τεθωρακισμένα απέκλεισαν τα Παλαιά Ανάκτορα, ενώ στρατιωτικαί δυνάμεις κατελάμβανον τον ΟΤΕ, τους ραδιοφωνικούς θαλάμους του ΕΙΡ, εις το Ζάππειον και τα υπουργεία.

Όλαι αι προσβάσεις προς την οικίαν του πρωθυπουργού κ. Π. Κανελλοπούλου, επί της οδού Ξενοκράτους 15, απεκλείσθησαν. Συντάκτης της "Καθημερινής", ο οποίος επεχείρησε να μεταβή εις την οικίαν του κ. Κανελλοπούλου, ημποδίσθη από στρατιώτας εν πολεμική εξαρτύσει.

Ο συντάκτης ηρώτησε: "Τι γίνεται βρε παιδιά; κίνημα;". Δεκανεύς του απήντησε τότε: "Φύγετε κύριε, γιατί θα βαρέσω" και προέτεινε το όπλον του.

Η τηλεφωνική επικοινωνία διεκόπη περί την 2.45 πρωινήν. Προ της διακοπής οι αντιληφθέντες τας κινήσεις των τεθωρακισμένων, ανήσυχοι, ετηλεφώνουν εις τας εφημερίδας διά να ζητήσουν πληροφορίας.

Την 3.30 πρωινήν κατέστη σαφές ότι αι στρατιωτικαί δυνάμεις είχον θέσει υπό τον έλεγχόν των το κέντρον της πόλεως.

Φήμαι περί συλλήψεων πολιτικών ανδρών εκυκλοφόρουν και ουδείς ήτο εις θέσιν να παράσχη οιανδήποτε πληροφορίαν, περί των οργανωτών, της εκτάσεως και των σκοπών του στρατιωτικού κινήματος».

 
«Η Αυγή» πάνω από τον τίτλο της στην πρώτη σελίδα έγραφε: «Συνελήφθησαν από στρατιωτικούς οι Μ. Γλέζος, Λ. Κύρκος, Α. Παπανδρέου. Ασυνήθιστες κινήσεις στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων (Λεπτομέρειες στην 8η σελίδα)».

Και στην 8η σελίδα ανέφερε:

«Ασυνήθεις κινήσεις στρατιωτικών / και αστυνομικών δυνάμεων δίδουν / την εντύπωσιν πραξικοπήματος /. Συνελήφθησαν οι Α. Παπανδρέου, Μανώλης Γλέζος και Λεων. Κύρκος».

Το ρεπορτάζ που ακολουθούσε ήταν μόλις 17 γραμμές σε δίστηλο, το εξής:

«Κινήσεις στρατιωτικών μονάδων τις πρωινές ώρες στην Αθήνα δημιούργησαν την εντύπωση ότι πρόκειται περί στρατιωτικού πραξικοπήματος. Δεν κατέστη δυνατόν να εξακριβωθεί ο σκοπός των κινήσεων αυτών γιατί όλες οι γραμμές των τηλεφώνων αιφνιδίως κόπηκαν και στον ΟΤΕ είχε εγκατασταθεί στρατιωτική δύναμη.

Στις 2.30 περίπου το πρωί στρατιωτικοί επέδραμαν στο σπίτι του διευθυντή της "Αυγής" Μανώλη Γλέζου, μέλους της Ε.Ε. της ΕΔΑ, τράβηξαν μόλις μπήκαν μέσα το κορδόνι του τηλεφώνου και έκοψαν την τηλεφωνική γραμμή και τον συνέλαβαν, όπως ήταν, με τις πυτζάμες.

Μετά από λίγο, έγινε γνωστό ότι συνελήφθη και ο Λεωνίδας Κύρκος, μέλος της Ε.Ε. της ΕΔΑ.

Επίσης έγινε γνωστό ότι συνελήφθη ο Ανδρέας Παπανδρέου».

Το χρονικό μιας δικτατορίας ή ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος είναι δύσκολο να γραφεί. Γιατί ο Τύπος, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση φιμώνονται ή καταργούνται. Και ακούγεται μια μόνο η φωνή, η φωνή των δικτατόρων. Οι συνωμοσίες, η διαφθορά, τα εγκλήματα, οι δολοφονίες ή δεν γίνονται γνωστές ή εμφανίζονται ως νομιμότητα και τυχαία περιστατικά. Η αλήθεια κυκλοφορεί μόνο από στόμα σε στόμα ή σε ψιλά χαρτάκια (παράνομος Τύπος) ή στα κελιά της φυλακής και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αλλά κι εκεί ακόμη η αλήθεια παίρνει τερατώδεις διαστάσεις και παραμορφώνεται από την αυταπάτη της αισιοδοξίας και τις σκοτεινές επιθυμίες. Όταν πέσει το τυραννικό καθεστώς, τότε μόνο μπορεί να γραφεί η ιστορία του αμερόληπτα. Αλλά και τότε ακόμη χρειάζεται η πρωτογενής ιστορική έρευνα στα σκονισμένα αρχεία της παράνομης εξουσίας και στις μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν στο πετσί τους τα γεγονότα.

Εκείνο το ανοιξιάτικο πρωινό της Παρασκευής 21 Απριλίου 1967 ήταν λαμπρό και διαυγές. Αλλά στην Αθήνα και την υπόλοιπη Ελλάδα μπορεί να μην το παρατήρησε κανείς μέσα στη σύγχυση, την αναμονή και την αγωνία για το χειρότερο. Τα τανκς και οι ένοπλοι στρατιώτες ήταν έξω από τη Βουλή, τα υπουργεία, τον ΟΤΕ και άλλα δημόσια κτίρια και στρατηγικά σημεία. Οι αστυνομικοί των Τμημάτων Ασφαλείας έτρεχαν συνοφρυωμένοι στα σπίτια πολιτικών, δημοσιογράφων, αριστερών και δημοκρατικών πολιτών, συλλαμβάνοντας χιλιάδες ανθρώπους βάσει καταλόγων.

Οι συγκοινωνίες είχαν παραλύσει. Το ραδιόφωνο έπαιζε εμβατήρια και δημοτικά τραγούδια, αναγγέλλοντας ενδιαμέσως την αναστολή βασικών άρθρων του Συντάγματος.

Οι εφημερίδες, όσα φύλλα είχαν προλάβει να κυκλοφορήσουν, παρέμεναν πεταμένες σε πακέτα δίπλα σε κλειστά περίπτερα. Οι ένοπλοι στρατιώτες και τα τανκς εμπόδιζαν την κάθοδο των εργαζομένων στο κέντρο της πόλης.